Δημήτρης Καραντζάς στο in: Αν κάποιος δεν προβάλει την παράσταση γιατί συμπαραστάθηκα σε θύματα βιασμού «μην σώσει να το κάνει»

Ο Δημήτρης Καραντζάς παρουσιάζει από σήμερα στο Θέατρο Προσκήνιο το σπουδαίο έργο «Ο Θείος Βάνιας» του Άντον Τσέχωφ. Ένα έργο-σταθμός για τη παγκόσμια δραματουργία, ένας έργο-σταθμός και για την πορεία του σκηνοθέτη.

Στην παράσταση πρωταγωνιστούν οι: Χρήστος Λούλης, Μανώλης Μαυροματάκης, Θεοδώρα Τζήμου, Ηρώ Μπέζου, Φιντέλ Ταλαμπούκας, Μαρία Φιλίνη, Αντώνης Αντωνόπουλος και η Ξένια Καλογεροπούλου.

Όλοι τους θα κάτσουν από απόψε γύρω από ένα τεράστιο τραπέζι και θα έρθουν αντιμέτωποι με ένα βάλτο από τον οποίο δεν μπορούν να ξεφύγουν.

Ο Δημήτρης Καραντζάς έχει παρουσιάσει στο παρελθόν, σε συνεργασία με τον Έκτορα Λυγίζο, το ίδιο έργο σε μια πιο αφηγηματική συνθήκη και όπως τονίζει η τρίτη σκηνή του είναι το πιο αγαπημένο του σημείο σε όλο το έργο, αλλά και ότι καλύτερο έχει γραφτεί ποτέ.

Με ποιο τρόπο προσεγγίζεις το σπουδαίο αυτό έργο;

Είναι ένα έργο για οκτώ, αλλά σε ένα χώρο που θα ήταν για 40 ή για και 50 άτομα. Είναι ένα τεράστιο τραπέζι που έχει καρέκλες για 50 άτομα. Είναι σαν ένα τραπέζι από το οποίο έχει περάσει ή θα περάσει όλη η ανθρωπότητα. Αυτά τα στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής που ζουν αυτοί, θα μπορούσε να τα ζήσει ο οποιοσδήποτε.

Έχεις τονίσει την αχρονικότητα του κειμένου;

Το έργο αυτό είναι άχρονο. Τα ζητήματα που ανοίγει αφορούν όλες τις εποχές. Είναι ανοιχτό και μπορείς να το πας όπου θέλεις. Τον Τσέχωφ που ανοίγει με τόση διεισδυτικότητα όλο το υπαρξιακό θέμα, νομίζω ότι το να τον τοποθετήσεις κάπου πολύ συγκεκριμένα, έχει ένα θέμα. Πρέπει να υπάρχει μια λεπτότητα γιατί στον Τσέχωφ ο χρόνος είναι έτσι κι αλλιώς κάτι πολύ σχετικό. Έχει να κάνει με το εφήμερο που είναι πάντα θλιβερό και υπάρχει πάντα η ελπίδα ότι κάποτε θα είναι όλα καλύτερα.

Το πιο θλιβερό είναι ότι τα 100, 200 χρόνια που αναφέρει ο Τσέχωφ συνέχεια, και έχουν έρθει αυτά τα χρόνια, είναι εξίσου κακά. Τα ίδια ερωτήματα ταλαιπωρούν τους ανθρώπους και νομίζω ότι τότε η ιδεολογία έχριζε μεγαλύτερου σεβασμού. Στη σύγχρονη εποχή η ιδεολογία είναι πολύ πασέ.

