Μονή Σαγματά: Ένα από τα παλαιότερα θρησκευτικά μνημεία της βοιωτικής γης

Σκαρφαλωμένη στο όρος Υπάτιο ή Σαγμάτιο (βορειοανατολικά από το χωρίο Ύπατο Βοιωτίας), σε ένα πλάτωμα που προσφέρει πανοραμική θέα στον κάμπο της Θήβας, η μονή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ευρέως γνωστή ως μονή Σαγματά, αποτελεί ένα από τα παλαιότερα θρησκευτικά μνημεία της βοιωτικής γης.

Η προαναφερθείσα προσωνυμία της μονής οφείλεται είτε στη μορφολογία τού εκεί ορεινού όγκου, που μοιάζει με σάγμα (λογίως το σαμάρι), είτε στο ότι οι παλαιότεροι μοναχοί της ασκούσαν το έργο του σαγματοποιού.

Εξ όσων γνωρίζουμε, η μονή Σαγματά άρχισε να οικοδομείται κατά τους Μεσοβυζαντινούς Χρόνους, στις αρχές του 12ου αιώνα. Κτήτορας αυτής υπήρξε ο όσιος Κλήμης (αφού μόνασε επί ολόκληρες δεκαετίες στη μονή Οσίου Μελετίου στον Κιθαιρώνα, μετέβη στο χώρο της μονής Σαγματά και ασκήτεψε σε ένα σπήλαιο της περιοχής) και χρηματοδότης της πρώτης μοναστικής κοινότητας ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ Κομνηνός (1081-1118), ο οποίος προέβη στην παραχώρηση προνομίων με χρυσόβουλο που εξέδωσε.

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Θηβών, Λεβαδείας και Αυλίδος

Η μονή Σαγματά γνώρισε στο διάβα των αιώνων ημέρες ακμής, αποτελώντας τον πνευματικό φάρο της ευρύτερης περιοχής. Επί Βαυαροκρατίας η μονή δοκιμάστηκε σκληρά και περιέπεσε σε παρακμή, όπως και πολλά άλλα μοναστήρια της χώρας μας. Τα κτίρια της άλλοτε πολυπληθούς μονής υπέστησαν μοιραία σημαντικές καταστροφές και λεηλασίες. Η μονή, στην οποία έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές αναστηλωτικές εργασίες, λειτουργεί σήμερα ως ανδρικό κοινόβιο.

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Θηβών, Λεβαδείας και Αυλίδος

Το καθολικό της μονής, αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, χρονολογείται στο 12ο αιώνα, ανήκει δε στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο. Ο εξωνάρθηκας του καθολικού και το καμπαναριό είναι μεταγενέστερα, 15ου ή 16ου αιώνα.

Πηγή: Αρχείο ΙΑΑ – Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

Πηγή: Αρχείο ΙΑΑ – Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

Πηγή: Αρχείο ΙΑΑ – Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

Το ενδιαφέρον των προσκυνητών και των επισκεπτών του ναού προσελκύει το ψηφιδωτό δάπεδό του, που είναι διακοσμημένο με γεωμετρικά σχήματα και έξοχες παραστάσεις από το ζωικό και το φυτικό βασίλειο.

Πηγή: Αρχείο ΙΑΑ – Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

Πέριξ του καθολικού είναι χτισμένα τα κελιά, η τράπεζα και οι υπόλοιποι βοηθητικοί χώροι της μονής (ορισμένα από τα κτίσματα αυτά ανάγονται στο 12ο αιώνα).

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Θηβών, Λεβαδείας και Αυλίδος

Σε μικρή απόσταση από τη μονή Σαγματά βρίσκονται το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου (πιθανώς 16ου αιώνα) και το νεόχτιστο παρεκκλήσι του Οσίου Κλήμεντος με τον τάφο του (από εδώ ξεκινά μονοπάτι που καταλήγει στο σπήλαιο όπου ασκήτεψε ο όσιος).

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Θηβών, Λεβαδείας και Αυλίδος

Η μονή Σαγματά πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου (εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος), στις 26 Ιανουαρίου και την 1η Μαΐου (εορτασμός της μνήμης του οσίου Κλήμεντος του εν Σαγματά), καθώς και στις 14 Σεπτεμβρίου (εορτή Υψώσεως Τιμίου Σταυρού).

*Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, το καθολικό της μονής Σαγματά (πηγή: Αρχείο ΙΑΑ – Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών).