Η γλυκόπικρη ιστορία της σοκολάτας: Από την ελίτ στις μάζες

γράφει η Βασιλίνα Ριστάνη * 

Η λέξη σοκολάτα μπορεί να φέρνει στο μυαλό μας εικόνες από γλυκές μπάρες και λαχταριστά τρουφάκια, αλλά τα σημερινά γλυκίσματα δεν έχουν καμία σχέση με τη σοκολάτα του παρελθόντος. Η σχέση των ανθρώπων με τη σοκολάτα μας πάει πίσω περισσότερες από 5 χιλιετίες.

Παραγόμενη από τους σπόρους των τροπικών κακαόδεντρων από τα τροπικά δάση της Κεντρικής και της Νότιας Αμερικής, η σοκολάτα θεωρούνταν για πολύ καιρό η «τροφή των θεών». Αργότερα, έγινε μια πολυτέλεια την οποία μπορούσε να απολαύσει μόνο η προνομιούχα ελίτ. Σε μεγάλο μέρος της ιστορίας της όμως, ήταν ένα πικρό ρόφημα και όχι ένα πλούσιο σε γεύση σνακ.

• Διαβάστε επίσης: Καφές εναντίον τσαγιού: Ο «πόλεμος» έχει τελικά νικητή

Η γενέτειρα της σοκολάτας

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα πρώτα ίχνη κακάο σε κεραμικά πριν από 5.300 χρόνια στην άνω περιοχή του Αμαζονίου στο Εκουαδόρ. Η σοκολάτα έπαιζε σημαντικό πολιτικό, πνευματικό και οικονομικό ρόλο στους αρχαίους μεσοαμερικανικούς πολιτισμούς. Πίστευαν ότι η σοκολάτα ήταν ενισχυτικό ενέργειας και αφροδισιακό με μυστικιστικές και φαρμακευτικές ιδιότητες.

Συνήθιζαν να αλέθουν καβουρδισμένους κόκκους κακάο σε πάστα που αναμειγνύουν με νερό, βανίλια, πιπεριές τσίλι και άλλα μπαχαρικά για να παρασκευάσουν ένα αφρώδες ρόφημα σοκολάτας. Οι Μάγια, οι οποίοι θεωρούσαν το κακάο δώρο των θεών, χρησιμοποιούσαν τη σοκολάτα για ιερές τελετές και νεκρικές προσφορές.

Οι πιο πλούσιοι από αυτούς ενώ οι υπόλοιποι κατανάλωναν σοκολάτα σε ένα κρύο πιάτο που έμοιαζε με χυλό. Ο Αζτέκος ηγεμόνας του 16ου αιώνα έπινε 50 φλιτζάνια σοκολάτας την ημέρα από χρυσό κύπελλο για να αυξήσει τη λίμπιντό του. Καθώς η αυτοκρατορία των Αζτέκων εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη Μεσοαμερική τη δεκαετία του 1400, άρχισαν και άλλοι να εκτιμούν το κακάο.

Όμως δεν μπορούσαν να το καλλιεργήσουν στα ξηρά υψίπεδα του κεντρικού Μεξικού. Έτσι, αντάλλασσαν με τους Μάγια τους κόκκους, τους οποίους χρησιμοποιούσαν ακόμη και ως νόμισμα. Τη δεκαετία του 1500, οι Αζτέκοι μπορούσαν να αγοράσουν μια κότα γαλοπούλας ή έναν λαγό για 100 κόκκους κακάο.

Οι Ισπανοί συστήνουν τη σοκολάτα στoυς Ευρωπαίους αριστοκράτες

Η σοκολάτα έφτασε στην Ευρώπη κατά τη δεκαετία του 1500, πιθανότατα από Ισπανούς μοναχούς και κονκισταδόρες που είχαν ταξιδέψει στην Αμερική. Αν και οι Ισπανοί γλυκάνανε το πικρό ποτό με ζάχαρη από ζαχαροκάλαμο και κανέλα, ένα πράγμα παρέμεινε αναλλοίωτο. Η σοκολάτα βασίλευε ως απολαυστικό σύμβολο πολυτέλειας, πλούτου και εξουσίας.

