Χρήστος Σαμουηλίδης

Εφυγε πλήρης ημερών (1927-2022) ο λαογράφος, ποιητής, πεζογράφος, ιστορικός και θεατρικός συγγραφέας Χρήστος Σαμουηλίδης. Για 8 χρόνια (1970-1978) συνυπηρετήσαμε στη Σχολή Μωραΐτη, όπου και διδάξαμε πλάι πλάι με τον μεγάλο λαογράφο, καθηγητή αργότερα στο Πανεπιστήμιο, Μιχάλη Μερακλή. Ηταν μια από τις έξοχες πρωτοβουλίες-σωσίβια στη δύσκολη δικτατορική περίοδο του Αντώνη Μωραΐτη να στεγάσει ως δασκάλους στο σχολείο τούς Χρήστο Γιανναρά, Γιάννη Δάλλα, Νίκο Χουρμουζιάδη, Μάρκο Κυνγό, Αλέξη Δημαρά, Γιώργη Γιατρομανωλάκη, Ματθαίο Μουντέ, τον μαθηματικό καθηγητή Γιώργο Κοντογιώργη (λογοτεχνικό του ψευδώνυμο Εκτωρ Κακναβάτος – μέγας υπερρεαλιστής ποιητής), παλιότερα τον Νίκο Σβορώνο και τον γλύπτη Γιάννη Λιοπυράκη.

Ημουν ένας από τους καθημερινούς συνομιλητές του Σαμουηλίδη και ήδη κριτικός θεάτρου στο «ΒΗΜΑ», όταν μου εμπιστεύτηκε τα θεατρικά του έργα και είχα τη χαρά να τα συστήσω στον φίλο θεατράνθρωπο Δημήτρη Ποταμίτη που τα ανέβασε στο Θέατρο ΕΡΕΥΝΑΣ. Ο Σαμουηλίδης, ποντιακής καταγωγής, γεννήθηκε στο Κιλκίς και έφηβος έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση ως μέλος της ΕΠΟΝ. Το 1948 ενεγράφη στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, από όπου και πήρε πτυχίο το 1952. Δίδαξε για μια σχολική χρονιά (1953-1954) στο Γυμνάσιο Κασσάνδρας. Το 1980 έλαβε διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, με θέμα «Το Λαϊκό Παραδοσιακό Θέατρο του Πόντου». Ηταν η πρώτη επιστημονική και τεκμηριωμένη μελέτη ενός δρώμενου που είχε αστική και όχι λαϊκή καταγωγή. Διότι είναι δεδομένο πως ο πολιτισμός που έφεραν στην κυρίως Ελλάδα οι μικρασιάτες πρόσφυγες, κυρίως του Πόντου, είχε τα γνωρίσματα ενός προχωρημένου αστικού πολιτισμού, όταν στην Ελλάδα κυριαρχούσε ακόμη η ηθογραφία.

Ο Χρήστος Σαμουηλίδης κατέγραψε και τεκμηρίωσε τους «Μωμόγερους», αλλά και άλλα δρώμενα μιας βαθιάς παράδοσης, με κύριο θέμα το τελετουργικό της πυρολατρείας. Εως το 1970 (που ήρθε στη Σχολή Μωραΐτη) εργάστηκε στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και παράλληλα στο Ιδρυμα Μερλιέ, όπου και κατέθεσε, ταξινόμησε και αξιολόγησε 14.000 λήμματα λαογραφικού και ιστορικού υλικού.

Τα θεατρικά έργα του, με δική μου δραματουργική ανάλυση, παίχθηκαν στο ΚΘΒΕ, στο Εθνικό Θέατρο και στον θίασο της Μαριέττας Ριάλδη. Ο Σαμουηλίδης μετέφρασε τις «Χοηφόρους» του Αισχύλου και την «Ηλέκτρα» και την «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Ευριπίδη, καθώς και την «Ανδρομάχη» του. Ενδιαφέρουσα είναι η άποψή του για τη μετάφραση αρχαίων δραμάτων, αφού επέλεξε ως φόρμα τη στιχουργική παράδοση των κωμειδυλλίων, τον ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο, υποδεικνύοντας και το ύφος μιας παράστασης, ως ήθος και ύφος μιας προγονής αισθητικής της Γκόλφως. Ηταν μια μεταφραστική θεωρία που εισηγήθηκε ο Γιάννης Ψυχάρης.

Μια τομή στην παραστασιολογική παράδοση του αρχαίου δράματος αποτέλεσε η «Ηλέκτρα» του Ευριπίδη από το ΔΗΠΕΘΕ Λάρισας, με σκηνοθεσία του Κώστα Τσιάνου και πρωταγωνίστρια στην παρθενική της ερμηνεία στο αρχαίο δραματολόγιο τη Λυδία Κονιόρδου, με μουσική του Νίκου Ξυδάκη και σκηνογραφία του Γιώργου Ζιάκα. Ηταν μια έμμετρη κριτική στη γερμανική άποψη για τη φόρμα ερμηνείας του δράματος του Φώτου Πολίτη, του Ροντήρη, του Μουζενίδη. Ο Σαμουηλίδης μετέφρασε και το έξοχο έργο, με «θέση», του Αλμπέρ Καμύ «Οι Δίκαιοι», ένα κείμενο για τη γαλλική αντίσταση και τους συνεργάτες των κατακτητών που εμμέσως αναφερόταν και στους δωσίλογους της χώρας μας.

Το 1985 ο Σαμουηλίδης εξέδωσε ένα έργο ζωής, την «Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού», που βραβεύτηκε από τον θεσμό των Κρατικών Βραβείων. Η ποίηση του Σαμουηλίδη έχει έντονο τον κριτικό έλεγχο για ήθη, ιδεολογήματα, θεωρίες και πρακτικές που ρέπουν προς μια ουδέτερη εθνική και έντονη τάση προς μια «παγκοσμιοποίηση». Δίνοντας μάχες ιδεολογικές και θεσμικές ο Σαμουηλίδης για τη διάδοση και διάσωση των μορφών της παράδοσης δεν υποτάχθηκε σε μια δουλική μίμηση των λαϊκών μορφών στη λογοτεχνία, αλλά με την αστική ποντιακή αισθητική (οι πόντιοι λογοτέχνες είχαν άμεση επαφή με την Ευρώπη του Μπαλζάκ, του Ροστάν, του Ζολά κ.τ.λ.).

Ο Χρήστος Σαμουηλίδης δεν ήταν ούτε εύκολος φίλος, ούτε εύκολος συνεργάτης, συχνά αιχμηρός και απόκοσμος. Αφοσιωμένος στην αποστολή του ήταν σεβαστός στην απομόνωσή του.