Ψάρι-κλόουν: Κι όμως μπορούν να αλλάξουν φύλο – Πώς και γιατί το κάνουν

Στην ταινία του 2003, «Ψάχνοντας τον Νέμο», ο Μάρλιν χάνει τη γυναίκα του και τους απογόνους του, οπότε αποφασίζει να αναζητήσει τον μοναδικό γιο που του έχει απομείνει. Στην πραγματική ζωή, ο πρωταγωνιστής της ταινίας κινουμένων σχεδίων, το ψάρι-κλόουν, θα είχε εγκαταλείψει τον Νέμο, θα είχε βρει άλλη σύντροφο και πιθανότατα θα είχε αλλάξει το όνομά του.

Τα ψάρια-κλόουν (Amphiprion) σχηματίζουν ζευγάρια, που ζουν μαζί για χρόνια σε συμβίωση με μια ανεμώνη. Όπως και στο σενάριο της ταινίας της Pixar, αυτό το είδος είναι ευάλωτο στη θήρευση στη φύση, οπότε είναι σύνηθες το ένα να πεθαίνει.

• Διαβάστε επίσης: Τα χταπόδια όταν θυμώνουν πετάνε πράγματα το ένα στο άλλο

Όταν συμβαίνει αυτό, το ψάρι που κατάφερε να επιβιώσει αναζητά νέο σύντροφο. Αν αποδειχθεί ότι και τα δύο είναι αρσενικά, το μεγαλύτερο από τα δύο αλλάζει οριστικά φύλο και γίνεται θηλυκό, καθώς σε αυτό το είδος είναι το μεγαλύτερο και πιο κυρίαρχο.

Στη φύση, η αλλαγή φύλου δεν είναι τόσο σπάνιο φαινόμενο. Περίπου το 5% των ζωικών ειδών έχουν αυτή την ικανότητα και αν βάλουμε και τα έντομα σε αυτή την εξίσωση, το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 30%.

Υπάρχουν δύο τύποι ερμαφρόδιτων ζώων: οι ταυτόχρονοι ερμαφρόδιτοι και οι διαδοχικοί ερμαφρόδιτοι. Η πρώτη ομάδα είναι εκείνα που λειτουργούν ταυτόχρονα ως θηλυκά και αρσενικά: κλασικό παράδειγμα είναι το σαλιγκάρι του κήπου, στο οποίο τα ζευγάρια ζευγαρώνουν και γονιμοποιούνται μεταξύ τους. Υπάρχουν, επίσης, ορισμένα είδη που μπορούν να αυτογονιμοποιηθούν, όπως ο ταινιοσκώληκας.

Οι διαδοχικοί ερμαφρόδιτοι δεν παράγουν αρσενικούς και θηλυκούς γαμέτες ταυτόχρονα, αλλά σε διαφορετικά στάδια της ζωής τους. Αυτό συμβαίνει με τα κλόουν-ψάρια και επίσης με πολλά ασπόνδυλα, όπως ορισμένα κνιδόζωα (μια ομάδα που περιλαμβάνει τις υδρίες και τις μέδουσες), τα θαλάσσια σφουγγάρια, τα δακτυλιοειδή, τα μαλάκια, τους αστερίες και τα αρθρόποδα. Μεταξύ των σπονδυλωτών, η αλλαγή φύλου είναι ευρέως διαδεδομένη στα ψάρια και συμβαίνει ακόμη και σε ορισμένα είδη βατράχων.

Το μέγεθος έχει σημασία

Η κύρια εξήγηση για την αλλαγή φύλου στη φύση προσφέρεται από την υπόθεση του πλεονεκτήματος του μεγέθους, σύμφωνα με την οποία ο διαδοχικός ερμαφροδιτισμός ευνοείται στα είδη των οποίων τα άτομα αναπαράγονται πιο αποτελεσματικά με το ένα φύλο όταν είναι νεαρά ή μικρά και πιο αποτελεσματικά με το άλλο φύλο όταν είναι μεγαλύτερα. Ο χρόνος και η κατεύθυνση της αλλαγής φύλου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το σύστημα ζευγαρώματος των ζώων αυτών.

Παράδειγμα αποτελούν τα ψάρια που ζουν με πολυγαμία, δηλαδή όταν ένα αρσενικό μονοπωλεί την αναπαραγωγή πολλών θηλυκών. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η μετατροπή γίνεται από θηλυκό σε αρσενικό. Όταν τα ψάρια είναι μικρά, δεν έχουν καμία πιθανότητα να αναπαραχθούν ως αρσενικά, διότι πάντα θα υπάρχει ένας άλλος μεγαλύτερος και πιο κυρίαρχος αντίπαλος, οπότε είναι προτιμότερο να είναι θηλυκά μέχρι να φτάσουν και αυτά σε σημαντικό μέγεθος. Αυτή η μετάβαση από αρσενικό σε θηλυκό είναι η πιο συχνή στα ψάρια, αφού έχει καταγραφεί σε 305 είδη από τα 450 που θεωρούνται ερμαφρόδιτα.

Το Trimma okinawae, ένα πολύδυμο είδος πορτοκαλί ψαριού, που είναι ικανό να αλλάζει φύλο, κατοικεί σε κοραλλιογενείς υφάλους κοντά σε διάφορα ιαπωνικά νησιά. Με μήκος μόλις 30 χιλιοστά, είναι ένα από τα μικρότερα σπονδυλωτά που υπάρχουν και εξαιρετικά ευάλωτο στη θήρευση. Ανά πάσα στιγμή, ένα μεγαλύτερο ψάρι μπορεί να εμφανιστεί και να φάει το κυρίαρχο αρσενικό, αφήνοντας τα θηλυκά ανίκανα να αναπαραχθούν. Τουλάχιστον, αυτό θα συνέβαινε αν δεν υπήρχε η δυνατότητα το μεγαλύτερο θηλυκό της ομάδας να γίνεται στη συνέχεια το νέο αρσενικό.

Όσον αφορά στον μηχανισμό με τον οποίο τα ζώα αλλάζουν φύλο, υπάρχει τεράστια ποικιλομορφία, ιδίως ανάλογα με το πόσο πολύπλοκο είναι το αναπαραγωγικό τους σύστημα.

Υπάρχουν τόσα πολλά είδη και η ποικιλομορφία είναι τόσο μεγάλη που η επιστήμη δεν έχει ακόμη καταγράψει όλους τους τρόπους με τους οποίους τα ζώα αλλάζουν φύλο. Στην πραγματικότητα, οι ωκεανοί εξακολουθούν να φιλοξενούν πολλά είδη, εντελώς άγνωστα στην επιστήμη.