Μαρία Ρεπούση: Στις γυναίκες δεν αναγνωρίζεται ότι είναι ιστορικά υποκείμενα

Γιατί μας ενδιαφέρει το 2022 να μάθουμε για τις ιστορικές αναγνώσεις της σεξουαλικής βίας στον 20ο αιώνα; Ή ποια ήταν η σχέση των γυναικών με την πολιτική στην Ελλάδα μεταξύ του 1880 και του 1920; Ή, ακόμα, τι ρόλο έπαιξαν οι φεμινισμοί στην πολιτική στα Βαλκάνια του Μεσοπολέμου;

Αυτά συζητήσαμε με την ιστορικό και καθηγήτρια στο ΑΠΘ Μαρία Ρεπούση, με αφορμή τη σειρά συναντήσεων για την «Ιστορία των Γυναικών και του Φύλου», στο συντονισμό των οποίων συμμετέχει.

Όπως, μας είπε χαρακτηριστικά: «Τα θέματα αυτά προκύπτουν από ερωτήματα που θέτουν οι ιστορικοί στο παρελθόν. Και τα ερωτήματα έχουν να κάνουν με τις περιέργειες που το παρόν δημιουργεί για το παρελθόν του. Είναι με άλλα λόγια θέματα που απασχολούν το σήμερα με την ευρεία έννοια. Και επειδή οι ιστορικοί κομμάτι της κοινωνίας είναι, τα ερωτήματα συνήθως δεν είναι μόνο δικά τους. Αφορούν ευρύτερα ακροατήρια που ψάχνουν απαντήσεις για να κατανοήσουν όσα σήμερα βιώνουν. Και οι απαντήσεις δεν μπορούν πλέον να αγνοούν τις έμφυλες διαστάσεις του παρελθόντος. Δεν μπορούν να αγνοούν τα φύλα. Αν το κάνουν δεν είναι πια πειστικές».

«Οι Συναντήσεις αφορούν ακριβώς την έμφυλη διάσταση του ιστορικού παρελθόντος η οποία θεωρούμε ότι είναι καθοριστική για την κατανόησή του. Είναι μια πρωτοβουλία της Ομάδας των Ιστορικών για την Έρευνα στην Ιστορία των Γυναικών και του Φύλου που έχει δημιουργηθεί εδώ και αρκετά χρόνια στην Ελλάδα, από το 2007 συγκεκριμένα, με σημαντική δραστηριότητα στη διοργάνωση συνεδρίων και στην έκδοση βιβλίων. Η Ομάδα αυτή συγκεντρώνει στους κόλπους της ιστορικούς που βλέπουν το παρελθόν, το ερευνούν, το αναλύουν και το διευθετούν μέσα από την οπτική του φύλου», εξηγεί, συστήνοντας την πρωτοβουλία, η κ. Ρεπούση.  «Αποδίδουν με άλλα λόγια. στο φύλο τη σημασία που έχει για να προσεγγίσουμε, να ερευνήσουμε, να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε το παρελθόν, κάτι που απουσίαζε τελείως στην Ιστοριογραφία με Ι κεφαλαίο και συνεχίζει να  είναι περιθωριοποιημένη ως προσέγγιση ακόμα και στη νέα ιστοριογραφία».

Η Ομάδα έχει επίσης την ευθύνη για την Ελληνική Βιβλιογραφία της Ιστοριογραφίας των Γυναικών και του Φύλου, που δημοσιεύεται στον διαδικτυακό τόπο της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Νεοελληνικών Σπουδών «Ανέμη». Οι «Ιστορικοί για την Έρευνα στην Ιστορία των Γυναικών και του Φύλου» αποτελούν το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Ομοσπονδίας για την Έρευνα στην Ιστορία των Γυναικών (International Federation for Research in Women’s History, IFRWH).

