Οι πρόσφυγες από την Ουκρανία που έχουν βρει καταφύγιο σε χώρες της Ευρώπης δεν θα πρέπει να επιστρέψουν την πατρίδα τους τουλάχιστον μέχρι την επόμενη άνοιξη, διεμήνυσε η κυβέρνηση του Κιέβου.

Τα δίκτυα θέρμανσης ηλεκτροδότησης και υδροδότησης «δεν θα αντέξουν» μια αύξηση της ζήτησης μετά τα τελευταία κύματα των ρωσικών βομβαρδισμών σε κρίσιμης σημασίας υποδομές, τόνισε η αντιπρόεδρος της ουκρανικής κυβέρνησης, Ιρίνα Βέρεστσουκ. «Πρέπει να επιβιώσουμε τον χειμώνα»…

Στον ένατο πια μήνα του πολέμου οι κάτοικοι πολλών περιοχών στην Ουκρανία βρίσκονται ήδη αντιμέτωποι με το φάσμα ενός εφιαλτικού χειμώνα.

Η οικονομία της εμπόλεμης χώρας βρίσκεται πια υπό πλήρη κατάρρευση. Με τη συνέχιση του πολέμου ως το πλέον ορατό ενδεχόμενο για το 2023, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτιμά ότι η Ουκρανία χρειαστεί στην καλύτερη των περιπτώσεων 3 δισεκατομμύρια δολάρια κάθε μήνα για να επιβιώσει τον επόμενο χρόνο, 5 δισεκατομμύρια δολάρια εάν ενταθούν οι βομβαρδισμοί της Μόσχας.

Πριν καν όμως φτάσουμε εκεί, θεωρείται πιθανό έως και βέβαιο ότι, καθώς οι συνθήκες επιδεινώνονται, θα υπάρξει ένα νέο προσφυγικό κύμα προς την Ευρώπη. Προς τούτο προειδοποίησε από τα τέλη Οκτωβρίου τους «27» η τσέχικη εκ περιτροπής προεδρία στην ΕΕ, με έγγραφο που επικαλείται ο EUobserver.

Και δη, σε μια περίοδο που ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και πολίτες βιώνουν μια πρωτόγνωρη εδώ και δεκαετίες ενεργειακή κρίση, με τη  συνεπαγόμενη εκτόξευση του πληθωρισμού και του κόστους διαβίωσης που ήδη πυροδοτεί πολιτικές ανατροπές και κοινωνικές εντάσεις.

Σε αρκετές περιοχές κυρίως στην βόρεια, κεντρική και ανατολική Ευρώπη, όπου έχει εγκατασταθεί μεγάλο μέρος των Ουκρανών προσφύγων -πρωτίστως γυναικόπαιδων- αρχές και κάτοικοι δηλώνουν ότι έχουν φτάσει στα όριά τους.

Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), ο συνολικός αριθμός όσων εγκατέλειψαν την Ουκρανία από την αρχή του πολέμου υπολογίζεται κοντά στα 7,7 εκατομμύρια, εκ των οποίων τα 2,8 εκατομμύρια κατευθύνθηκαν στη Ρωσία και στη Λευκορωσία.

Πηγή: unhcr.org

Συνολική εικόνα

Στη μεγαλύτερη και ταχύτερη μετακίνηση ανθρώπων στην Ευρώπη από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι βασικές διαδρομές που χρησιμοποιούσαν για να εισέλθουν στην ΕΕ ήταν κυρίως μέσω Πολωνίας (55%), Ρουμανίας (17%) Σλοβακίας και Ουγγαρίας (από 8%). Ωστόσο, δεν έμειναν όλοι εκεί.

Σε νέα έρευνα του Οργανισμού της ΕΕ για το Άσυλο (EUAA), του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης και του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για το  προφίλ, τις εμπειρίες και τα σχέδια των Ουκρανών προσφύγων, το  73% ανέφερε ότι βρίσκεται σήμερα στον προορισμό προτίμησής του.

Ως βασικά κριτήρια αναφέρονται οι ευκαιρίες εργασίας (50%) και η επανένωση με φίλους και συγγενείς (47%).

Μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου 4,6 εκατομμύρια -υπερδιπλάσιος από τον αριθμό των προσφύγων και μεταναστών που αναζήτησαν καταφύγιο στην ΕΕ στην κρίση μεταξύ 2015 και 2016- είχαν εγγραφεί στο μηχανισμό προσωρινής προστασίας, που ενεργοποίησε πρώτη φορά η ΕΕ από τον περασμένο Μάρτιο, με ισχύ τουλάχιστον ενός έτους.

Μέσω αυτής, οι Ουκρανοί πρόσφυγες μπορεί να ζουν, να εργάζονται, να έχουν πρόσβαση στη υγειονομική περίθαλψη και να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο σε όποια χώρα-μέλος των «27» επιθυμούν να εγκατασταθούν.