Αγαπάς ιδιαίτερα αυτό το έργο. Γιατί;

Αν το πάρουμε κυριολεκτικά και όχι με την έννοια της εποχής τότε, το ότι ο Τσέχωφ στο Βάνια, στον ομώνυμο ρόλο, βάζει το σύμπτωμα ενός ανθρώπου που έχει ζήσει τα περισσότερα χρόνια της ζωής του και έχει ακόμα μέλλον, αλλά βλέπει αυτή τη διάψευση, την ματαίωση και την κόπωση. Είναι πια είναι στο οριακό σημείο της διάψευσης στο οποίο υπάρχει το επείγων του να βρεις δικαίωση για αυτά που έχεις ζήσει. Αυτό είναι κάτι που το ψάχνουν όλοι οι ήρωες. Το σύμπτωμα του Βάνια, για το οποίο μιλάει χωρίς να το αρθρώνει, αγορά στην περιοχή της κατάθλιψης και της παραίτησης με την οποία ταυτίζομαι ιδιαίτερα. Όχι με την παραίτηση αλλά με το γεγονός ότι όλα γύρω σου σε ωθούν να παραιτηθείς αλλά υπάρχει κάτι μέσα σου που σε κάνει να παλεύεις να κρατηθείς από κάτι.

Βρίσκουμε την αφήγηση στη στιγμή που αυτός και όλα τα πρόσωπα γύρω του νιώθουν τη ματαίωση να κρέμεται από πάνω τους και κρατιούνται από ότι μπορούν να αρπάξουν για να μην χάσουν την αίσθηση της ζωής. Είναι σαν να μπαίνουν όλοι μαζί σε ένα τοπίο ψευδαισθήσεων. Σε τοπίο ότι εγώ έχω την ψευδαίσθηση ότι μπορώ να διεκδικήσω έναν έρωτα και το κάνω, όπως ο Βάνιας, ή η Σόνια. Όπως η Ελένα, το πιο παρεξηγημένο πρόσωπο για μένα γιατί είναι απλώς η ωραία ενώ η ίδια δυστυχεί γιατί δεν έχει βρει ποτέ μια ιδιότητα στη ζωή. Είναι σαν να μπαίνει εκεί για να προτείνει την συμφιλίωση και την απλότητα και γίνεται βορά επιθυμιών.

Όλα αυτά τα αλληλοσυγκρούόμενα αιτούμενα του καθενός δημιουργούν ένα τοπίο τρομερής βίας που δεν το είχα καταλάβει την πρώτη φορά που το είχα δει. Η βία αυτού του έργου είναι ανελέητη, αυτό που το σώζει είναι ότι την ίδια στιγμή είναι και αστείο.

Ψυχολογική βία που ασκείται κυρίως στην Ελένα, που της ζητάνε όλοι να κάνει κάτι για να τους δώσει νόημα στη ζωή. Όπως για τον Βάνια που είναι η διέξοδός του λίγο πριν πεθάνει. Ο έρωτας του Βάνια για την Ελένα δεν είναι ένα πραγματικό φαινόμενα. Είναι στην ουσία τα χρόνια αφοσίωσης και πίστης που είχε στον Σερεμπριακόφ, στον σύζυγό της. Ο έρωτας του για αυτή είναι ο «ερωτάς» του για τον Σερεμπριακόφ  που έχει ματαιωθεί. Τον βρίσκουμε την στιγμή που έχει χάσει την πίστη του σε αυτόν. Είναι απολύτως τρομακτικό να χάνεις την πίστη σου σε οτιδήποτε πιστεύεις. Η στιγμή που συνειδητοποιείς ότι έχεις αφιερώσει τη ζωή σου σε κάτι που δεν άξιζε και έχεις χάσει όλα σου τα χρόνια υπηρετώντας και όχι κάνοντας είναι μια πολύ οριακή στιγμή

Χτίζει υπόγεια τα όρια όλων χαρακτήρων μαζί αλλά αυτό γίνεται αντιληπτό μόνο στην τρίτη πράξη, για αυτό την αγαπάω τόσο πολύ. Έχουν φτάσει όλη στην στιγμή της απόλυτης διάψευσης.