Αλλά ποιες ιστορικές περιόδους καλύπτει; Η ιστορία των γυναικών στην κοινωνία κι έπειτα στην πολιτική θεωρητικά θα μπορούσε να τοποθετηθεί στην αρχαιότητα. «Αυτό εξαρτάται από την ειδικότητα των ιστορικών που συμμετέχουν», μας εξηγεί η κ. Ρεπούση. «Δεν έχουμε μία ειδική ιστορική περίοδο την οποία καλύπτουμε, αλλά μία γκάμα ιστορικών θεμάτων και περιόδων που απορρέουν από τις ειδικότητες και τα ιστορικά ερωτήματα των ιστορικών που συμμετέχουμε σε αυτήν την ομάδα. Πολλά από αυτά τα ερωτήματα αναφέρονται ακόμα και στο παρόν, γιατί μην ξεχνάμε ότι υπάρχει και η ιστορία του παρόντος χρόνου. Η ιστορία δεν αφορά κυρίως την επιλογή μιας ιστορικής περιόδου,  είναι ένας τρόπος να βλέπεις τα πράγματα, ακόμη και σήμερα».

Συνεχίζοντας η κ. Ρεπούση επισημαίνει ότι «στο πλαίσιο αυτής της ομάδας μία από τις συζητήσεις που κάναμε είναι πώς θα διευρύνουμε το κοινό των ανθρώπων που θα έρθουν σε επαφή με αυτές τις ιδέες, τα εργαλεία, τις προσεγγίσεις. Και συνεχίζει «να έρθουν σε επαφή με το φύλο ως παράθυρο να βλέπει κανείς το παρελθόν. Ενώ στα συνέδριά μας μέχρι τώρα υπήρχε κατά βάση συμμετοχή ενός ειδικού κοινού, όπως γίνεται συνήθως στα επιστημονικά συνέδρια, τώρα με τις διαδικτυακές αυτές συναντήσεις συμμετέχουν όχι μόνο συνάδελφοι από τα πανεπιστήμια αλλά και γυναίκες -κατά κύριο λόγο- που ενδιαφέρονται να ακούσουν για την έμφυλη διάσταση του ιστορικού παρελθόντος.  Με ρωτήσατε για παράδειγμα στην αρχή γιατί να μας ενδιαφέρει να ακούσουμε για τη σεξουαλική βία στη διάρκεια του ελληνικού 20^ου αιώνα. Γιατί είναι μέσα στη ζωή μας, η έμφυλη βία. Αφορά πρωτίστως τα κορίτσια και τις γυναίκες αλλά και τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα και κάθε ομάδα που έχει τα χαρακτηριστικά της μειονότητας. Και αυτό δεν ενδιαφέρει μόνον τους/τις ιστορικούς»

Ιστορικά στερεότυπα και μύθοι

«Η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών έρχεται σε επαφή με την  Ιστορία μέσα από τις δημόσιες χρήσεις της», επισημαίνει η κ. Ρεπούση και εξηγεί: «Στις δημόσιες χρήσης της συγκαταλέγω και τη σχολική Ιστορία. Οι άνθρωποι συναντούν το παρελθόν αρχικά στα σχολικά βιβλία, τα οποία όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά κυρίως στη χώρα μας είναι γεμάτα στερεότυπα και μύθους. Συναντούν επίσης το παρελθόν μέσα από τις αναπαραστάσεις του στο δημόσιο χώρο και λόγο, μέσα από την τηλεόραση , τον κινηματογράφο, τις αφηγήσεις των δικών τους, την ‘ατάκα’ του τάδε ή δείνα πολιτικού και δημοσιογράφου, τη συλλογική μνήμη που είναι κοινωνικά διαμορφωμένη. Πολλές από αυτές τις χρήσεις μικρή σχέση έχουν με την ιστορική έρευνα για να μην πω ότι έχουν εχθρική σχέση. Παρόλα αυτά, αυτές οι δημόσιες χρήσεις έχουν μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση των ιστορικών αντιλήψεων και ιδεών των πολιτών. Στη βιβλιογραφία συναντάμε τον όρο: Disney Effect για να αποδοθεί η επιρροή που άσκησαν οι ταινίες της Disney για τη διαμόρφωση της κυρίαρχης ιστορικής κουλτούρας. Πολλές έρευνες έχουν αναδείξει ότι οι αναπαραστάσεις μας για το παρελθόν είναι διαμορφωμένες εκτός ακαδημαϊκής ιστορίας και ιστορικών σπουδών. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να μπορεί το κοινό της ιστορίας να έρχεται σε επαφή με την ιστορική έρευνα και την ιστορία ως πειθαρχία. Θα ανακαλύψει ενδεχομένως μια άλλη ιστορία που είναι επίσης γοητευτική και το κυριότερο τεκμηριωμένη».

