ΗΠΑ: Η ανελεύθερη δημοκρατία των υπερπλουσίων

Του Δημήτρη Καλτσώνη*

Η κυριαρχία των λόμπι ήταν ανέκαθεν το χαρακτηριστικό του πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ. Πρόκειται για μια χώρα όπου παραδοσιακά τα πολύ ισχυρά οικονομικά συμφέροντα καθόριζαν την πολιτική της, εσωτερική και εξωτερική.

Ωστόσο τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο αυτό εντείνεται σε ακραίο βαθμό. Σημαντικοί επιστήμονες όπως ο Φράνσις Φουκουγιάμα επισημαίνουν με αγωνιώδεις παρεμβάσεις τους ότι στο πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ, όσο πιο ισχυρά είναι τα συμφέροντα των επιχειρήσεων τόσο πιο πιθανό είναι να επιβάλλονται οι στόχοι τους. Ο Φουκουγιάμα υποστηρίζει μάλιστα ευθέως ότι  έτσι “διαστρέφεται η αρχή της αντιπροσώπευσης”.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Ο Τζέισον Στάνλεϊ, καθηγητής Φιλοσοφίας στο Γέιλ, τονίζει από την πλευρά του ότι οι υποψήφιοι στις διάφορες εκλογικές διαδικασίες στις ΗΠΑ πρέπει να συγκεντρώνουν τεράστια ποσά για να ανταποκριθούν στοιχειωδώς στις ανάγκες του προεκλογικού αγώνα. “Το αποτέλεσμα είναι ότι οι υποψήφιοι αντιπροσωπεύουν τα συμφέροντα των μεγάλων ευεργετών τους”, των ισχυρών επιχειρήσεων δηλαδή.

Προβληματική και αντιδημοκρατική η διαδικασία

Η ίδια η εκλογική διαδικασία έχει αποδειχθεί επανειλημμένα σοβαρά προβληματική και αντιδημοκρατική. Λόγω του εκλογικού συστήματος είναι πρακτικά σχεδόν αδύνατο να διαρραγεί το κατεστημένο δικομματικό σύστημα και να αναδειχθούν νέες πολιτικές δυνάμεις. Επιπλέον, πέντε φορές στην ιστορία της χώρας έχει εκλεγεί πρόεδρος ο υποψήφιος που έλαβε λιγότερες ψήφους από τον αντίπαλό του. Οι τελευταίες γνωστές περιπτώσεις είναι αυτές του Μπους (όπου επιπλέον υπήρξε κατηγορία για νοθεία) και του Τραμπ.

Σε αυτό το εκλογικό σύστημα ήρθαν να προστεθούν τα τελευταία χρόνια αλλαγές στη νομοθεσία πολλών πολιτειών. Από το 2010 μέχρι το 2016 ήδη δεκαπέντε πολιτείες είχαν ψηφίσει νομοθετήματα, τα οποία με διάφορους τρόπους περιορίζουν τη δυνατότητα συμμετοχής των πολιτών στις εκλογές. Το ίδιο έπραξαν 21 πολιτείες που κυβερνώνται από Ρεπουμπλικανούς στο διάστημα 2021-2022. Όπως μας πληροφορούν οι διδάσκοντες στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ Σ. Λεβίτσκυ και Ντ. Ζίμπλατ στο βιβλίο τους “Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες”, οι περιορισμοί αυτοί είναι έτσι διατυπωμένοι που στην πραγματικότητα αφορούν τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα και τις μειονότητες. Για παράδειγμα, επιβάλλουν πρόσθετες διαδικασίες ταυτοποίησης, μειώνουν τον αριθμό των καλπών ώστε να αυξάνεται το κόστος για να φτάσει κανείς στην κάλπη κλπ.

