Το θέμα εκκρεμούσε τουλάχιστον από τα μέσα του 2014, αφότου η κοινοβουλευτική Επιτροπή Αναφορών στην Τουρκία ανακοίνωσε ότι είχε ολοκληρωθεί ο φάκελος του αιτήματος -με τη συλλογή 100.000 υπογραφών- για την μετατροπή της διαβόητης φυλακής του Ντιγιάρμπακιρ σε «μουσείο ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Τελικά έφτασε μέσα Οκτωβρίου του 2022 μέχρι οι τουρκικές αρχές να διατάξουν από τις εν λόγω εγκαταστάσεις τη μεταφορά των τελευταίων 270 κρατουμένων, εγκαίρως για την σπάνια επίσκεψη του προέδρου Ερντογάν στην κουρδικής πλειονότητας πληθυσμού επαρχία στα νοτιοανατολικά, την προτελευταία Κυριακή του Οκτωβρίου.

Όπως ανακοινώθηκε, η γνωστή ως Στρατιωτική Φυλακή Νο. 5 του Ντιγιάρμπακιρ μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980 -η οποία έγινε έκτοτε συνώνυμο φρικτών εγκλημάτων σε βάρος Κούρδων- θα μετατραπεί σε βιβλιοθήκη, κέντρο πολιτισμού και… ολίγον από μουσείο.

Σε μια συμβολική τελετή παράδοσης-παραλαβής από το υπουργείο Δικαιοσύνης στο Πολιτισμού και Τουρισμού, οι αρμόδιοι υπουργοί έκαναν λόγο για μια νέα εποχή, όπου η μνήμη για τα «λάθη του παρελθόντος» θα αποτρέπει την επανάληψή τους στο παρόν και στο μέλλον.

Προς τούτο επικαλέστηκαν δύο παραδείγματα, στο πρότυπο των οποίων θα βασιστεί η μετατροπή των φυλακών του Ντιγιάρμπακιρ σε πολιτιστικό κέντρο-μουσείο.

Πολιτιστικός «φερετζές»

Το ένα παράδειγμα που προτάσσεται είναι το νησάκι Γιασίαντα (Πλάτη) στα Πριγκηπόννησα, στα ανοιχτά της Κωνσταντινούπολης -εκεί όπου μετά το πραξικόπημα του 1960 δικάστηκαν ο ανατραπείς πρωθυπουργός των «Σεπτεμβριανών», Αντνάν Μεντερές και στελέχη του κόμματός του.

Η κυβέρνηση Ερντογάν το μετονόμασε το 2013 σε «Νησί Δημοκρατίας και Ελευθεριών» και το μετέτρεψε σε τουριστικό/πολιτικό πρότζεκτ «ενότητας», εγκαινιάζοντας το 2020 ξενοδοχειακό συγκρότημα, συνεδριακό κέντρο, εστιατόρια, καφέ, μουσείο και τζαμί.

Το δεύτερο παράδειγμα είναι η φυλακή Ουλουτζανλάρ στην Άγκυρα: τόπο 19 εκτελέσεων, βασανιστηρίων και της δολοφονικής καταστολής εξέγερσης αριστερών πολιτικών κρατούμενων το 1999, με απολογισμό δέκα νεκρούς.

Έπειτα από 81 χρόνια λειτουργίας, η φυλακή αυτή έκλεισε (όσοι κρατούνταν εκεί μεταφέρθηκαν σε νέα) και από 2011 λειτουργεί στην τουρκική πρωτεύουσα ως μουσείο.

Έχει κέρινα ομοιώματα κρατούμενων, γραπτά και προσωπικά τους αντικείμενα, αλλά δεν υπάρχει διαθέσιμο αρχείο «λόγω πυρκαγιών».

Τα έγγραφα που σχετίζονται με την μακρά και αιματοβαμμένη ιστορία της φυλακής περιορίζονταν σε φωτογραφίες από το 1997 και σχέδια από τα έργα αποκατάστασης των εγκαταστάσεων για τη μετατροπή τους σε Κέντρο Πολιτισμού και Τέχνης.

