Λευτέρης Παπαδόπουλος: Για τη γενιά που πάσχισε και δεν μπόρεσε

Το 2004 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ιανός» το βιβλίο του Λευτέρη Παπαδόπουλου «100 ανέκδοτα τραγούδια», με στίχους του που άλλοι είχαν ήδη μελοποιηθεί –κυρίως από τον Μίκη Θεοδωράκη– και άλλοι –οι περισσότεροι– όχι.

Ο αείμνηστος Πάνος Γεραμάνης είχε ετοιμάσει για το βιβλίο του Παπαδόπουλου ένα δισέλιδο ρεπορτάζ –εν είδει προδημοσίευσης–, το οποίο είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» στο φύλλο του Σαββατοκύριακου 31 Ιανουαρίου – 1 Φεβρουαρίου 2004.

«ΤA NEA», 31.1.2004, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στην εν λόγω έκδοση περιλαμβάνονταν δύο πολύ ενδιαφέροντα κείμενα για τον Παπαδόπουλο και το σπουδαίο έργο του, γραμμένα από τον Κώστα Γεωργουσόπουλο και τον Μίκη Θεοδωράκη.

«ΤA NEA», 31.1.2004, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αποσπάσματα των κειμένων αυτών είχε περιλάβει στο ενδιαφέρον ρεπορτάζ του ο Γεραμάνης.

Κατ’ αρχάς, ο Γεωργουσόπουλος έγραφε μεταξύ άλλων στον πρόλογο της έκδοσης τα εξής:

«Το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι, ως λόγος λυρικός, ανήκει στη μεγάλη σχολή του νεοελληνικού λυρισμού. […] Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος ανήκει σ’ αυτό το μεγάλο συγγενολόι: Τα ποιήματά του έχουν τα ίδια θέματα με τα ποιήματα του Δροσίνη, του λυρικού Παλαμά, του Πορφύρα, του Κυριαζή, της Μυρτιώτισσας, της Πολυδούρη, του Αθάνα, του Εφταλιώτη, του Ουράνη, γιατί όχι του Βιζυηνού. […] Ο Λευτέρης βεβαίως δεν είναι μόνος, αλλά ξεχωρίζει με το μεγάλο πλήθος των θεμάτων του, την ποικιλία των ιδεών του, την ευρηματικότητα των μορφών που κάθε φορά επινοεί για να προβάλει τις εικόνες του, τη λιτότητα των συμβόλων του, το λαϊκό άρωμα της σκηνογραφίας του, τη σεμνότητα των ηθών που διακρίνει τα ποιητικά του πρόσωπα, την παντελή έλλειψη μελοδραματικών εξάρσεων, την άρνησή του να υποκύψει σε συναισθηματικούς εκβιασμούς, σε κραυγές ή σε φτηνές κορόνες. […] Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος τραγούδησε απλές χαρές, πίκρες, πάθη και πόθους του καθημερινού συμπολίτη του, δάκρυσε χωρίς να ντρέπεται για τη συγκίνησή του, λάτρεψε την ομορφιά στα μάτια μιας γυναίκας, στη στροφή ενός δρομίσκου μιας φτωχογειτονιάς. Απαθανάτισε ένα σακάκι, μια τραγιάσκα, ένα πουκάμισο μετά τη δουλειά, πριν από τον έρωτα, στη μικρή καμαρούλα, στο λαϊκό καφενείο, στο γήπεδο, στην αλάνα, στο έρημο πάρκο. Ύψωσε ύμνο σεμνό, άλλοτε βουβό θρήνο στα χαμένα όνειρα, στα τσαλαπατημένα νιάτα, στη γενιά που πάσχισε και δεν μπόρεσε, στον έρωτα που ματαιώθηκε και στη χαρά που δεν έφτασε στην αλαζονεία.

Όχι, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος δεν έχει να ζηλέψει τίποτα και κανέναν από τους μεγάλους μας λυρικούς. Αντίθετα, μαζί με τους άξιους συνοδοιπόρους του και τους σημαντικότερους συνθέτες ξαναέφεραν τη μεγάλη ποίηση, τον ακαριαίο ποιητικό λόγο στο στόμα του λαού μας. Αν ο Λευτέρης, ο Μάνος, ο Γκάτσος, ο Βίρβος, ο Καμπανέλλης, ο Πυθαγόρας, ο Χριστοδούλου δεν είχαν προετοιμάσει, προλειάνει το έδαφος, δεν θα μπορούσε να γίνει δεκτή η μελοποιημένη ποίηση του Σεφέρη, του Αναγνωστάκη, του Ελύτη, ακόμη και του Κάλβου. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ως κορυφαίος της γενιάς του, μας συνέδεσε με το υπόγειο ρεύμα που μας οδηγεί στο δημοτικό τραγούδι, στον Ρωμανό, στο Άσμα Ασμάτων, στη Σαπφώ. Ο Λευτέρης λευτέρωσε τις κρυφές μας συγκινήσεις και τις έκανε λυτρωτική δημόσια εξομολόγηση.