Από την θεωρία στην πράξη ωστόσο αποδεικνύεται ότι είναι μακρύς ο δρόμος. Οι δε εξελίξεις δείχνουν ότι σε πολλές περιοχές η ζεστή αγκαλιά των πρώτων ημερών μετατρέπεται σταδιακά σε αδιαφορία, κάποιες φορές σε περιθωριοποίηση και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και σε έχθρα, με επιθέσεις σε χώρους διαμονής Ουκρανών προσφύγων.

Ο «πόλεμος» της στέγασης

Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία παρατείνεται και οι υβριδικές επιπτώσεις του γίνονται όλο και πιο αισθητές και επώδυνες σε όλη την ΕΕ, η μακροπρόθεσμη στήριξη στους πρόσφυγες από την εμπόλεμη ευρωπαϊκή χώρα θέτει σε δοκιμασία τις δεσμεύσεις του ad hoc φιλόξενου μπλοκ.

Πολλοί Ουκρανοί πρόσφυγες συνεχίζουν να ζουν σε προσωρινά καταλύματα -σε κέντρα προσφύγων, σε ξενοδοχεία ή φιλοξενούμενοι σε σπίτια υποδοχής. Σε πρόσφατη έρευνα της UNHCR, μόνο το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι νοικιάζουν ένα δικό τους χώρο διαμονής.

Από αυτές τις προσωρινές ρυθμίσεις, πολλές σύντομα λήγουν. Ανθρωπιστικές οργανώσεις καταγράφουν μείωση του ενδιαφέροντος από πολίτες που είναι πλέον πρόθυμοι να διαθέσουν κατάλυμα σε Ουκρανούς πρόσφυγες. Ορισμένες χώρες και δήμοι επίσης «κρεμούν γάντια».

Στη Λετονία αρκετές πόλεις, ανάμεσά τους και η πρωτεύουσα Ρίγα,  που υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό τους Ουκρανούς τους προηγούμενους μήνες έχουν σταματήσει εδώ και καιρό να δέχονται νέους πρόσφυγες από την Ουκρανία, λόγω έλλειψης χρηματοδότησης στην κάλυψη της στέγασης όσων δεν έχουν ήδη εργασία.

Στην Πολωνία, που φιλοξενεί το μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων από τη γειτονική της χώρα -κοντά στο 1,4 εκατομμύρια ανθρώπους- οι αρχές έχουν αρχίσει να κλείνουν κέντρα προσφύγων, ενισχύοντας παράλληλα και με κοινοτικά κονδύλια πρόγραμμα αποζημιώσεων σε όσες οικογένειες παρέχουν φιλοξενία.

Στην Τσεχία που έχει δεχτεί 450.000 πρόσφυγες -περισσότερους σε αναλογία πληθυσμού από οποιαδήποτε άλλη χώρα στην Ευρώπη- η ήδη σφιχτή κτηματομεσιτική αγορά στην Πράγα έχει πάρει «φωτιά» από την αυξημένη ζήτηση, με τα ενοίκια να έχουν αυξηθεί κατά τουλάχιστον 7%.

Στη Γερμανία, προσφιλή χώρα προορισμού, κρατίδια και πόλεις αρνούνται σε ορισμένες περιπτώσεις να δεχτούν περισσότερους πρόσφυγες, λέγοντας ότι έχουν φτάσει στα όρια των δυνατοτήτων τους.

Συνολικά, δε, μέλη μειονοτήτων της Ουκρανίας, όπως οι Ρομά, αντιμετωπίζουν τη μεγαλύτερη δυσκολία στην εξασφάλιση στέγης.

Σε αναζήτηση εργασίας

Τα πρώτα κύματα Ουκρανών προσφύγων άρχισαν να καταφθάνουν στην ΕΕ σε μια οιονεί ευνοϊκή συγκυρία, εν μέσω ελλείψεων εργατικού δυναμικού.

Κυβερνήσεις και επιχειρήσεις είδαν στις νέες αφίξεις μια νέα ευκαιρία. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ 1,2 εκατομμύρια Ουκρανοί πρόσφυγες θα ενσωματωθούν τελικά στην αγορά εργασίας, κυρίως στον τομέα παροχής υπηρεσιών.

Από τις αρχές Οκτωβρίου μάλιστα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινίασε το EU Talent Pool Pilot, μια πλατφόρμα για τη διευκόλυνση της ενσωμάτωσης Ουκρανών προσφύγων στην αγορά εργασίας.

Ωστόσο η εύρεση εργασίας ήταν δύσκολη για πολλούς Ουκρανούς και δη θέσεων ανάλογων με τα προσόντα που διαθέτουν. Είτε γιατί οι περισσότερες προσφερόμενες θέσεις εργασίας είναι χαμηλόμισθες. Είτε γιατί δεν μπορούν ακόμη να ανταποκριθούν στις γλωσσικές απαιτήσεις στη χώρα μετεγκατάστασης.

