Η παρουσία του Βλαντίμιρ Πούτιν στο Valdai International Discussion Forum, το πιο σημαντικό ίσως ρωσικό think tank, ήταν όπως κανείς θα την περίμενε. Μίλησε για πολύ ώρα και επίσης απάντησε σε πάρα πολλές ερωτήσεις. Άλλωστε, την ικανότητα να περνάει μεγάλο χρόνο σε τέτοιες διαδικασίες την έχει από παλιά.

Οι περισσότερες πρώτες ανταποκρίσεις από την ομιλία του επικέντρωσαν στον τρόπο που απευθύνθηκε στη Δύση. Στην προσπάθειά του να τονίσει ότι η Ρωσία δεν θεωρεί ότι είναι ένας εχθρός της Δύσης, στον τρόπο που υπογράμμισε ότι όπως πρέπει να καταδικαστεί κάθε ξενοφοβία, είτε είναι η ρωσοφοβία, είτε η αμερικανοφορία, είτε ο αντισημιτισμός. Στις αναφορές του στην ανάγκη για μια νέα αρχιτεκτονική του διεθνούς συστήματος που να στηρίζεται σε κανόνες και να διαμορφώνει έναν «πολυπολικό κόσμο».

Οι πάγιες ρωσικές θέσεις

Και όντως ο Πούτιν επανέλαβε σημεία που έχει υπογραμμίσει σε αρκετές παρεμβάσεις  του. Ανέπτυξε πάλι την πάγια θέση του ότι οι περιοχές που έχει καταλάβει η Ρωσία (και πλέον ενσωματώσει στην επικράτειά της) ήταν πάντα τμήμα του «ρωσικού χώρου», ότι η Δύση προσπαθεί να διαδώσει ιδεολογίες που απειλούν να αλλοιώσουν τον πολιτισμό της Ρωσίας και την αντίληψη για την οικογένεια που ασπάζονται οι Ρώσοι, ότι τα κράτη πρέπει να μπορούν μόνα τους και με όρους εθνικής κυριαρχίας να αποφασίζουν για τον εαυτό τους, όπως και ότι σε αυτή τη βάση πρέπει να διαμορφώνονται θεσμοί συνεργασίας και συλλογικής ασφάλειας.

Σε ποιους τελικά απευθύνεται ο Πούτιν

Ωστόσο, έχει ενδιαφέρον να σκεφτούμε σε ποιος απευθύνεται τελικά ο Πούτιν. Προφανώς και η Ρωσία θα προτιμούσε όντως η Δύση και δη οι ΗΠΑ να έρθουν σε μια συνεννόηση που λίγο πολύ θα παγιώνει αυτά που έχουν συμβεί στο πεδίο των μαχών. Γνωρίζει, όμως, ταυτόχρονα, ότι τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα ούτε οι ΗΠΑ ούτε η ΕΕ μπορούν να αναδιπλωθούν και να συμβιβαστούν με μια ρωσική νίκη, εξ ου και η διαρκής περί του αντιθέτου ρητορική. Δηλαδή, μεσοπρόθεσμα οι δυτικές χώρες θα συνεχίσουν να στηρίζουν την Ουκρανία, με την ελπίδα ότι η Ρωσία θα ηττηθεί ή θα αναγκαστεί σε μια σχετική υποχώρηση.

Κάτι που με τη σειρά του παραπέμπει σε μια πιο συνολική ρήξη, που θα αργήσει να ξεπεραστεί. Άλλωστε, στις περισσότερες που υποστηρίζουν ανοιχτά την Ουκρανία δύσκολα μπορεί κανείς να δει μια υπαρκτή δυνατότητα ενός πολιτικού συσχετισμού που θα άλλαζε πορεία.

Σε ποιους απευθύνεται, επομένως, ο Βλαντίμιρ Πούτιν; Κατά βάση σε όλο εκείνο το φάσμα χωρών που δεν συμμετέχουν στις κυρώσεις και που συνεχίζουν να έχουν κανονικές οικονομικές σχέσεις με τη Ρωσία, όπως και σε όλο το φάσμα των χωρών που βλέπουν με καλό μάτι τον πυρήνα της λογικής του πολυπολικού κόσμου.