Στην αυλή υπάρχει μια αγχόνη. Στο εσωτερικό του κτίρου, το  σκηνικό συμπληρώνουν ηχητικά «φωνές δεσμοφυλάκων και κραυγές κρατουμένων» που ακούγονται από ηχεία.

Τα γεγονότα στην Τουρκία υπό την ηγεμονία του Ταγίπ Ερντογάν δείχνουν ότι ανάλογες κινήσεις γίνονται περισσότερο για το πολιτικό… θεαθήναι.

Το ίδιο εκτιμούν τώρα πολλοί ότι θα συμβεί και με τις φυλακές του Ντιγιάρμπακιρ: αντικείμενο πολυάριθμων ντοκιμαντέρ και ερευνών για κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρωτίστως δε των Κούρδων.

«Μελανό» κεφάλαιο

Η εκστρατεία ακτιβιστών για τη μετατροπή της φυλακής του Ντιγιάρμπακιρ σε μουσείο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως χώρος συλλογικής μνήμης και συνείδησης, μετρά πολλά χρόνια.

Με αυτό τον σκοπό συστάθηκε το 2007 η «Επιτροπή Δικαιοσύνης για την Διεξαγωγή Έρευνας της Αλήθειας σχετικά με τη Φυλακή του Ντιγιάρμπακιρ» από διάφορες οργανώσεις.

Μέλη τους -ανάμεσά τους και πρώην κρατούμενοι- πήραν συνεντεύξεις από εκατοντάδες πρώην έγκλειστους στις φυλακές της φρίκης. Συνέλεξαν στοιχεία και μαρτυρίες. Διοργάνωσαν συνέδρια και συνέταξαν εκθέσεις με βάση τα ευρήματα. Από το 2010 επιδιώκουν την απόδοση δικαιοσύνης για την «κρατική τρομοκρατία».

Χιλιάδες Κούρδοι -άνδρες και γυναίκες, πολίτες και πολιτικοί- φυλακίστηκαν εκεί και υποβλήθηκαν σε φρικτές μορφές βασανιστηρίων, συμπεριλαμβανομένων ηλεκτροσόκ, άγριων ξυλοδαρμών και κακοποίησης, ακόμη και βιασμών.

«Αν και είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο πραγματικός αριθμός των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους σε αυτή τη φυλακή», αναφέρει ο ιστότοπος της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας, «βάσει των επίσημων αρχείων 34 κρατούμενοι πέθαναν εξαιτίας συστηματικών βασανιστηρίων μεταξύ του 1980 και του 1984. Εκατοντάδες υπέστησαν σωματικά τραύματα και σχεδόν όλοι οι κρατούμενοι  ψυχολογικά».

«Δεν εφαρμόζονταν μόνο βίαιη καταστολή, αλλά και πρακτικές εκτουρκισμού. Ακόμη πιο σημαντικό: ο μεγαλύτερος αριθμός φυλακισμένων και βασανισμένων πολιτών που δεν είχαν καμία σχέση με πολιτικά κινήματα ήταν στη Στρατιωτική Φυλακή του Ντιγιάρμπακιρ», προσθέτει.

Η βάναυση μεταχείριση έριξε κι άλλο «λάδι στη φωτιά» των καταπιεσμένων και υπό διαρκή δίωξη Κούρδων στην Τουρκία: της μεγαλύτερης εθνοτικής μειονότητας στη χώρα, που αποτελεί το 15-20% του πληθυσμού. Τώρα οι εξαγγελίες Ερντογάν αντιμετωπίζονται μοιραία με σκεπτικισμό.

Υπάρχει άλλωστε μεγάλη διαφορά μεταξύ ενός «μουσείου ανθρωπίνων δικαιωμάτων» -όπως έχει εξ αρχής ζητηθεί- και των κυβερνητικών σχεδίων που επικεντρώνονται στη λογική του πολιτιστικού κέντρου. Πολλοί φοβούνται ότι θα «θολώσουν», παρά θα «φωτίσουν» στη συλλογική μνήμη τη «μαύρη» ιστορία της φυλακής του Ντιγιάρμπακιρ.