Το ακριβό εισαγόμενο προϊόν, το έπιναν βασιλικά χείλη και ήταν προσιτό μόνο στην ισπανική αφρόκρεμα. Η δημοτικότητα της σοκολάτας εξαπλώθηκε. Σύντομα, στις ευρωπαϊκές αυλές, οι αριστοκράτες κατανάλωναν το σοκολατένιο ρόφημα ως μαγικό ελιξίριο με οφέλη για την υγεία.

Για να σβήσουν την αυξανόμενη δίψα τους για σοκολάτα, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις δημιούργησαν αποικιακές φυτείες κακάου και ζάχαρης σε περιοχές του ισημερινού. Όταν οι ασθένειες που έφεραν οι Ευρωπαίοι εξάντλησαν το εργατικό δυναμικό των ιθαγενών της Μεσοαμερικής, εισήχθησαν Αφρικανοί σκλάβοι στην Αμερική για να εργαστούν να διατηρήσουν την παραγωγή.

Η σοκολάτα παρέμεινε ένα αριστοκρατικό νέκταρ έως ότου η ολλανδική εφεύρεση της πρέσας κακάο το 1828 έφερε επανάσταση στην παραγωγή της. Η πρέσα εγκαινίασε τη σύγχρονη εποχή της σοκολάτας, επιτρέποντας τη χρήση της ως συστατικό ζαχαροπλαστικής. Η συνεπαγόμενη μείωση του κόστους παραγωγής έκανε τη σοκολάτα πολύ πιο προσιτή.

Η εκλαΐκευση της σοκολάτας

Το 1847, η βρετανική εταιρεία σοκολάτας J.S. Fry & Sons δημιούργησε την πρώτη βρώσιμη μπάρα σοκολάτας από βούτυρο κακάο, σκόνη κακάο και ζάχαρη. Η αντίπαλη σοκολατοποιία Cadbury’s, ακολούθησε το παράδειγμά της αμέσως μετά και το 1854 απέκτησε βασιλικό ένταλμα ως προμηθευτής σοκολάτας της βασίλισσας Βικτωρίας.

Ήταν στην Ελβετία που η παραγωγή σοκολάτας έκανε ένα από τα μεγαλύτερα άλματα. Τη δεκαετία του 1870, Ντάνιελ Πίτερ χρησιμοποίησε γάλα σε σκόνη που είχε αναπτύξει αρκετά χρόνια νωρίτερα ο γείτονάς του Ανρί Νεστλέ για να παράγει την πρώτη σοκολάτα γάλακτος, και το ζευγάρι ίδρυσε τελικά την εταιρεία Nestlé.

Η εφεύρεση μιας μηχανής από τον Ελβετό σοκολατοποιό Ροντόλφ Λιντ το 1879, επέτρεψε τη μαζική παραγωγή λείας, κρεμώδους σοκολάτας γάλακτος, με το σχήμα που γνωρίζουμε σήμερα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Μίλτον Χέρσεϊ πρωτοστάτησε στην παραγωγή σοκολάτας γάλακτος.

Πούλησε την εταιρεία του με καραμέλες για 1 εκατομμύριο δολάρια και παρήγαγε την πρώτη του μπάρα το 1900. Αγόρασε αγροτική γη κοντά στη γενέτειρά του στην Πενσυλβάνια και έχτισε μια ολόκληρη εργοστασιακή πόλη αφιερωμένη στη σοκολάτα. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’20, περισσότερες από 40.000 διαφορετικές σοκολάτες κατασκευάζονταν στις ΗΠΑ.

Το δίδυμο πατέρα και γιου Φρανκ Κ. Μαρς και Φόρεστ Μαρς συνέλλαβαν την ιδέα για τη μπάρα Milky Way, η οποία κυκλοφόρησε στην αγορά το 1923. Η Mars ανταγωνίστηκε την αντίπαλη οικενειακή επιχείρηση Hersey’s, ώσπου τα στελέχη συνεργάστηκαν για τη δημηιοργία των M&M το 1941.

Από τις ρίζες της πριν από περισσότερα από 5.000 χρόνια, η σοκολάτα έχει γίνει μια μεγάλη βιομηχανία. Σύμφωνα με έρευνα της Statista, οι λιανικές πωλήσεις σοκολάτας παγκοσμίως το 2016 ανήλθαν σε σχεδόν 100 δισεκατομμύρια δολάρια.

* Η Βασιλίνα Ριστάνη σπουδάζει στη New Media Studies