Ουκρανία: Η διπλωματία απουσιάζει – Πώς Δύση και Ρωσία βούλιαξαν τη «βάρκα της ειρήνης»

Πολύ σύντομα ο πόλεμος στην Ουκρανία θα φτάσει τους εννιά μήνες, ενώ δεν υπάρχει κάποιο σημάδι ότι θα τερματιστεί σύντομα. Το Eurasia Review, σε ανάλυση που φιλοξενεί, σημειώνει ότι η διπλωματία είναι απούσα.

Μάλιστα, στη συγκεκριμένη ανάλυση σημειώνεται ότι παρά τις οικονομικές της επιπτώσεις, οι περισσότεροι άνθρωποι έξω από την Ευρώπη και, ίσως, τις ΗΠΑ φαίνεται να έχουν ξεχάσει ότι η πολεμική σύγκρουση είναι σε εξέλιξη.

• Διαβάστε επίσης: Συνάντηση των ΥΠΕΞ της G7 με το βλέμμα στην Ουκρανία – Η ατζέντα

Μόνο οι Ουκρανοί πληρώνουν με το αίμα τους τον πόλεμο, τονίζει το ίδιο άρθρο. Παρόλα αυτά, ξεχνιέται ότι ο πόλεμος θα είναι κοστοβόρος όποια εξέλιξη και αν έχει, ενώ θα μεταμορφώσει την παγκόσμια πολιτική σε βασικά ζητήματα.

Το πρόβλημα της Ρωσίας

Η Ρωσία ξεκίνησε τον πόλεμο προφανώς χωρίς να έχει κάνει καμία σκέψη για το πώς θα τον ολοκληρώσει. Πιθανώς, ο Βλαντίμιρ Πούτιν υπέθεσε ότι η ουκρανική αντίσταση θα κατέρρεε γρήγορα ή ότι ένα σημαντικό τμήμα του ουκρανικού πληθυσμού θα υποδεχόταν τις ρωσικές δυνάμεις με ανοιχτές αγκάλες. Τελικά τίποτα από αυτά δεν συνέβη, αντιθέτως αυτός που ήταν ένας πολύ πετυχημένος κωμικός έγινε το πρόσωπο του πολέμου, ενώ οι ρωσικές προθέσεις «θόλωσαν».

Είναι αλήθεια ότι η πηγή του προβλήματος, ίσως, βρισκόταν στο αίσθημα ανασφάλειας της Ρωσίας απέναντι σε ένα διευρυνόμενο ΝΑΤΟ, το οποίο παραβίασε τους κανόνες του Ψυχρού Πολέμου, συμπεριλαμβάνοντας ορισμένες χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας στους κόλπους του.

Ενώ είναι αλήθεια, ότι μια ανεξάρτητη και κυρίαρχη χώρα έχει το δικαίωμα να επιλέξει με ποιον θα συμμαχήσει- και, σε αυτή τη βάση, αν μια χώρα αποφάσιζε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, θα μπορούσε βεβαίως να το κάνει. Ταυτόχρονα, ήταν, πράγματι, ευθύνη της Δύσης να μην «ταρακουνήσει» τη «βάρκα της ειρήνης» στην Ευρώπη πολύ απερίσκεπτα, σπρώχνοντας τη Ρωσία στον τοίχο.

«Μπούμερανγκ» οι κυρώσεις

Καμία Μεγάλη Δύναμη δεν μπορεί να δεχθεί να αγνοείται και να απομονώνεται από άλλες Μεγάλες Δυνάμεις σε ένα διεθνές σύστημα, σημειώνεται στη συγκεκριμένη ανάλυση.

Μήπως η Δύση στρίμωξε τη Ρωσία – η οποία είχε βιώσει βαρυσήμαντες αλλαγές τα τελευταία 30 χρόνια λόγω της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης – σε μια «στιγμή των Βερσαλλιών»; Αν το έκανε, πρέπει να καταφύγει σε αποτελεσματικά διπλωματικά μέσα για να κατευνάσει τα ρωσικά παράπονα, ακόμη και όταν υποστηρίζει τον πόλεμο αντίστασης της Ουκρανίας.