Στις δημόσιες χρήσεις της ιστορίας πολλές φορές κυριαρχεί μια εθνική αφήγηση της ιστορίας που υπηρετεί τις εθνικές επιδιώξεις του εθνικού κράτους. Αυτή η κυρίαρχη εθνική αφήγηση έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Παραλείπει καταρχήν ότι δεν της αρέσει, ότι δεν βολεύεται στα στερεότυπα του εθνικού Εαυτού και του εθνικού Άλλου, ότι προβληματίζει τις αρετές του έθνους, ότι βάζει ερωτηματικά στα λεγόμενα εθνικά δίκαια. Ακολουθεί τη γραμμή του έθνους, των μεγάλων εθνικών γεγονότων, των πολέμων, κλπ. και αγνοεί πολλά ανάμεσα στα οποία και τα νέα ιστοριογραφικά αντικείμενα όπως είναι η ιστορία των γυναικών και του φύλου. Οι μόνες γυναίκες που χωράνε σ’ αυτήν την εθνική, εθνοκεντρική αφήγηση  είναι οι μητέρες που μεγαλώνουν τους αυριανούς ήρωες του έθνους και κάποιες ηρωίδες και αυτές στην υπηρεσία των εθνικών αγώνων. Μόνο γι΄αυτό το λόγο αξίζουν να υπάρχουν μέσα στην ιστορία. Οι πραγματικές γυναίκες απουσιάζουν, υπάρχει όμως το φύλο και οι έμφυλες σημασίες μέσα από τις οποίες αποδίδεται νόημα για το παρελθόν. Ο πόλεμος έχει φύλο, ο δημόσιος χώρος έχει φύλο, ο ιδιωτικός επίσης. Οι γυναίκες απουσιάζουν, το φύλο είναι παντού.

«Στις γυναίκες  δεν αναγνωρίζεται ότι είναι ιστορικά υποκείμενα, ότι με την δράση τους , τις πράξεις τους, τις σκέψεις τους, τις δραστηριότητές τους επηρεάζουν τις ιστορικές εξελίξεις».

Η Ιστορία των Γυναικών και του Φύλου στην εποχή της έμφυλης βίας

Αυτός ο κύκλος σεμιναρίων πραγματοποιείται σε μία χρονική συγκυρία έντονης ανησυχίας για την ακεραιότητα των κοριτσιών και των γυναικών, αφού η έμφυλη βία έχει αυξηθεί κατακόρυφα ή έχει πυκνώσει η καταγραφή της. Τόσο, που η ακραία μορφή της οι γυναικοκτονίες αποτελούν πρώτη είδηση. Η απόφαση για τις Συναντήσεις δεν ήταν ωστόσο τόσο προϊόν της συγκυρίας αυτής όσο της ανάγκης μας να συναντηθούμε με ένα μεγαλύτερο κοινό. Πολύ περισσότερο που γνωρίζουμε ότι οι γυναικοκτονίες καλυμμένες ως “εγκλήματα πάθους”, είτε ως “εγκλήματα τιμής” δεν είναι νέο φαινόμενο. Η έμφυλη βία  με ακραία έκφραση τις γυναικοκτονίες είναι δομικό στοιχείο της πατριαρχικής κοινωνίας. Αλλάζει μορφές και εκφράσεις, λόγο αναφοράς και καταγγελίας αλλά είναι παντού παρούσα αν την ψάξεις. Είναι θετικό ότι σήμερα συνιστά πρόβλημα και οι γυναικοκτονίες υπάρχουν πια στη δημόσια ατζέντα, ακόμη κι αν δεν είναι με τον τρόπο που θέλουμε, ακόμη κι αν κινδυνεύει πολλές φορές να γίνει πληροφόρηση της κλειδαρότρυπας. Παραμένει σημαντικό γιατί αφενός ελπίζω ότι είναι αποτρεπτικό για τους επίδοξους γυναικοκτόνους και αφετέρου επιτρέπει την καταγγελία της έμφυλης βίας από κορίτσια και γυναίκες χωρίς να υφίστανται την κατηγορία της υπευθυνότητας του εγκλήματος. Τα μοναδικά εγκλήματα για τα οποία ενοχοποιείται το θύμα και όχι μόνον ο θύτης είναι τα έμφυλα εγκλήματα” εξηγεί η Μαρία Ρεπούση.  Όσα περισσότερα έρχονται στο φως τόσο αποενοχοποιούνται τα θύματα .