Δεν τυχαία για παράδειγμα η θετική αναφορά του στον Ερντογάν. Η στάση της Τουρκίας, που παρότι μέλος του ΝΑΤΟ και παρά τις διαφορετικές οπτικές για ζητήματα όπως η Συρία, έχει σημαντικές οικονομικές σχέσεις με τη Ρωσία, κατασκευάζει ένα ρωσικής τεχνολογίας πυρηνικό εργοστάσιο, βλέπει θετικά την αναβάθμισή της σε κόμβο για την εξαγωγή του ρωσικού φυσικού αερίου και αντί απλώς να καταγγέλλει τη Ρωσία αναλαμβάνει διαμεσολαβητικές πρωτοβουλίες, π.χ. για τις εξαγωγές σιτηρών από την Ουκρανία.

Από τη στρατηγική BRICS+ μέχρι τα σχέδια ευρασιατικής ολοκλήρωσης

Εάν σε αυτό προσθέσουμε την ίδια τη δυναμική που αναπτύσσεται σε επίπεδο BRICS, τόσο ως προς τη διάσταση της ευρασιατικής ολοκλήρωσης, που αφορά την τεχνολογία, το εμπόριο, τους αγωγούς, αλλά σταδιακά και την «γεωπολιτική διαχείριση», όσο στο επίπεδο ευρύτερων συμμαχιών όπως είναι οι καλές σχέσεις της Ρωσίας με χώρες της Λατινικής Αμερικής ή πολλές αφρικανικές χώρες, προεξαρχούσης βεβαίως της καλής σχέσης με την κυβέρνηση του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου στη Νότια Αφρική. Και σε αυτό προστίθεται όχι μόνο το βάθεμα της συνεργασίας με την Κίνα αλλά και η βελτίωση των σχέσεων με την Ινδία και οι καλές σχέσεις με πολλές Ασιατικές χώρες.

Η οικοδόμηση αυτών των σχέσεων δεν έχει μόνο οικονομικές διαστάσεις. Η διαρκής επίκληση της σημασίας της εθνικής κυριαρχίας, της αποφυγής παρεμβάσεων στα εσωτερικά άλλων χώρων, της μη «εργαλειοποίησης» μειονοτικών ή άλλων ζητημάτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων (θέμα που ενδιαφέρει ιδιαίτερα και την Κίνα), συναντά ευήκοα ώτα σε όσες χώρες δεν βλέπουν με καλό μάτι την προώθηση από τη Δύση πολιτικών που κατά κάποιον τρόπο προβάλλουν μια λογική μειωμένης κυριαρχίας ή «κυριαρχίας υπό προϋποθέσεις» και νομιμοποιούν επεμβάσεις για «εσωτερικά ζητήματα».

Και παρότι οι αναφορές του Πούτιν στη ρωσική ιστορία δύσκολα μπορούν να θεωρηθούν «αντιαποικιακά εχέγγυα» ( Η αυτοκρατορική Ρωσία δεν πήγε στην Αφρική αλλά συμπεριφέρθηκε σε αρκετές περιοχές με μάλλον κατακτητικό τρόπο), εντούτοις δείχνει να γνωρίζει το χειρισμό της αντιαποικιακής οπτικής που είναι και κληρονομιά της σοβιετικής εποχής.

Και βεβαίως για τη Ρωσία η οικοδόμηση τέτοιων σχέσεων, αυτή η αναβάθμιση όλων των μορφών συντονισμού από αυτό που θα περιγραφόταν ως BRICS+ έως τις ευρασιατικές διεργασίες είναι και ο μόνος τρόπος για να αντισταθμίσει και τη διαφαινόμενη συνολικότερη αποκοπή τα από τα «δυτικά» δίκτυα οικονομικών συναλλαγών. Και αυτό πιθανώς να εξηγήσει γιατί σταδιακά οι δυτικές κυρώσεις, εάν πρόκειται να κλιμακωθούν, θα αφορούν πολύ περισσότερο τον αποκλεισμό «τρίτων» χωρών από το να έχουν συναλλαγές με τη Ρωσία.

Headlines