Παράδοση αποκλεισμών

Οι ΗΠΑ έχουν βέβαια παράδοση αποκλεισμού  από τις εκλογές αυτών των κοινωνικών στρωμάτων. Ας σκεφτούμε ποιά ήταν η κατάσταση για τον μαύρο πληθυσμό μέχρι τη δεκαετία του 1960 και πόσο αίμα χρειάστηκε να χυθεί για να αλλάξει στοιχειωδώς αυτό. Στις μέρες μας όμως σημειώνεται μια ποιοτική οπισθοδρόμηση. Οι σύγχρονες αυτές πρακτικές που προωθούνται από τους Ρεπουμπλικανούς, εναρμονίζονται με τις νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις που αμφισβητούν την καθολική ψηφοφορία. Ο Φ. Χάγεκ, εκ των θεμελιωτών της ιδεολογίας αυτής, υποστήριξε στο βιβλίο του “Το Σύνταγμα της ελευθερίας” ότι “η ισότητα ενώπιον του νόμου δεν απαιτεί αναγκαστικά όλοι οι ενήλικες να έχουν δικαίωμα ψήφου”.

Μέσα σε αυτό το κλίμα δεν είναι παράδοξο το γεγονός ότι οι ελευθερίες βρίσκονται σε κατάσταση συνεχούς υποχώρησης. Όπως σημειώνει ο καθηγητής Στάνλεϋ στο βιβλίο του “Πώς λειτουργεί ο φασισμός” στους ιδιωτικούς χώρους εργασίας στις ΗΠΑ “η ελευθερία του λόγου είναι μια φαντασίωση”. Εργαζόμενοι απολύονται ακόμη και για σχόλιά τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι πασίγνωστη επίσης η μεταχείριση την οποία επιφυλάσσει η αστυνομία στον μαύρο πληθυσμό. Πρόσφατα, σε όλα αυτά προστέθηκε ο περιορισμός του δικαιώματος στην άμβλωση.

Φτώχεια και κοινωνικές ανισότητες

Όλα τα παραπάνω συμβάλλουν στη διεύρυνση των ζωνών φτώχειας και στην όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Αυτό ακριβώς είναι και το στοιχείο που αποστρέφει τους ψηφοφόρους από τους Δημοκρατικούς, αφού στο ζήτημα αυτό τίποτα βαθιά διαφορετικό δεν είδαν από τη διακυβέρνησή τους. Ο πληθωρισμός κατατρώει τα ήδη ισχνά εισοδήματα των λαϊκών τάξεων. Σε συνθήκες ανυπαρξίας εναλλακτικής πολιτικής λύσης πολλοί ψηφοφόροι θα ωθηθούν έτσι στην αγκαλιά του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, ολοκληρώνοντας τον φαύλο κύκλο. Άλλωστε η πλειονότητα των μέσων μαζικής ενημέρωσης στηρίζουν την πολιτική του.

H πιθανή επικράτηση των Ρεπουμπλικανών στις ενδιάμεσες εκλογές και του Τραμπ στις επόμενες προεδρικές θα σημάνει την ολοκλήρωση της τάσης και την εδραίωση ενός ανελεύθερου καθεστώτος των υπερπλουσίων με δημοκρατική πρόσοψη. Αυτή η ανελεύθερη δημοκρατία θα αποτελέσει το μοχλό για την ακόμη παραπέρα φτωχοποίηση του λαού. Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι λίγοι υπερπλούσιοι θα γίνουν πλουσιότεροι. Ο Έλον Μασκ θα επιβάλλει ανενόχλητος το πλάνο του για 12 ώρες δουλειά επί 7 ημέρες την εβδομάδα.

Σκιρτήματα

Υπάρχουν ωστόσο και κάποια σκιρτήματα του συνδικαλιστικού και δημοκρατικού κινήματος, λιγότερο ή περισσότερο γνωστά στο ελληνικό κοινό, που μπορούν να ανοίξουν ίσως μια διαφορετική δίοδο για το μέλλον. Αυτό θα εξαρτηθεί και από τις διεθνείς εξελίξεις. Αν οι ΗΠΑ συνεχίσουν να χάνουν την παγκόσμια κυριαρχία τους, οι δυνατότητες απορρόφησης των κοινωνικών κραδασμών στο εσωτερικό της χώρας θα μειωθούν. Και τότε πολλές εκπλήξεις μπορεί να μας περιμένουν.

• Καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου Πάντειο Πανεπιστήμιο