Η συγκυρία, λοιπόν, είναι -δυστυχώς- ευνοϊκή, ακόμη κι αν δεν ήταν υπόψη των πανεπιστημιακών την στιγμή που αποφάσιζαν να ξεκινήσουν τα σεμινάρια. Και εδώ φαίνεται ότι αυτή η συγκυρία αποτυπώνεται και στη συμμετοχή του κοινού.

«Υπάρχει ενδιαφέρον. Στον περσινό κύκλο συναντήσεων, υπήρξε ενδιαφέρον και μεγάλη συμμετοχή. Τα ψηφιακά εργασία βοήθησαν τη συμμετοχή των γυναικών, οι οποίες, όπως γνωρίζουμε,  έχουν συχνά διπλό ωράριο. Στην εργασία τους και στο σπίτι. Βοήθησαν επίσης τη συμμετοχή των γυναικών εκτός Αθήνας».

Η συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική

Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί η παρουσία των γυναικών στην πολιτική. Η Μαρία Ρεπούση, μάλιστα, υπήρξε μία από τις γυναίκες που επεξεργάστηκαν και παρουσίασαν την πρόταση της ισάριθμης αντιπροσώπευσης των γυναικών στα κομματικά όργανα και στα ψηφοδέλτια του ΣΥΡΙΖΑ, μία πρόταση η οποία τελικά πέρασε και μένει να δούμε την πρακτική εφαρμογή της. Ωστόσο, υπό το βάρος πατριαρχικών αντιλήψεων αιώνων, ακόμη και στους προοδευτικότερους χώρους, βλέπουμε κωλύματα.

«Δεν έχουμε αυταπάτες. Η συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης πολιτικών αποφάσεων είναι σημαντική αλλά δεν σημαίνει και αλλαγή πολιτικής στην κατεύθυνση της έμφυλης δικαιοσύνης. Θεωρώ ότι το να είσαι γυναίκα δε σημαίνει ότι είσαι ή πρέπει υποχρεωτικά να είσαι και φεμινίστρια. Είσαι όμως, ελπίζω,  εν δυνάμει φεμινίστρια, γιατί έχεις ενδεχομένως υποστεί τις διακρίσεις, είναι μέσα στην εμπειρία σου και αυτή η εμπειρία σε κάνει ευαίσθητη στις έμφυλες αδικίες. Αυτό που αλλάζει την κατάσταση ουσιαστικά είναι η συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική με φεμινιστική άποψη. Αυτό μας ενδιαφέρει κυρίως. Μας ενδιαφέρει οι συμμετέχουσες στην πολιτική να έχουν άποψη και διάθεση να παλέψουν εναντίον των διακρίσεων που αφορούν το φύλο τους. Ωστόσο, η εικόνα μιας πολιτικής απόλυτα ή σε μεγάλο βαθμό ταυτισμένης με την αντρική παρουσία είναι προκλητική για τη δημοκρατία και απόλυτα δηλωτική των ελλειμμάτων της. Η 50-50 συμμετοχή γυναικών και άλλων θηλυκοτήτων είναι διορθωτική και έχει συμβολική αξία για τις έμφυλες ταυτότητες. Το μέτρο για την ισάριθμη αντιπροσώπευση είναι σημαντικό για να αλλάξει η εικόνα της πολιτικής κι αυτό ενδεχομένως να λειτουργήσει θετικά για τα κορίτσια και τις προσδοκίες που διαμορφώνουν για το μέλλον τους», εξηγεί η Μαρία Ρεπούση. Και συμπληρώνει: «Ο σεξισμός βασιλεύει παντού. Η πολιτική είναι ο θρόνος του. Ακόμα και στα αριστερά πολιτικά κόμματα ενώ θα έπρεπε να είναι μια βασική διαχωριστική γραμμή Δεξιάς και Αριστεράς μαζί με το ρατσισμό και τον εθνικισμό. . Η έμφυλη βία δεν θα έπρεπε να είναι πρώτο θέμα στην ατζέντα της Αριστεράς; Δεν είναι δυστυχώς, γι΄αυτό ο δρόμος είναι μακρύς και δύσβατος.»

