Ενεργειακή κρίση: Η Ευρώπη ετοιμάζεται για (τουλάχιστον) ένα δύσκολο χειμώνα

Σε πρόσφατη ανάλυσή τους, οι Times της Νέας Υόρκης κάνουν λόγο για δυσοίωνες ενδείξεις για τον ευρωπαϊκό χειμώνα που έρχεται εν μέσω ενεργειακής κρίσης.

Όπως αναφέρει η αμερικανική εφημερίδα, ένας μικρός στόλος από τάνκερ που μετέφεραν υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), αναγκάστηκε να αγκυροβολήσει κοντά στις ακτές της Ισπανίας, καθώς έπεσε σε… θαλάσσιο μποτιλιάρισμα, στην πορεία του προς τα ευρωπαϊκά λιμάνια. Στη Φινλανδία, όπου η σάουνα αποτελεί εθνικό σπορ, οι κυβερνητικές συστάσεις παροτρύνουν τους πολίτες να μπαίνουν στους ατμούς μαζί με την οικογένεια ή τους φίλους τους, για να εξοικονομήσουν ενέργεια.

• Διαβάστε επίσης: Ευρωζώνη: Ενώπιον νέας κρίσης;

Για τους Times, και οι δυο προσπάθειες είναι ενδεικτικές των μέτρων που λαμβάνει η Ευρώπη για να αυξήσει τις ενεργειακές της προμήθειες και να εξοικονομήσει καύσιμα, ενόψει ενός χειμώνα χωρίς ρωσικό αέριο.

Γεμάτα ρεζερβουάρ

Ευρωπαϊκές κυρώσεις και ρωσικές απαιτήσεις οδήγησαν σε μια εκ βάθρων μεταμόρφωση του τρόπου με τον οποίο η Ευρώπη παράγει και αποθηκεύει ενέργεια. Τα κράτη ενώνουν τις δυνάμεις τους για να αγοράσουν, να δανειστούν και να οικοδομήσουν νέες προμήθειες ενέργειας, τη στιγμή που αναπτύσσουν εκτεταμένα προγράμματα εξοικονόμησης που θυμίζουν την αντίδραση στην ενεργειακή κρίση, τη δεκαετία του ’70.

Υπόγειες αποθήκες σε όλη την ήπειρο έχουν γεμίσει ασφυκτικά με προμήθειες αερίου που προορίζονται για έκτακτες ανάγκες. Πυρηνικά εργοστάσια που επρόκειτο να κλείσουν στη Γερμανία, τώρα θα κρατήσουν τους αντιδραστήρες τους σε λειτουργία. Από τη Γαλλία μέχρι τη Σουηδία, οι θερμοστάτες θα κατέβουν στους 19 βαθμούς Κελσίου. Η Σλοβακία παροτρύνει τους πολίτες της να περιορίσουν τον χρόνο που περνούν στο ντους στα… δυο λεπτά.

Παρόλα αυτά, ο Νοέμβριος βρίσκει τους αναλυτές πιο αισιόδοξους ότι η Ευρώπη θα καταφέρει να πιάσει την άνοιξη χωρίς ενέργεια «με το δελτίο» ή διαρκή μπλακ άουτ, αλλά και να επιταχύνει την ενεργειακή της αυτονομία.

Τα βήματα που κάνουν τα ευρωπαϊκά κράτη «είναι αξιοσημείωτα και το πιθανότερο είναι πως θα μεταμορφώσουν το τοπίο της ενέργειας», δήλωσε στους Times ο Σιμόν Ταλιαπιέτρα, ερευνητής στη Bruegel, μια βελγική δεξαμενή σκέψης. «Η Ευρώπη θα καταφέρει να αποσυνδεθεί πλήρως από τη Ρωσία, πράγμα που στο παρελθόν θεωρούνταν αδύνατο».

Ακριβό τίμημα

Παρόλα αυτά, η στροφή της Ευρώπης έρχεται με υψηλό τίμημα και η ενεργειακή της ασφάλεια θα μπορούσε να υπονομευτεί τους ερχόμενους μήνες.

Παρόλο που η Ευρώπη κατάφερε να προσαρμοστεί στην τεράστια μείωση των ρωσικών εξαγωγών φυσικού αερίου (αυτή τη στιγμή παρέχει μόλις το 10% του συνόλου του αερίου που φτάνει στην Ευρώπη, ποσοστό που άγγιζε το 45% πριν τον πόλεμο), οι τιμές παραμένουν ιστορικά υψηλές, αναγκάζοντας ενεργοβόρες επιχειρήσεις να βάλουν λουκέτο. Ανάμεσά τους και η βιομηχανία παραγωγής ατσαλιού, χημικών και γυαλιού. Οι εταιρείες προχωρούν σε περικοπές προσωπικού. Οι κυβερνήσεις εκδίδουν περισσότερο χρέος για να προστατεύσουν τα νοικοκυριά και τις εταιρείες από τις επιπτώσεις. Υπάρχουν όλο και περισσότερες εκτιμήσεις ότι η ενεργειακή κρίση θα ρίξει την Ευρώπη σε ύφεση το επόμενο έτος.