Είτε απλά επειδή ο βασικός κορμός των προσφύγων είναι γυναίκες με ανήλικα παιδιά, για τις οποίες είναι ιδιαίτερα δύσκολο να βρουν χρόνο -ελλείψει μέριμνας- για την αναζήτηση θέσης εργασίας ή την παρακολούθηση μαθημάτων γλώσσας.

Σύμφωνα με την UNHCR σε 43 χώρες υποδοχής -οι περισσότερες στην Ευρώπη- το 28% των Ουκρανών προσφύγων εργάζονται σήμερα ως μισθωτοί ή αυτοαπασχολούμενοι, έναντι 63% που στην Ουκρανία πριν φύγουν. Το 47% των προσφυγικών νοικοκυριών βασίζονται σε κοινωνικά επιδόματα ως κύρια πηγή εισοδήματος.

Η εικόνα διαφέρει ασφαλώς από χώρα σε χώρα. Τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης Ουκρανών προσφύγων -περισσότεροι από τους μισούς σε ηλικία εργασίας- καταγράφονται στην Πολωνία.

Στη Γερμανία, που μεταξύ Φεβρουαρίου και Σεπτεμβρίου υποδέχτηκε περίπου 1 εκατομμύριο Ουκρανούς πρόσφυγες, τα στοιχεία της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Απασχόλησης δείχνουν ότι απασχολείται μόλις το 10% των εν δυνάμει εργαζομένων.

Ακόμη χειρότερη είναι η κατάσταση στη Γαλλία, όπου φιλοξενούνται 100.000 Ουκρανοί πρόσφυγες, αλλά μόλις το 15% των ενηλίκων έχουν βρει δουλειά.

Άδηλο το μέλλον

Στο μεσοδιάστημα, περισσότερα από 671.000 παιδιά από την Ουκρανία είχαν ενσωματωθεί έως τα μέσα Οκτωβρίου σε διαφορετικά συστήματα σχολικής εκπαίδευσης ανά χώρα στην ΕΕ, δίγλωσσα ή μη.

Σε σύνολο ωστόσο υπολογίζονται σε 2 εκατομμύρια. Η δυνατότητα εγγραφής στο σχολείο εξαρτάται πολλές φορές από τη χώρα, την  πόλη ή ακόμη και τη συνοικία μετεγκατάστασης.

Στην Πολωνία για παράδειγμα προβλέπονταν 300.000 επιπλέον θέσεις στα θρανία για παιδιά από την Ουκρανία για τη νέα σχολική χρονιά. Όμως οι μεταρρυθμίσεις στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αύξησαν συνολικά τον αριθμό των μαθητών και υπάρχει ρεκόρ κενών θέσεων διδασκαλίας.

Ανάλογες ελλείψεις αναφέρονται και στην Τσεχία. Πιο ομαλά φαίνεται να λειτουργεί -βάσει και της εμπειρίας από το μεταναστευτικό κύμα του 2015- το εκπαιδευτικό σύστημα στη Γερμανία, όπου έχουν εγγραφεί περισσότεροι από 150.000 μαθητές από την Ουκρανία.

Όπως και σε άλλες χώρες, παρέχονται επίσης ψυχολογική υποστήριξη για τα τραύματα του πολέμου και του ξεριζωμού, καθώς και δυνατότητα συμμετοχής σε τάξεις φιλοξενίας, με τη συνδρομή προσφύγων Ουκρανών δασκάλων. Πολλά παιδιά εν τω μεταξύ παρακολουθούν παράλληλα μαθήματα μέσω τηλεκπαίδευσης στην πατρίδα τους.

Καθώς όμως δεν διαφαίνεται το τέλος του πολέμου και η κατάσταση στην Ουκρανία γίνεται όλο και πιο δύσκολη, πολλές οικογένειες προσφύγων εγκαταλείπουν την ελπίδα για επιστροφή στα πάτρια. Τουλάχιστον μέχρι νεοτέρας…

Στην έρευνα του Οργανισμού της ΕΕ για το Άσυλο διαπιστώνεται ότι, ενώ οι περισσότεροι πρόσφυγες θέλουν να επιστρέψουν στην Ουκρανία, αρκετοί βλέπουν πλέον ως μια νέα προοπτική την παραμονή τους στις χώρες μετεγκατάστασης.

Βάσει δε των αναζητήσεων στο Διαδίκτυο στα ουκρανικά και από επαφές με ανθρώπους εντός ουκρανικών συνόρων -όπου οι εσωτερικά εκτοπισμένοι ξεπερνούν τα 7 εκατομμύρια- προβλέπονται ως πιθανές νέες μετατοπίσεις και προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη.

Headlines