Οι κυρώσεις δεν υπήρξαν ποτέ ένα επιτυχημένο μέσο για την προώθηση πολιτικών και, στον σημερινό παγκοσμιοποιημένο κόσμο, οι κυρώσεις, ενώ πλήττουν τον εχθρό, θα έβλαπταν και τις δυνάμεις που επιβάλλουν τις κυρώσεις. Αυτό είναι το μάθημα που ξαναμαθαίνουν τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) με μεγάλο κόστος.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι η Ρωσία του Πούτιν προσπαθεί να επεκτείνει τα ρωσικά σύνορα, με την πρόθεση να αποκαταστήσει στο εσωτερικό της όσο το δυνατόν περισσότερα από τα πρώην σοβιετικά εδάφη, εκμεταλλευόμενη τα δημογραφικά δεδομένα στη γειτονιά της – δημογραφικά δεδομένα που σίγουρα δημιουργήθηκαν από την πρώην σοβιετική πολιτική της ρωσοποίησης στις μη ρωσικές περιοχές της.

Η προσάρτηση της Κριμαίας, η οποία παραβίασε το Μνημόνιο της Βουδαπέστης που υπογράφηκε από τη Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες το 1994 με το οποίο επιβεβαιώθηκε ο σεβασμός της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας (συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας), ήταν ένα καλό παράδειγμα. Η Κριμαία, η οποία ήταν μια ταταρική περιοχή, έγινε μέρος της αυτοκρατορικής Ρωσίας. Μετά την Επανάσταση, ήταν μέρος της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Ουκρανίας.

Τι κινητοποιεί τη Ρωσία σήμερα;

Η τωρινή εισβολή θα μπορούσε να στοχεύει στην αλλαγή καθεστώτος στο Κίεβο, ώστε η Ρωσία να εγκαταστήσει ένα καθεστώς μαριονέτας, ίσως, επαναφέροντας τον Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ο οποίος αποπέμφθηκε την εξέγερση που έγινε γνωστή ως Euromaidan σε όλη την Ουκρανία. Αυτό θα μπορούσε, πράγματι, να είναι ένα βήμα προς τη δημιουργία μιας ζώνης ρωσικών πελατειακών κρατών, όπως του προέδρου Αλεξάντερ Λουκασένκο, γύρω από τα δυτικά σύνορα της Ρωσίας ως ουδέτερη ζώνη έναντι του ΝΑΤΟ.

Αλλά η αλλαγή καθεστώτος δεν φαίνεται εύκολη επιλογή για τη Ρωσία τώρα, εκτός αν οι χερσαίες δυνάμεις της καταλάβουν το Κίεβο, κάτι που η Μόσχα δεν έχει καταφέρει μέχρι στιγμής. Ως εκ τούτου, η Ρωσία θα μπορούσε να υιοθετήσει την πιο βίαιη επιλογή, όπως την ισοπέδωση της πρωτεύουσας της Ουκρανίας μέσω αεροπορικών βομβαρδισμών.

Η εναλλακτική επιλογή

Εναλλακτικά, η Ρωσία πιθανότατα στοχεύει στη μόνιμη ενσωμάτωση του Ντονμπάς στη Ρωσία, μιας βιομηχανικής και μεταλλευτικής περιοχής στη νοτιοανατολική Ουκρανία (που αποτελείται κυρίως από το Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ), η οποία, κάποτε, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη βιομηχανική οικονομία της Σοβιετικής Ένωσης.

Σήμερα, το Ντονμπάς είναι μια σημαντική περιοχή για την Ουκρανία, οπότε, διαχωρίζοντάς το από τη χώρα, η Ρωσία μπορεί να ελπίζει ότι θα κρατήσει την Ουκρανία αδύναμη και εξαρτημένη από τη Ρωσία, βοηθώντας την να απομακρυνθεί από τη δυτική επιρροή.

Από τα μέσα του 19ου αιώνα, οι δυτικές περιοχές της Ουκρανίας αποτελούσαν μέρος της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, ενώ οι ανατολικές περιοχές υπάγονταν στους Ρομανόφ της Ρωσίας.

Επιπλέον, ως μέρος της Σοβιετικής Ένωσης στο πρόσφατο παρελθόν, η Ουκρανία εξακολουθεί να έχει 80% ρωσόφωνους, ενώ μόνο το 17,3% των Ουκρανών είναι εθνικά Ρώσοι. Στην περιοχή του Ντονμπάς, ενώ η ρωσική παρουσία είναι μεγαλύτερη, εξακολουθεί να αποτελεί μόνο τη μεγαλύτερη μειονοτική ομάδα, αποτελώντας το 39% στο Ντονέτσκ και το 38,2% στο Λουγκάνσκ.

Και στις δύο αυτές περιοχές, οι Ουκρανοί αποτελούν περίπου το 57% του πληθυσμού. Τα στοιχεία αυτά βασίζονται είτε στην απογραφή του 2001, η οποία ήταν η τελευταία που πραγματοποιήθηκε, είτε σε έρευνες. Έτσι, οι εθνοτικοί Ρώσοι και οι ρωσόφωνοι κυριαρχούν στην ανατολική και νότια Ουκρανία, αλλά έχουν επίσης κάποια παρουσία στην υπόλοιπη Ουκρανία, με εξαίρεση τις δυτικές περιοχές της.