Τα γεμάτα φυσικό αέριο πλοία εξακολουθούν να περιμένουν κοντά στις ισπανικές ακτές γιατί η Ευρώπη, που ρίχτηκε με μανία στην αγορά προμηθειών, έχει αποθηκεύσει τόσο πολύ αέριο που δεν της μένει πια χώρος για τις νέες παραλαβές. Στην ήπειρο εξακολουθούν να φτάνουν περιορισμένες προμήθειες (περίπου 7%) φυσικού αερίου από τη Ρωσία, μέσω των αγωγών που διατρέχουν την Ουκρανία. Αν η ροή σταματήσει, αρκετές χώρες θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα.

Και ορισμένοι Ευρωπαίοι ενδέχεται να αποδειχθούν απρόθυμοι να κάνουν τόσες θυσίες για να σώσουν την Ουκρανία, ιδίως από τη στιγμή που οι λογαριασμοί ενέργειας που φτάνουν στο κατώφλι του σπιτιού τους είναι όλο και πιο τσουχτεροί. Διαδηλώσεις για την ακρίβεια έχουν ξεσπάσει στο Παρίσι, την Πράγα και άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, διαβρώνοντας το ευρωπαϊκό μέτωπο για τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας.

Συσσωρεύοντας προμήθειες

Η δουλειά που γίνεται για τη συσσώρευση προμηθειών – η εξασφάλιση συμβολαίων για LNG, η παράταση της ζωής των πυρηνικών αντιδραστήρων και η επαναλειτουργία των εργοστασίων γαιάνθρακα – είναι κρίσιμα βήματα για τη διασφάλιση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης.

Οι προσπάθειες αυτές είναι απόδειξη της ξαφνικής στροφής μακριά από τη Ρωσία και περιλαμβάνουν συμφωνίες κατασκευής αγωγών, εξορύξεων αερίου σε ευρωπαϊκό έδαφος και κατασκευής περισσότερων πλατφορμών για την παραλαβή LNG από μακρινούς προορισμούς. Παρά τη διαρκή αύξηση της παρουσίας των ΑΠΕ στην Ευρώπη, το φυσικό αέριο συνεχίζει να δίνει ενέργεια στα περισσότερα σπίτια και επιχειρήσεις, επομένως είναι κρίσιμη η σταθερή παροχή του.

Μια συντονισμένη προσπάθεια που ξεκίνησε την άνοιξη έχει βοηθήσει τα ευρωπαϊκά κράτη να γεμίσουν τα ρεζερβουάρ τους – αρκετά ώστε να εξασφαλίσουν περίπου τρεις μήνες ενέργειας – παρά τις μειούμενες ρωσικές ροές. Ο παράλογα θερμός καιρός στην Ευρώπη έχει καθυστερήσει την ανάγκη για άναμμα των καλοριφέρ, κι έτσι τα αποθέματα ίσως αντέξουν περισσότερο καιρό.

Η συμβουλευτική εταιρεία Rystad Energy εκτιμά ότι η Ευρώπη έχει αποθηκεύσει αρκετό αέριο για να βγάλει τον χειμώνα, αν οι θερμοκρασίες παραμείνουν σε φυσιολογικά επίπεδα, ενώ οι τιμές του αερίου έχουν πέσει στα χαμηλότερα επίπεδα που καταγράφηκαν μετά τον Ιούνιο.

«Ο κίνδυνος των μπλακ άουτ ή των εκτεταμένων ελλείψεων φυσικού αερίου αυτή τη στιγμή είναι εξαιρετικά μικρός», σύμφωνα με τον Ταλιαπιέτρα.

Και πάλι χειμώνας

Ωστόσο, θα μπορούσαν να προκύψουν και άλλα προβλήματα. Ο χειμώνας του 2023-24 ίσως αποδειχθεί ακόμη πιο δύσκολος για την Ευρώπη, που θα έχει εξαντλήσει τις προμήθειες φυσικού αερίου της και από τη στιγμή που, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, οι νέες προμήθειες που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν το ρωσικό αέριο, όπως το LNG από τις ΗΠΑ ή το Κατάρ, δεν φαίνεται να φτάνουν στις απαιτούμενες ταχύτητες.

Η δραστηριότητα της Ευρώπης φαίνεται πως επιταχύνει την παγκόσμια μετάβαση στις καθαρότερες μορφές ενέργειας, πρόσθεσε ο ΔΟΕ,κ καθώς οι χώρες αντιδρούν στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στρεφόμενες στο υδρογόνο, τα ηλεκτροκίνητα οχήματα, τις αντλίες θερμότητας και άλλες πράσινες τεχνολογίες.

