Οι ερωτήσεις που δεν κάνουμε στις οικογένειές μας αλλά θα έπρεπε να κάνουμε

Μπορεί να νομίζετε ότι γνωρίζετε ήδη πολύ καλά τις ιστορίες της οικογένειάς σας – ανάμεσα στις παιδικές αναμνήσεις, τις επανενώσεις και τις γιορτινές συγκεντρώσεις, μπορεί να έχετε περάσει ώρες με τους γονείς, τους παππούδες, τις γιαγιάδες, τις θείες και τους θείους σας, απορροφώντας τις οικογενειακές ιστορίες. Γνωρίζετε όμως πραγματικά όσα νομίζετε;

Αυτό αναρωτιέται η Ελίζαμπεθ Κίτινγκ σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο της στο Atlantic με αφορμή το νέο της βιβλίο «Οι Βασικές Ερωτήσεις».

«Ως καθηγήτρια ανθρωπολογίας, πάντα με γοήτευαν οι ιστορίες που αφηγούνται οι οικογένειες και πριν από μερικά χρόνια άρχισα να ερευνώ τις ιστορίες που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. Μέρος του κινήτρου μου ήταν προσωπικό. Όταν πέθανε η μητέρα μου το 2014, συνειδητοποίησα πόσα πολλά δεν ήξερα για τη ζωή της. Ποτέ δεν έκανα τις ερωτήσεις που με στοιχειώνουν τώρα -ερωτήσεις σχετικά με το ποιες αλληλεπιδράσεις είχε, πώς ήταν να ζεις στην εποχή της στα μέρη που ζούσε. Εύχομαι να είχα μια πληρέστερη αίσθηση της προσωπικότητάς της, ειδικά το πώς ήταν όταν ήταν νέα, με όρεξη για ζωή».

• Διαβάστε επίσης: Έμμα Τόμσον: Άφωνη στην έκπληξη του BBC με ένα χαμένο γράμμα από τον εκλιπόντα πατέρα της

Οι μεγαλύτεροι μας μπορεί να μοιράζονται ξανά και ξανά κάποια γνωστά ανέκδοτα

«Κατά την έρευνά μου, διαπίστωσα με έκπληξη ότι τόσοι πολλοί άλλοι άνθρωποι γνωρίζουν επίσης ελάχιστα για τη ζωή των γονέων και των παππούδων τους, παρά το γεγονός ότι έζησαν μερικές πολύ ενδιαφέρουσες δεκαετίες. Ακόμη και οι μαθητές μου, ορισμένοι από τους οποίους είχαν σπουδάσει ιστορία και διέπρεψαν σε αυτήν, ήταν σε μεγάλο βαθμό στο σκοτάδι για τη δική τους οικογενειακή ιστορία. Οι μεγαλύτεροι μας μπορεί να μοιράζονται ξανά και ξανά κάποια γνωστά ανέκδοτα, αλλά παρ’ όλα αυτά, πολλοί από εμάς δεν έχουμε καμία ευρύτερη αίσθηση του κόσμου στον οποίο έζησαν, και κυρίως του πώς ήταν πριν εμφανιστούμε εμείς. Οι άνθρωποι από τους οποίους πήρα συνέντευξη γνώριζαν ελάχιστα για την πρώιμη ζωή των παππούδων ή των γονιών τους, όπως για παράδειγμα πώς μεγάλωσαν και τι βίωσαν ως νέοι. Λίγοι μπορούσαν να θυμηθούν προσωπικές ιστορίες από την εποχή που οι παππούδες ή οι γονείς τους ήταν παιδιά. Ολόκληρες ζωές περνούσαν άγνωστες. Ένα είδος γενεαλογικής αμνησίας έτρωγε τρύπες σε αυτές τις οικογενειακές ιστορίες τόσο μόνιμα όσο ο σκόρος τρώει τρύπες στα πουλόβερ που έπλεκαν με αγάπη οι πρόγονοί μας.

