Οι σοφιστές – Ο Καλλικλής και ο Θρασύμαχος, το δίκαιο του ισχυροτέρου

Την αντίθεση ανάμεσα στο νόμο και τη φύση, ανάμεσα στις νομικές υποχρεώσεις και το φυσικό δίκαιο, τη συναντήσαμε ήδη αρκούντως έντονη στον Αντιφώντα, στο δεύτερο βιβλίο του συγγράμματός του Περί Αληθείας. Η αντιδιαστολή των δύο αυτών εννοιών οδηγήθηκε σε ακραίο σημείο από δύο άλλους σοφιστές, τον Καλλικλή και τον Θρασύμαχο.

Οι δυο τους, όπως παρουσιάζονται από τον Πλάτωνα –στον Γοργία ο Καλλικλής, στην Πολιτεία ο Θρασύμαχος–, κηρύσσουν την υπεροχή του δικαίου της φύσης, του δικαίου του ισχυροτέρου, ανατρέποντας έτσι την κρατούσα αντίληψη ολόκληρων αιώνων.

Σύμφωνα με τις ριζοσπαστικές για την εποχή εκείνη θέσεις τους, οι δυνατοί άνδρες, οι πραγματικά ισχυροί, γκρεμίζουν όλους τους νόμους και αποτινάσσουν τα δεσμά της παράδοσης –που εξυπηρετεί στην ουσία τα συμφέροντα των ανίσχυρων και αδύναμων–, κάνοντας τη δική τους βούληση το μοναδικό νόμο στον οποίον υπακούουν.

Και ενώ για τον Καλλικλή οι γνώσεις μας είναι πολύ περιορισμένες –σε σημείο τέτοιο, που αμφισβητήθηκε από ορισμένους η ιστορική ύπαρξή του–, για τον Θρασύμαχο διαθέτουμε σαφώς περισσότερες πληροφορίες. Ο σοφιστής αυτός, μέτοικος από τη Χαλκηδόνα του Βοσπόρου, έκανε αισθητή την παρουσία του στην Αθήνα με δύο πολιτικά συγγράμματα (Περί πολιτείας και Υπέρ Λαρισαίων), από τα οποία σώζονται ελάχιστα υπολείμματα.

Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι, σε αντίθεση με την εικόνα που μας παραδίδει ο Πλάτων στην Πολιτεία, σε κανένα σημείο των σωζόμενων λειψάνων δε μαρτυρείται η ένθερμη αποδοχή του φυσικού δικαίου του ισχυροτέρου από τον Θρασύμαχο. Το γεγονός αυτό μάς βάζει σε σκέψεις αναφορικά με το βαθμό στον οποίο συντέλεσε ο ίδιος ο Πλάτων στη διαμόρφωση του συγκεκριμένου μέρους της Πολιτείας.

Τέλος, δεν πρέπει να αγνοήσουμε τη συμβολή του Θρασύμαχου στο πεδίο της έντεχνης αττικής πεζογραφίας με το διδακτικό βιβλίο του για τη ρητορική.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο σοφιστής Θρασύμαχος, μέτοικος από τη Χαλκηδόνα του Βοσπόρου.