Αλλάζοντας το αφήγημα

Τα τελευταία χρόνια «έχουν χτιστεί φυλακές σε όλη την Τουρκία και Κούρδοι είναι πάλι φυλακισμένοι», τόνισε σε συνέντευξη Τύπου η Μεράλ Ντανίς Μπεστάς, αντιπρόεδρος του φιλοκουρδικού/αριστερού κόμματος HDP, το οποίο βρίσκεται υπό απηνή δίωξη -πολιτική και ποινική- από την κυβέρνηση Ερντογάν.

«Βιώνουμε αυτή τη βαρβαρότητα στο παρόν, όχι στο παρελθόν» υπογράμμισε η Μπεστάς, καταγγέλλοντας λίγο-πολύ φθηνή προεκλογική προπαγάνδα του Τούρκου προέδρδου με το θέμα του Ντιγιάρμπακιρ.

Ουδείς ουσιαστικά αμφισβητεί ότι στο φόντο της σπάνιας προεδρικής επίσκεψης στην άτυπη πρωτεύουσα των Κούρδων της Τουρκίας είναι οι επερχόμενες κρίσιμες εκλογές στο πρώτο εξάμηνο του 2023.

Πλέον, ο Ταγίπ Ερντογάν «παίζει τα ρέστα» του για την επανεκλογή του σε μια χρονιά-ορόσημο για τα 100 χρόνια της σύγχρονης Τουρκίας.

Μένει να φανεί εάν και πόσους τελικά μπορούν να πείσουν οι «κούφιες» στην πράξη διακηρύξεις του για «ειρήνη», την οποία εμποδίζουν «οι τρομοκρατικές οργανώσεις και οι ιμπεριαλιστές τύραννοι». Ή οι δηλώσεις του ότι οι Κούρδοι γίνονται «αντικείμενο εκμετάλλευσης» από το HDP και το PKK.

Το σίγουρο είναι ότι, για να επανεκλεγεί, ο Τούρκος πρόεδρος χρειάζεται πάση θυσία και την κουρδική ψήφο, ιδανικά για τον ίδιο χωρίς να ενισχυθεί η συνασπισμένη αντιπολίτευση και με ταυτόχρονη «εκπαραθύρωση» από το κοινοβούλιο του φιλοκουρδικού HDP.

Όχι τυχαία, ο Ερντογάν διακήρυξε ότι «το Ντιγιαρμπακίρ κάνει γρήγορα βήματα για να γίνει το σημαντικότερο βιομηχανικό και παραγωγικό κέντρο της χώρας μας», τονίζοντας ότι στην περιοχή έχουν επενδυθεί 57 δισεκατομμύρια τουρκικές λίρες.

«Αλιεύοντας» ψήφους

Εν μέσω δεινής κατάστασης της τουρκικής οικονομίας, η γενικότερη νέα κυβερνητική παροχολογία δείχνει να βελτιώνει τα ποσοστά αποδοχής του Ερντογάν.

Σύμφωνα με έρευνα της Metropoll Research στα μέσα Οκτωβρίου, το τουρκικό κοινό είναι πλέον διχασμένο, με το 47,6% (+1% σε μηνιαία βάση) να επικροτεί την πολιτική του, έναντι 47,8% (-0,7%) που την αποδοκιμάζει.

Συνδυαστικά δε με την πολεμική ρητορική περί «εχθρών», συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, οι νέες παροχές της κυβέρνησης δείχνουν να δίνουν «φιλί της ζωής» στη συμμαχία του ισλαμοσυντηρητικού κυβερνώντος AKP με το ακροδεξιό MHP του Ντεβλέτ Μπαχτσελί.

Σε τελευταία δημοσκόπηση της Metropoll Research, η λεγόμενη «Λαϊκή Συμμαχία» παίρνει για πρώτη φορά εδώ και καιρό «κεφάλι» στην πρόθεση ψήφου με 46,3%, έναντι 35,6% της αντιπολιτευόμενης συμμαχίας μεταξύ του κεμαλικού CHP της αξιωματικής αντιπολίτευσης και του εθνικιστικού IYI της Μεράλ Ακσενέρ.