»Καθώς έπαιρνα συνεντεύξεις από περισσότερους ανθρώπους, πολλοί από τους οποίους ήταν οι ίδιοι γονείς ή παππούδες, άρχισα να ενδιαφέρομαι να ακούσω τις ιστορίες τους και να μάθω για την παιδική τους ηλικία. Ανέπτυξα μια σειρά από ερωτήσεις που είχαν σχεδιαστεί για να κάνουν ένα άτομο να μιλήσει για το παρελθόν με τρόπο που δεν είχε κάνει ποτέ πριν. Οι απαντήσεις τους μου άνοιξαν εντελώς νέους κόσμους και αντανακλούσαν τη μοναδική θέση του κάθε ατόμου στην ιστορία. Άκουσα κάποια πράγματα που περίμενα, αλλά επίσης εξεπλάγην και χάρηκα. Απέκτησα μια νέα εκτίμηση για όσους πήρα συνέντευξη – και για την ανθρωπότητα στο σύνολό της. Και πείστηκα για την αξία της διατήρησης αυτών των οικογενειακών ιστοριών. Με τον τρόπο αυτό σας βοηθά να μάθετε περισσότερα όχι μόνο για τους συγγενείς σας, αλλά και για τον εαυτό σας και για μια περίοδο της ιστορίας που διαφορετικά θα μπορούσε να μοιάζει απομακρυσμένη».

Ρωτήστε τους για τα χειρότερα πρώτα ραντεβού

«Οι ερωτήσεις που δημιούργησα, τις οποίες παρουσιάζω στο νέο μου βιβλίο, The Essential Questions: Interview Your Family to Uncover Stories and Bridge Generations, καλύπτουν 13 διαφορετικά θέματα. Περιλαμβάνουν βασικές πληροφορίες ιστορικού, όπως το πού γεννήθηκε κάποιος, καθώς και πιο αφηρημένες ερωτήσεις, όπως το πώς αντιλαμβάνεται κάποιος την ταυτότητά του, σε τι πιστεύει και τι έχει παρατηρήσει σχετικά με το πέρασμα του χρόνου. Η εξειδίκευση είναι το κλειδί, οπότε αφού ρωτήσετε έναν συγγενή για το σπίτι στο οποίο μεγάλωσε, συνεχίστε με αιτήματα για λεπτομέρειες: Τι έβλεπαν τα παράθυρά τους; Τι άκουγαν όταν ξυπνούσαν το πρωί; Όταν ζητάτε περιγραφές του παιδικού σπιτιού ενός ηλικιωμένου και των γειτονιών στις οποίες περιπλανιόταν, θα ακούσετε ιστορίες που θα σας βάλουν σε έναν πλούσιο αισθητηριακό κόσμο για τον οποίο γνωρίζατε ελάχιστα. Ρωτήστε λοιπόν πώς ήταν τα οικογενειακά δείπνα και τι διδάχτηκαν οι συγγενείς σας για την έκφραση συναισθημάτων. Ρωτήστε για τα χειρότερα πρώτα τους ραντεβού και για το πού αγόραζαν τα ρούχα τους. Και να θυμάστε ότι οι πιο σημαντικές ερωτήσεις μπορεί να είναι και οι πιο απλές. Μία από τις αγαπημένες μου είναι απλά «Τι θα θέλατε να ήξεραν οι άνθρωποι για εσάς;».

»Ο λόγος για τον οποίο πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν πολλά για τους παππούδες τους ή ακόμη και για τους γονείς τους είναι εκπληκτικά απλός: Δεν σκέφτηκαν ποτέ να ρωτήσουν και δεν είχαν τις σωστές ερωτήσεις. Όταν είδα πόσα πολλά μάθαινα καθώς έπαιρνα συνεντεύξεις από οικογένειες, αποφάσισα να ζητήσω από τους φοιτητές μου στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν να κάνουν το ίδιο, αναθέτοντάς τους να πάρουν συνέντευξη από έναν από τους παππούδες τους χρησιμοποιώντας τις ερωτήσεις μου. Οι φοιτητές μου το λάτρεψαν. Εμπλούτισαν την κατανόηση των δικών τους πεποιθήσεων και πολιτισμικών συνηθειών, καθώς και των δυνάμεων που είχαν διαμορφώσει την οικογενειακή τους ιστορία και, με τη σειρά τους, τη δική τους ταυτότητα. Ένιωσαν επίσης πιο κοντά στους μεγαλύτερους συγγενείς τους. Όπως το έθεσε ο Κολ, ένας από τους μαθητές μου, «έμαθα πράγματα για τους παππούδες μου, τη ζωή τους και τη σχέση τους που δεν είχα ακούσει ποτέ πριν»».