Είναι διαφορετική η προσέγγιση που έχεις τώρα σε κλασικά κείμενα από ότι στην αρχή της καριέρα σου;

Είναι διαφορετικά γιατί κάθε φορά τα πιάνεις από το σημείο στο οποίο που βρίσκεσαι. Και με τον Θείο Βάνια, και με άλλα κλασικά έργα που έκανα μικρότερος, ήταν πιο επείγον να βρω τη σκηνική γλώσσα, τη φόρμα μου, τη μέθοδό μου. Τα έργα αυτά επειδή είναι πολύ καλά δομημένα και συμπαγή μπορούν να σε βοηθήσουν πολύ κουνώντας τα να βρεις το υλικό τους.

Σαν τώρα να με συγκινεί πολύ περισσότερο το περιεχόμενο από τη φόρμα που θα φέρω πάνω στη σκηνή. Τα τελευταία χρόνια έχω απλοποιήσει στο μυαλό μου τι με ενδιαφέρει σε επίπεδο φορμαλισμού. Δεν με ενδιαφέρει ακόμα ο ψευτορεαλισμός, μια τυπική ροή που απλώς βλέπεις σκηνές που μπαίνουν και βγαίνουν οι ηθοποιοί. Με ενδιαφέρει το θέμα. Ένας βάλτος που κατακλύζει τους ήρωες είναι ένα θέμα πάνω στο τραπέζι και το τι κάνει η κάθε πλευρά για να αντισταθεί σε αυτό το τέλμα μέχρι να δει ότι αυτό το τέλμα τους νικάει και τους οδηγεί να το αποδεχτούν. Υπάρχει μια φόρμα αλλά δεν με ενδιαφέρει με τον ίδιο τρόπο να την επιβεβαιώνω συνέχεια. Αυτό είναι ένα στοιχείο που σαν νεότερος σκηνοθέτης το έχεις πιο πολύ γιατί μάλλον έχεις και την αγωνία να καταλάβεις τα υλικά και την ασυνείδητη σκέψη να δει ο άλλος τη δουλειά σου. Τώρα πιστεύω πιο πολύ στην πιο αόρατη σκηνοθεσία.

Οι ήρωες του έργου αποδέχονται κάποια στιγμή ότι η ελπίδα θα έρθει μετά θάνατον. Πόσο αισιόδοξο μπορεί να είναι αυτό;

Το έργο δείχνει μια προσπάθεια προκειμένου να αντέξεις τη ζωή που εμένα μου φαίνεται χειρότερη από ότι φαίνεται στον Τσέχωφ. Ότι προσπαθείς να βρεις έστω μια ελπίδα μετά θάνατον και ότι θα υπάρξει μια δικαίωση για όλη αυτή την θλίψη και την ταλαιπωρία που έχεις περάσει. Ένα παραθυράκι αισιοδοξίας εγώ το βρίσκω. Επειδή ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποφασίσει να πεθάνει είναι σαν να λέει ότι ξέρω ότι θα μαρτυρήσω αλλά ξέρω ότι κάποια στιγμή θα δικαιωθώ, αυτό είναι δίσημο αλλά προτιμώ να κρατάω την αισιόδοξη οπτική.

Μετάνιωσες που στάθηκε δημόσια στο πλευρό θυμάτων του #metoo;

Όχι. Αν ο τρόπος εμπλοκής σου είναι παρόμοιος με τον δικό μου, είχα ένα φίλο που μου είχε ομολογήσει ότι είχε βιαστεί και κάποια στιγμή βρήκε τη δύναμη να μιλήσει, είναι κοινή λογική να σταθείς δίπλα του. Όταν βλέπεις αυτόν τον άνθρωπο να διαλύεται γιατί η πρώτη αντίδραση ήταν να θεωρηθεί κατασκευασμένο όλο αυτό, αν έχεις οποιαδήποτε προβολή και δημοσιότητα το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να σταθείς δίπλα δίπλα. Να σταθείς δίπλα σε κάποιον που έχει βιαστεί. Είναι κοινή λογική, ούτε ηρωισμός, ούτε κινηματικό, ούτε πολιτική. Δεν νοείται να ξέρεις κάτι τέτοιο και να πεις ‘έλα μωρέ’. Αυτό θα το έλεγα μόνο αν με ένοιαζε η κωλάρα.