Το ποσοστό της τελευταίας εν τω μεταξύ ενισχύεται ελάχιστα (+2,7%) εάν συνυπολογιστούν τα καταγεγραμμένα ποσοστά έτερων κομμάτων που συμμετέχουν στην ευρύτερη, πλην θεωρούμενη εύθραυστη αντιπολιτευόμενη «συμμαχία των έξι», η οποία δεν έχει ακόμη ορίσει κάποιον κοινό προεδρικό υποψήφιο.

Σε κάθε περίπτωση, το βασικό συμπέρασμα της δημοσκόπησης της Metropoll είναι ότι, ως έχουν σήμερα τα πράγματα, «κλειδί» για την νίκη του «στρατοπέδου» Ερντογάν είναι παραμένει το HDP.

Το ποσοστό του φιλοκουρδικού κόμματος, που στις τελευταίες δημοσκοπήσεις κυμαίνεται μεταξύ 8-12% (με το εκλογικό όριο στο 10%) υποδηλώνει ότι οι Κούρδοι ψηφοφόροι της Τουρκίας θα καθορίσουν την τύχη των επόμενων εκλογών. Κάτι που συνέβη και στις τοπικές εκλογές του 2019, όταν με την υποστήριξη του HDP η αντιπολίτευση κέρδισε στις μεγαλύτερες πόλεις.

Ο κουρδικός παράγοντας

Το HDP ωστόσο απέχει από τις προσπάθειες της αντιπολίτευσης για τη συγκρότηση διευρυμένου αντι-Ερντογάν μετώπου. Στο μεσοδιάστημα, η πολυετής καταστολή μετά και την κατάρρευση των ειρηνευτικών συνομιλιών για το κουρδικό το 2015, καθώς και το μετέπειτα ανακάτεμα της πολιτικής «τράπουλας» με τις πολιτικές «ζυμώσεις»-συμπράξεις στην Τουρκία φαίνεται να «θολώνουν» τα νερά των προτιμήσεων της κουρδικής νεολαίας.

Αυτό τουλάχιστον τουλάχιστον τελευταία σχετική έρευνα του 2020 του Rawest, ενός ανεξάρτητου ερευνητικού κέντρο με έδρα το Ντιγιάρμπακιρ. Το γενικό συναγόμενο συμπέρασμα ήταν ότι οι νέοι Κούρδοι είναι μεν πολιτικοποιημένοι, αλλά λιγότερο κομματικοποιημένοι σε σύγκριση με τις μεγαλύτερες γενιές.

Στα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ξεχωρίζουν τη χρήση της μητρικής γλώσσας τους και τις σε βάρος τους διακρίσεις. Επτά στους δέκα ανέφεραν ότι τις έχουν βιώσει στο πετσί τους, με μόλις το 28,9% να θεωρεί ότι θα μπορούσε να βελτιωθεί η θέση της μειονότητας μέχρι το 2025, έναντι 48,5% που εκτιμά ότι θα παραμένει η ίδια και 22,6% που εξέφρασε την πεποίθηση ότι θα επιδεινωθεί.

«Όπως πολλές πολιτικές χειρονομίες του Ερντογάν, η ιδέα ενός πολιτιστικού κέντρου ή ενός μουσείου στον χώρο της φυλακής του Ντιγιαρμπακίρ είναι εξαιρετικά συμβολική», είχε δηλώσει ο ειδικός αναλυτής στο κουρδικό ζήτημα Αμπντουλά Χαβέζ, με αφορμή περσινή επίσκεψη του Ερντογάν στην περιοχή, όπου είχε  προαναγγείλει τα νέα σχέδια της κυβέρνησής του για τη φυλακή (ενώ μέχρι πρότινος έλεγε ότι θα τη μετατρέψει σε σχολείο).

«Το μήνυμά του είναι: “Γυρίσαμε σελίδα στο κουρδικό ζήτημα, ήρθε η ώρα να προχωρήσουμε”. Φυσικά η αλήθεια είναι ακριβώς το αντίθετο», επεσήμανε ο Χαβέζ. «Η μετατροπή της φυλακής σε κάτι διαφορετικό έχει να κάνει με τον έλεγχο του αφηγήματος».

Headlines