Βρώμική μου ενέργεια

Όμως βραχυπρόθεσμα, τα κράτη θα αναγκαστούν να κάψουν περισσότερα ορυκτά καύσιμα αντιδρώντας στην έλλειψη φυσικού αερίου.

Οι Times αναφέρονται σε αυτό το σημείο και στο παράδειγμα της Ελλάδας, που παρέτεινε τη λειτουργία όλων των εργοστασίων λιγνίτη έως το 2028 και αύξησε την παραγωγή άνθρακα κατά 50%. Αρκετές άλλες χώρες έχουν άρει τα όρια στην παραγωγή ενέργειας από γαιάνθρακα – ανάμεσά τους και η Ολλανδία, η Γερμανία και η Αυστρία. Ακόμη και η Γαλλία, άλλοτε ο μεγάλυτερος πάροχος πυρηνικής ενέργειας στην Ευρώπη, επιστρέφει στον γαιάνθρακα εξαιτίας ενός πλήθους απρόσμενων προβλημάτων, όπως η ξηρασία, που κατέστησε δύσκολη την διατήρηση χαμηλής θερμοκρασίας στους αντιδραστήρες, αλλά και των παλιών πλέον υποδομών, που έθεσαν τα μισά πυρηνικά εργοστάσια της χώρας εκτός λειτουργίας από το καλοκαίρι.

Η κατανάλωση άνθρακα αυξήθηκε κατά 10% στο πρώτο μισό της χρονιάς και αναμένεται να αυξηθεί κατά 7% ακόμη του χρόνου, σύμφωνα με τον ΔΟΕ.

Χώρες όπως η Δανία, η Βρετανία και η Ουγγαρία προχωρούν επίσης σε εξορύξεις για εύρεση φυσικού αερίου εντός της επικράτειάς τους, παρά τις αντιδράσεις των περιβαλλοντικών οργανώσεων. Η Ολλανδία αποφάσισε να αναβάλει το «λουκέτο» στα τεράστια κοιτάσματα φυσικού αερίου στο Γκρόνιγκεν, που επρόκειτο να σφραγιστούν εξαιτίας των σεισμών που προκλήθηκαν από τις εξορύξεις.

Έντεκα χώρες, μεταξύ των οποίων και η Γερμανία, η Φινλανδία και η Εσθονία, αυτή τη στιγμή οικοδομούν ή επεκτείνουν συνολικά 18 θαλάσσια τερματικά για την επεξεργασία υγροποιημένου αερίου που θα εισάγουν από άλλες χώρες. Αντίστοιχα έργα βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης στη Λετονία και τη Λιθουανία.

Η πυρηνική ενέργεια βρίσκει νέους υποστηρικτές σε χώρες που ως τώρα είχαν αποφασίσει να την εγκαταλείψουν, όπως η Γερμανία και το Βέλγιο. Η Φινλανδία σχεδιάζει να παρατείνει τη ζωή ενός αντιδραστήρα, ενώ η Πολωνία και η Ρουμανία σχεδιάζουν να οικοδομήσουν νέα πυρηνικά εργοστάσια.

Ζωή στους 19 βαθμούς

Οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης των πολιτών συνεχίζονται σε όλη την Ευρώπη, με στόχο να πείσουν τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις να εξοικονομήσουν ενέργεια – το δεύτερο σκέλος της απόπειρας να δοθεί τέλος στην εξάρτηση από το ρωσικό αέριο. Τα πλάνα αυτά, που στηρίχτηκαν σε σχέδια της Κομισιόν, έχουν εθελοντικό χαρακτήρα και στηρίζονται στην πειθώ προς τους πολίτες και τις εταιρείες, που ενδέχεται επίσης να λάβουν κυβερνητικές επιδοτήσεις στους λογαριασμούς ενέργειας.

Η κατανάλωση ενέργειας μειώθηκε τον Σεπτέμβριο σε πολλές χώρες, παρόλο κανείς δεν μπορεί να είναι αν αυτό οφείλεται στον ήπιο καιρό ή στον περιορισμό της κατανάλωσης λόγω της αίσθησης καθήκοντος των πολιτών. Υπάρχουν, όμως, ενδείξεις ότι εταιρείες, οργανισμοί και πολίτες ανταποκρίνονται. Για παράδειγμα, στη Σουηδία, η επισκοπή της Λουντ δήλωσε ότι προτίθεται να κλείσει πλήρως ή μερικώς τις 150 από τις 540 εκκλησίες της στη διάρκεια του χειμώνα, με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας.