Ο σεμιναριακός κύκλος ξεκίνησε στις 25 Οκτωβρίου και θα συνεχιστεί έως και το Μάιο του 2023. Ακολουθεί το πρόγραμμα:

Οι σύνδεσμοι για την πρόσβαση στις συναντήσεις είναι:

• για το Zoom

https://authgr.zoom.us/j/98997310674?pwd=ejlWV0Q3aU9oT0lVWTNjKzB0MVJyQT 09

• για το Facebook

https://www.facebook.com/studiesonmasculinityandfemininity.gr/

Πρόγραμμα

Τρίτη 25 Οκτωβρίου 2022, ώρα 19:00

Δήμητρα Βασιλειάδου, Δέσπω Κριτσωτάκη, Τάσος Κωστόπουλος, Αχιλλέας  Φωτάκης, μέλη της ερευνητικής ομάδας Brintima

«Ιστορικές αναγνώσεις της σεξουαλικής βίας στον ελληνικό 20ό αιώνα»

Τρίτη 29 Νοεμβρίου 2022, ώρα 19:00

Νίκος Ποταμιάνος, ιστορικός, Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών ΙΤΕ «Γυναίκες και πολιτική ζωή στην Ελλάδα 1880-1920»

Σχολιάζει η Δήμητρα Σαμίου, ιστορικός

Συντονίζει η Έλλη Δρούλια, ιστορικός, π. διευθύντρια της Βιβλιοθήκης της Βουλής Τρίτη 31 Ιανουαρίου 2023, ώρα 19:00

Κωνσταντίνα Δρακοπούλου, ιστορικός τέχνης

«Η Οικοκυρική και Εμπορική Σχολή που ίδρυσε η Καλλιρρόη Σιγανού Παρρέν (1897 – περίπου 1973): μια προσπάθεια σχηματισμού της φεμινιστικής  ταυτότητας ως συλλογικότητας και αλληλεγγύης»

Σχολιάζει ο Στέφανος Ιωαννίδης, ιστορικός

Συντονίζει η Πελαγία Μαρκέτου, μεταφράστρια-ιστορικός

Τρίτη 28 Φεβρουαρίου 2023, ώρα 19:00

Νίκη Διαλέτη, ιστορικός, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

«Ο διάβολος ως “σύντροφος” και ως “εραστής”: μαγεία και σεξουαλικότητα  στην Ευρώπη κατά την περίοδο των διώξεων (15ος – 17ος αι.)» Σχολιάζει η Ελένη Φουρναράκη, ιστορικός, Πανεπιστήμιο Κρήτης Συντονίζει η Μαρία Παπαθανασίου, ιστορικός, ΕΚΠΑ (Τμήμα Ιστορίας και  Αρχαιολογίας)

Τρίτη 28 Μαρτίου 2023, ώρα 19:00

Γλαύκη Γκότση, ιστορικός τέχνης, ΔΙΠΑΕ

Απεικονίσεις γυναικών στην τέχνη: μέσα από τα βλέμματα των θεατριών  του 19ου αιώνα

Σχολιάζει η Έφη Αβδελά, ιστορικός, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Συντονίζει η Άννα Πούπου, ιστορικός κινηματογράφου, ΕΚΠΑ

Τρίτη 25 Απριλίου 2023, ώρα 19:00

Γιώργος Τζεδόπουλος, ιστορικός, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

«Η παρθένος και ο στρατιώτης, ο μοναχός και η πόρνη: ιστορίες φύλου  και αγωνιστικής ευσέβειας στον ελληνορθόδοξο κόσμο  

από τον ύστερο 16ο και πρώιμο 17ο αιώνα»

Σχολιάζει η Άννα Ματθαίου, ιστορικός, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Συντονίζει ο Δημήτρης Κυρίτσης, ιστορικός, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Τρίτη 30 Μαΐου 2023, ώρα 19:00

Κατερίνα Δαλακούρα, ιστορικός, Πανεπιστήμιο Κρήτης

«Φεμινισμοί και πολιτική στα Βαλκάνια του Μεσοπολέμου (1923-1939)» Σχολιάζει η Μαρία Ρεπούση, ιστορικός, ΑΠΘ

Συντονίζει η Αθηνά Συριάτου, ιστορικός, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.