Ιστορίες που ούτε καν φανταζόταν κανείς

«Σε μια συνέντευξη, μια γιαγιά μοιράστηκε ότι όταν ήταν κορίτσι κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου, ένας συμμαθητής της εξαφανίστηκε ξαφνικά και κανένας από τους ενήλικες γύρω της δεν μιλούσε γι’ αυτό. Η γιαγιά μιας άλλης φοιτήτριας μίλησε για το ότι έπρεπε να περιμένει στο πίσω μέρος ενός εστιατορίου για να της δώσουν το φαγητό της από το παράθυρο, επειδή ήταν Κατζούν και δεν μπορούσε να μπει μέσα. Αφού άκουσαν για τέτοιες στιγμές, οι άνθρωποι άρχισαν να βλέπουν τους παππούδες τους με άλλο μάτι. Ο παππούς και η γιαγιά δεν ήταν πλέον ένας ηλικιωμένος αλλά μια ζωηρή έφηβη που της είπαν ότι αν δεν παντρευτεί μέχρι τα 20 της χρόνια, θα γίνει γεροντοκόρη- ήταν ένα αγόρι που το έστειλαν να κυνηγήσει λαγούς για να συμπληρώσει το οικογενειακό γεύμα ή ένα κορίτσι που δούλευε σε ένα εργαστήριο φυματίωσης για να πληρώνει τα μαθήματα στο κολέγιο.

Οι γονείς και οι παππούδες σας μπορεί να βίωσαν τον εκσυγχρονισμό, τις νέες τεχνολογίες, τις αλλαγές στις συμπεριφορές των γονέων, ακόμη και τις πολιτικές επαναστάσεις. Μπορεί να ακούσετε συναρπαστικά στιγμιότυπα για το πώς ήταν να είσαι παιδί όταν οι ελλείψεις βενζίνης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έφεραν ξαφνικά πίσω τα πόνυ και τα κάρα στην Ιρλανδία, πώς ήταν να φτάνεις στο Έλις Άιλαντ με λίγα μόνο ρούχα ή πώς ήταν να μεγαλώνεις όταν κατέρρευσε το χρηματιστήριο το 1929, με την οικογένειά σου να παλεύει να επιβιώσει σε έναν κόσμο που κατέρρεε. Αλλά ακόμη και το να ακούτε για τη καθημερινή ζωή μπορεί να είναι ενδιαφέρον -γιατί αυτό που ήταν συνηθισμένο για τους παππούδες σας είναι πιθανότατα όχι αυτό που είναι συνηθισμένο για εσάς».

Κρατάνε κρυμμένα μυστικά και ντοκουμέντα

«Δοκιμάστε το λοιπόν. Μπορεί να εκπλαγείτε από το πόσα πράγματα δεν σας έχουν πει οι γονείς και οι παππούδες σας, ίσως επειδή πίστευαν ότι δεν θα σας ενδιέφερε ή επειδή δεν ήταν σίγουροι για το πώς θα τους κρίνετε. Ακριβώς όπως οι πολύτιμες προφορικές λογοτεχνίες και ιστορίες ολόκληρων κοινοτήτων χάνονται σε όλο τον κόσμο εξαιτίας της ραγδαίας αλλαγής, της μετανάστευσης και του θανάτου της γλώσσας, υπάρχει ο κίνδυνος να χαθούν για πάντα και οι προσωπικές ιστορίες της οικογένειάς σας. Οι γονείς και οι παππούδες σας έχουν μοναδικά στιγμιότυπα και αναμνήσεις από τον κόσμο που γνώριζαν, και μαθαίνοντας γι’ αυτές, μπορείτε όχι μόνο να διατηρήσετε το παρελθόν αλλά και να δημιουργήσετε μόνιμο νόημα και σύνδεση. Στις οικογένειες και στις κοινότητες, υπάρχουν μυστικά που πρέπει να ανακαλυφθούν».

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο theatlantic.com