Η Γερμανία και η Γαλλία έχουν εκδώσει σαρωτικές συστάσεις, που περιλαμβάνουν τη μείωση της θέρμανσης σε όλα τα σπίτια, τις επιχειρήσεις και τα δημόσια κτίρια, το κλείσιμο των συσκευών στις ώρες αιχμής και την αποσύνδεση ηλεκτρονικών συσκευών όταν δεν χρησιμοποιούνται.

Οικονομία και στα δόντια

Άλλα κράτη γίνονται ακόμη πιο αυστηρά. Η Δανία θέλει οι κάτοικοί της να απαρνηθούν τα στεγνωτήρια για χάρη της; Απλώστρας και η Σλοβακία παροτρύνει τους πολίτες να χρησιμοποιούν φούρνους μικροκυμάτων αντί για εκείνους της κουζίνας και να βουρτσίζουν τα δόντια τους χρησιμοποιώντας μόνο ένα ποτήρι νερό.

Η φινλανδική κυβέρνηση εισήγαγε εκστρατεία με τίτλο «Ένα Βαθμό Κάτω», με στόχο να πείσει πάνω από το 95% των πολιτών να εξοικονομήσουν ενέργεια. Η εκστρατεία παροτρύνει επίσης στη χρήση της σκάλας αντί του ανελκυστήρα και στην ποδηλασία και τα μέσα μαζικής μεταφοράς ως τρόπο μετακίνησης προς τη δουλειά.

Στη χώρα των τριών εκατομμυρίων… σαουνών και των 5,5 εκατομμυρίων ανθρώπων, η εκστρατεία παροτρύνει επίσης σε λιγότερα και πιο σύντομα ατμόλουτρα – αλλά και με χαμηλότερη θερμοκρασία. Επιπλέον, ενθαρρύνει τους ανθρώπους – χωρίς να προσδιορίζει αν πρέπει να αρνηθούν και την παραδοσιακή αδαμιαία περιβολή τους – να μπουν στη σάουνα με παρέα και όχι μόνοι.

Δυο εβδομάδες από την έναρξη της καμπάνιας, 723 εταιρείες, πρόσωπα και οργανώσεις έχουν υπογράψει ως «εταίροι της εκστρατείας» και έχουν δημοσιεύσει λίστα με τις δικές τους τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας στη σχετική ιστοσελίδα. «Σύντομα ντους», έγραψε ένας πολίτης, ενώ άλλος σημείωσε: «τον Οκτώβριο θα προσθέσω 18 φωτοβολταϊκά στην οροφή μου».

«Τον ερχόμενο χειμώνα, οι προσπάθειες εξοικονόμησης ενέργειας και η κατανάλωση ρεύματος με πρόγραμμα ίσως είναι το κλειδί για να αποφύγουμε τις ενεργειακές ελλείψεις», δήλωσε η Fingrad, ο κύριος πάροχος ενέργειας της χώρας.

Είναι η ανέχεια το μόνο κίνητρο;

Οι εταιρείες θα πρέπει να κάνουν ακόμη περισσότερα, ενώ οι περισσότερες κυβερνήσεις έχουν θέσει στόχους για τους εμπόρους, τους κατασκευαστές και τα γραφεία, ώστε να τους αναγκάσουν να μειώσουν την κατανάλωση τουλάχιστον κατά 10% μέσα στους επόμενους μήνες.

Οι κυβερνήσεις, που επίσης καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας, μειώνουν τη θέρμανση, περιορίζουν τον φωτισμό των δρόμων και κλείνουν τις δημοτικές πισίνες. Στη Γαλλία, όπου το κράτος διαχειρίζεται το ένα τρίτο όλων των κτιρίων, η κυβέρνηση σχεδιάζει να περιορίσει την κατανάλωση κατά δύο τερραβατόρες – δηλαδή, την ποσότητα που καταναλώνει μια πόλη μεσαίου μεγέθους.

Το κατά πόσον οι εκστρατείες θα πετύχουν δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο, προειδοποιεί ο Ντάνιελ Γκρος, διευθυντής του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής, μιας ευρωπαϊκής δεξαμενής σκέψης. Επειδή οι συστάσεις έχουν εθελοντικό χαρακτήρα, ίσως οι άνθρωποι δεν έχουν το κίνητρο να συμμορφωθούν σε αυτές – ιδίως από τη στιγμή που οι λογαριασμοί ενέργειας επιδοτούνται από το κράτος.

Σε χώρες όπως η Γερμανία, όπου η εκτόξευση των τιμών του αερίου έχει αρχίσει να πλήττει τους καταναλωτές, «αυτό αποδείχθηκε χρήσιμο στο να αναγκαστούν να μειώσουν την κατανάλωση», λέει στους Times ο Γκρος. Όμως στις χώρες που επωμίζονται μέρος του κόστους «δεν υπάρχει κανένα κίνητρο εξοικονόμησης», ισχυρίζεται.