Τελικά όμως γιατί κάνεις θέατρο; Για να μην έχεις πρόβλημα με κανέναν; Δεν με ενδιαφέρει αυτό. Το θέατρο είναι ένας καθρέφτης, μια κριτική για την στιγμή, για την κοινωνία, για τον τρόπο που ζει ο άνθρωπος. Είναι ένας τρόπος να έρθει κοντά με τα τραύματά του, προτείνει μια τρυφερότητα. Όταν πλησιάζεις τόσο πολύ ψυχισμούς, δεν μπορείς να μην στέκεσαι δίπλα σε έναν ψυχισμό που καταρρέει γιατί σκέφτεσαι αν το τάδε έντυπο παίξει την παράστασή σου. Μην σώσει και την παίξει. Αν λειτουργούμε τόσο στην ψύχρα με λογοκρισία. Αυτό εκθέτει την κοινωνία, όχι εμένα

Προφανώς υπάρχουν άνθρωποι που αντιπαθώ οι άνθρωποι που πιστεύουν πολιτικά πράγματα που με φρικάρουν αλλά δεν πιστεύω ότι δεν πρέπει να έχουν δικαίωμα λόγου. Όταν επιβάλεις το μη δικαίωμα λόγου σε κάποιον που προσκρούει στα συμφέροντά σου δεν το καταλαβαίνω. Δεν καταλαβαίνω βέβαια πώς γίνεται να υπάρχουν συμφέροντα σε υπόθεση παιδοβιασμού. Τότε μιλάμε για χοντρή μαφία και όχι για κοινωνία. Θα ήθελα να πιστεύω ακόμα ότι ζω σε κοινωνία, ή τουλάχιστον εγώ αυτό θα παίζω. Και ας είμαι τρελός.

Ένιωσες αποκλεισμό επειδή πήρες ξεκάθαρη θέση;

Έπαιζαν καθημερινά τη φάση ότι κάνω σκευωρίες και ότι το έκανα για να  το εκμεταλλευτώ σκηνοθετικά. Στα δικαστήρια αυτά λεγόντουσαν αλλά αυτό δεν σημαίνει κάτι για μένα. Σοβαρό αποκλεισμό δεν ένιωσα αλλά έχω παρατηρήσει κάποιους που μέχρι τότε εκτιμούσαν τη δουλειά τώρα τυχαία δεν τη συμπαθούν πια. Δεν μιλάω μόνο για κριτική αλλά και για έντυπα που δεν βάζουν δελτία τύπου επίτηδες ενώ ξέρω ότι θα τα έβαζαν. Μην σώσουν.

Πιστεύεις ότι αυτή η ιστορία θα βοηθήσει να βοηθήσει να αποτραπούν παρόμοια περιστατικά στο μέλλον;

Θέλω να ελπίζω πως ναι, αλλά τα μέχρι τώρα γεγονότα δεν με έχουν πείσει ότι κάτι έχει αλλάξει. Ίσως ένα κομμάτι του με ποιο τρόπο διεκδικεί κάποιος νεότερος τη δουλειά του και τα λεφτά του να έχει βελτιωθεί. Το να μην θεωρείται ότι υπάρχει μια ιεραρχία. Αυτό μπορεί να αλλάξει στη δουλειά μας. Το έγκλημα όμως δεν μπορείς να το σταματήσεις. Μπορεί σε κάποιες καταχρηστικές συμπεριφορές να υπάρχει τρόμος, αλλά αυτό ισχύει τώρα. Δεν ξέρω αν του χρόνου τα πράγματα θα είναι πάλι τα ίδια.