Από τη δική του πλευρά, ο Μίκης, στο δικό του κείμενο, εξηγούσε τους λόγους που κάνουν τον Λευτέρη Παπαδόπουλο ποιητή:

Όταν γύρισα στην Ελλάδα, στη Μεταπολίτευση, ο Λευτέρης της «Άπονης ζωής» και των άλλων τραγουδιών του Σταύρου Ξαρχάκου ήταν μια αυθεντία στην ποίηση του τραγουδιού και είχε τη μεγάλη ευτυχία να «παντρευτεί» με τον Μάνο Λοΐζο. […] Νομίζω ότι έχω ζημιωθεί πάρα πολύ που δεν συνεργάστηκα μαζί του τότε, ιδιαίτερα μετά τη Μεταπολίτευση, που είχα έλλειμμα στίχων. […] Αυτή η εμμονή μου, να μελοποιώ δόκιμα ποιήματα, ήταν από τη μια μεριά ωραία, αλλά δεν μπορείς τα «Επιφάνια» ή τη «Ρωμιοσύνη» να κάτσεις μ’ ένα ποτηράκι κρασί και να τα τραγουδήσεις με την παρέα. […] Το ’80, ’82, ’83 πήγαμε όμως μαζί στη Μόσχα. Με συνόδευσε όταν έπαιρνα το βραβείο Λένιν εκ μέρους της εφημερίδας του «Τα Νέα». Και ζήσαμε μαζί δέκα αξέχαστες ημέρες. […] Ήμουν σε μια ιδιόμορφη ψυχική κατάσταση. Και θυμάμαι, λοιπόν, ότι ο Παπαδόπουλος μού άλλαξε τα μυαλά, κι όταν γυρίσαμε του λέω «φέρε μου στίχους». […] Σε όλη εκείνη την περίοδο θα γράψαμε πάνω από 70 τραγούδια. Οι συγκυρίες, οι πολιτικές κυρίως συγκυρίες, δεν μας επέτρεψαν όλον αυτόν το θησαυρό που βγάλαμε να τον παρουσιάσουμε. Έχουμε ακόμη τραγούδια στο συρτάρι. Θα τα βγάλουμε προσεχώς. […] Είναι περίεργο, δεν υπάρχει τραγούδι του Λευτέρη που να μην είναι ποίημα. Αλλά ακριβώς αυτό που το κάνει να γίνεται οικείο είναι ο τρόπος με τον οποίο βγάζει όλο αυτό το λούστρο που έχει η υψηλή ποίηση, και φτάνει στην ψυχή της ποίησης. Και με απλές λέξεις, με απλές εικόνες, με απλές ιστορίες το κάνει οικείο. Το κάνει δικό σου. Κι εσύ δέχεσαι ένα πράγμα που το θεωρείς πολύ απλό, αλλά στο βάθος είναι ένα ολοκληρωμένο ποίημα. […] Θεωρώ ότι σ’ αυτή τη μεγάλη επανάσταση που έγινε από το ’60 και πέρα, με τόσους μεγάλους ποιητές, τόσο μεγάλα τραγούδια, ο Παπαδόπουλος, σαν τη μέλισσα, μπόρεσε να παίρνει τον ανθό από δω κι από κει. Και τελικά ο ίδιος κατέληξε να κάνει ένα ενιαίο έργο, και αυτή τη στιγμή μπορούμε να πούμε ότι είναι ο Πατριάρχης των Ελλήνων ποιητών που γράφουν τραγούδια. Βέβαια, παραδέχομαι ότι πλάι του είναι και ο Μάνος Ελευθερίου –τον οποίο εκτιμώ και ξέρω ότι και ο Λευτέρης εκτιμά εξίσου– αλλά το εύρος του Λευτέρη Παπαδόπουλου είναι πολύ πιο πλατύ. Και νομίζω ότι έχει βάλει μιαν ανεπανάληπτη σφραγίδα στην εξέλιξη του ελληνικού τραγουδιού.

Πέραν των κολακευτικών λόγων του Γεωργουσόπουλου και του Θεοδωράκη, ο Γεραμάνης είχε συμπεριλάβει στο ρεπορτάζ του και μια σχετική με τον Παπαδόπουλο αναφορά του ποιητή Γιάννη Κοντού.

Πιο συγκεκριμένα, ερωτηθείς γιατί δεν μελοποιούνταν τότε ποιητές, ο Κοντός είχε απαντήσει με τα ακόλουθα λόγια:

Το τραγούδι είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση. Είμαι φανατικός θαυμαστής στιχουργών όπως είναι ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Μάνος Ελευθερίου, ο Νίκος Γκάτσος. Τους θεωρώ ποιητές πολύ μεγάλους. Όμως το τραγούδι που κυκλοφορεί σήμερα είναι κουραστικό, επαναληπτικό και μονότονο, και σε στίχους και σε μουσική. Δεν ξέρω γιατί ακούει αυτά τα τραγούδια η νεολαία. Ποιος φταίει; Φταίνε οι εταιρείες, φταίει και το γούστο του κοινού. Αλλά κυρίως οι εταιρείες, οι οποίες πριν από 30-40 χρόνια επένδυσαν στον Θεοδωράκη, τον Χατζιδάκι, τον Γκάτσο και τον Παπαδόπουλο, αλλά όχι πια. Τώρα είναι η εποχή της ευκολίας.

Ο ίδιος ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, απαντώντας σε ερώτηση του Γεραμάνη εάν συμφωνούσε με τις απόψεις αυτές του Κοντού, είχε τοποθετηθεί ως εξής:

Απολύτως… σχεδόν. Εκεί που διαφωνώ είναι στο ότι ο Κοντός υποστηρίζει πως είμαι μεγάλος ποιητής. Δεν είμαι ποιητής. Στίχους για τραγούδια γράφω. Στίχους που έχουν και ψήγματα ποίησης, αν θέλεις. Και παρακαλώ, με την ευκαιρία, όσοι διαβάσουν το καινούριο βιβλίο μου να μην το εκλάβουν ως «ποιητική συλλογή», αλλά ως συλλογή στίχων για τραγούδια και μόνον αυτό.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύεται με αφορμή τα σημερινά γενέθλια του Λευτέρη Παπαδόπουλου (γεννήθηκε στην Αθήνα στις 14 Νοεμβρίου 1935).