Ωστόσο, θα μπορούσε να είναι αλήθεια, όπως διαπιστώνουν ορισμένοι, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, ακόμη και στις περιοχές που ελέγχονται από τους αυτονομιστές στο Ντονμπάς, θέλουν να ζήσουν εντός της Ουκρανίας.

Ο ρόλος του Ντονμπάς

Με το κίνημα του Euromaidan και τη φυγή του Γιανουκόβιτς από την Ουκρανία, η περιοχή του Ντονμπάς απώλεσε την κεντρική της θέση στην πολιτική της Ουκρανίας και άφησε πολλούς εθνοτικούς Ρώσους δυσαρεστημένους. Στο πολύπλοκο μωσαϊκό των εθνοτήτων και του τοπικισμού στην Ουκρανία, θα μπορούσε να υπάρξει μια σύζευξη της περιφερειακής ταυτότητας και της εθνορωσικής ταυτότητας για κάποιους.

Αυτό ενίσχυσε μια περιφερειακή εξέγερση με στόχο τον διαχωρισμό του Ντονμπάς από την Ουκρανία. Είτε αυτή η εξέγερση ήταν εμπνευσμένη από τον Πούτιν είτε όχι, ο ίδιος είδε μια ευκαιρία να παρέμβει μέσω μυστικής στρατιωτικής βοήθειας προς τους αυτονομιστές για να «προστατεύσει» τους Ρώσους στο Ντονμπάς.

Μόνη πραγματική απάντηση η διπλωματία

Το 2014, οι φιλορώσοι αυτονομιστές στο Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ ανακήρυξαν τις περιοχές ως «ανεξάρτητες λαϊκές (σ.σ. δημοκρατίες)». Η Συμφωνία του Μινσκ και του Μινσκ ΙΙ το 2014 και το 2015 αντίστοιχα ήταν προσπάθειες της Γαλλίας και της Γερμανίας να τερματίσουν τον εμφύλιο πόλεμο στην Ουκρανία φέρνοντας τα αντιμαχόμενα μέρη σε μια κοινή πλατφόρμα με τη βοήθεια όλων των εμπλεκόμενων μερών, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας και των ΗΠΑ. Αλλά κανένα από τα μέρη δεν ήταν ειλικρινές και οι συμφωνίες κατέρρευσαν, αναζωπυρώνοντας την εξέγερση των αυτονομιστών.

Το 2014, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία στην οποία είχε κάποιες αμφισβητήσιμες αξιώσεις. Καθώς αυτή η προσάρτηση έγινε προφανώς μη αναστρέψιμη, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, πιθανώς άνοιξε την όρεξη της Ρωσίας για περαιτέρω εδαφικά κέρδη στην Ουκρανία.

Τον Φεβρουάριο του 2022, τρεις ημέρες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, η Ρωσία επισήμως αναγνώρισε τις προαναφερθείσες περιοχές, ενώ μετά τις νέες προσαρτήσεις κατέχει το 15% της ουκρανικής επικράτειας.

Ορισμένοι θα υποστήριζαν ότι η εξέγερση εκεί προωθήθηκε από την απώλεια της περιφερειακής υπεροχής εντός της Ουκρανίας όσο και από την εθνοτική ταύτιση με τη Ρωσία. Η Ρωσία το εκμεταλλεύεται αυτό. Αλλά μπορεί να είναι πιθανό ότι δεν υποστηρίζουν όλοι οι εθνοτικοί Ρώσοι στο Ντονμπάς τις πολιτικές του Πούτιν.

Τόσο η Δύση όσο και η Ρωσία θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η νίκη οποιασδήποτε πλευράς θα επιφέρει κατακλυσμιαίες συνέπειες. Εάν η Ρωσία καταφέρει να βγει νικήτρια με τις προσαρτήσεις για λόγους εθνότητας, θα επανεφεύρει μια επικίνδυνη τακτική, αλλά αυτή τη φορά σε μια πυρηνική εποχή.

Αντίθετα, αφού προσαρτηθεί, μπορεί μια περιοχή να ανακτηθεί από την Ουκρανία; Και ακόμη και αν ανακαταληφθεί, θα τερματιστεί οριστικά η υποστηριζόμενη από τη Ρωσία εξέγερση ή ακόμη και ο σημερινός πόλεμος; Πιθανώς, η μόνη πραγματική απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα βρίσκεται στη διπλωματία, καταλήγει το Eurasia Review.