[…]

Νομίζω πως αυτή τη φορά ο λαός μάς έδωσε το μεγάλο μάθημα με τρόπο συναρπαστικό. Μας έδειξε πως αυτή η αφηρημένη, ταλαιπωρημένη, παρεξηγημένη από πολλές πλευρές και θολή έννοια, που όλοι τη μεταχειριζόμαστε καταπώς μας βολεύει, έχει ένα συγκεκριμένο και θαυμαστό περιεχόμενο. Δεν είναι πρώτα πρώτα καθόλου αφηρημένη, αλλά αποτελεί μια γενίκευση που απαιτεί να έχεις πάντα στο νου σου τις μονάδες, τα πρόσωπα που την απαρτίζουν. Ο λαός δεν είναι μια μάζα, ένα ζυμάρι, που άβουλο και άμορφο μπορείς να το πλάθεις όπως εσύ το θέλεις. Ο λαός είναι το σύνολο των επωνύμων πολιτών, που συγκροτούν την πολιτεία, που δένονται ανάμεσά τους, χωρίς ο καθένας να χάνει το ιδιαίτερο πρόσωπό του, προπάντων χωρίς να χάνει τη συνείδηση της ευθύνης του. Μέσα στην καθημερινή βιοπάλη αυτά τα πρόσωπα δεν έχουν ίσως το χρόνο να δείξουν τις δυνάμεις που κλείνουν μέσα στην ψυχή τους. Ίσως αυτό να αποτελεί μια βιολογική οικονομία, που επιβάλλει ο ίδιος ο νόμος της ζωής. Έρχεται, όμως, κάποτε η στιγμή που αυτά τα πρόσωπα, ο ανώνυμος λαός, όπως συνηθίζουμε να λέμε, ακούν τη φωνή του Χρέους (έτσι με κεφαλαίο Χ, όπως το εννοούσε ο Σολωμός). Ο ελληνικός λαός έχει τη δοξασμένη και πολυώδυνη μοίρα να ακούει συχνά ετούτη την τρομερή φωνή. Τις πιο πολλές φορές τον καλεί σε αγώνες σκληρούς και σε θυσίες· η απόκρισή του είναι πάντα απόκριση γενναία, και ωραία.

[…]

Όσοι έζησαν από κοντά τις δέκα τελευταίες μέρες πριν από το δημοψήφισμα την εθελοντική κατάταξη των Ελλήνων στο στρατό της Δημοκρατίας είναι γεμάτοι από το μεγαλείο αυτού του λαού. Στοιχείο πρώτο στάθηκε η πίστη στο ιδανικό που προσφέρονταν να υπηρετήσουν, μια πίστη βαθιά και άδολη, που γεννούσε την έξαρση και την αυτοθυσία. Μέσα στη φλόγα της πίστης αυτής καμινεύτηκαν όλες οι μικρότητες και οι ανθρώπινες διαφορές για να βγει η πυκνή φάλαγγα των αδελφωμένων αγωνιστών, που αγαπούσε ο ένας τον άλλον, βοηθούσε ο ένας τον άλλον, κρατημένοι χέρι-χέρι ως την τελική μάχη.

Μέσα σε δέκα μέρες βρέθηκαν χιλιάδες άνθρωποι που πρόσφεραν τον εαυτό τους ολόκληρο στον κοινό αγώνα. […] Προπάντων οι νέοι, αυτά τα παιδιά, συνεπαρμένα από την ομορφιά του αγώνα τους, δούλευαν μέρα και νύχτα ακούραστα και γελαστά, σκορπώντας την ελπίδα και το κουράγιο των είκοσί τους χρόνων, για να χαρούν τη νίκη τους, τη νίκη όλων των Ελλήνων την Κυριακή της 8ης Δεκεμβρίου. Αυτή στάθηκε η μεγάλη τους αμοιβή, η ικανοποίηση πως για μιαν ακόμη φορά, ύστερα από ένα χρόνο, ο αγώνας τους δικαιώθηκε.

[…]

Αποσπάσματα από επιφυλλίδα του Μανόλη Ανδρόνικου, που έφερε τον τίτλο «Το μεγάλο μάθημα» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου 1974. Το κείμενό του είχε γραφεί, όπως γίνεται αντιληπτό, με αφορμή το Δημοψήφισμα του ’74, που είχε διεξαχθεί λίγες ημέρες νωρίτερα.

Για την τρομερή φωνή, τη φωνή του Χρέους, τη φωνή των σκληρών αγώνων και των θυσιών, ο λόγος του Ανδρόνικου.

Για τη νέα μάχη που είχε κληθεί να δώσει ο ελληνικός λαός, μάχη και πάλι για το μέγιστο αγαθό της ελευθερίας.

Για το μεγάλο μάθημα που είχαν δώσει οι Έλληνες, παραμερίζοντας μικρότητες και διαφορές, επιδεικνύοντας μεγαλείο, συναίσθηση των ευθυνών τους και βαθιά πίστη στα υπέρτατα ιδανικά.

Για τον πρωταγωνιστικό ρόλο των νέων στην επιστροφή της Δημοκρατίας, για τη δικαίωση του αγώνα που είχαν δώσει ένα χρόνο νωρίτερα, αδελφωμένοι, στο Πολυτεχνείο.

Κάποιοι απ’ αυτούς, κλεισμένοι μέσα στο κτίριο της Σχολής Αρχιτεκτόνων, έχοντας πράγματι ακούσει το κάλεσμα «ετούτης της τρομερής φωνής», αποκρίνονταν ως εξής στις ερωτήσεις ενός δημοσιογράφου:

Δημοσιογράφος: Γιατί ωργανώσατε την συγκέντρωση και γιατί κλειστήκατε στο Πολυτεχνείο;

Σπουδασταί: Γιατί φορτίστηκε η ψυχή μας όλ’ αυτά τα χρόνια και γιατί δεν βλέπουμε να επιλύωνται τα αιτήματά μας.

Δημοσιογράφος: Ποια είναι τα αιτήματά σας;

Σπουδασταί: Βασικά τα αιτήματα τα δικά μας είναι αιτήματα ολόκληρου του ελληνικού λαού. Αρχίζουν από τον εκδημοκρατισμό της Παιδείας και φθάνουν ως την αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας.

Δημοσιογράφος: Αν λυθούν τα σπουδαστικά αιτήματα, θα λύσετε την αυτοπολιορκία;

Σπουδασταί: Όχι, πρέπει να ικανοποιηθούν και τα γενικά αιτήματα – γιατί είναι αλληλένδετα. Χωρίς ελευθερία δεν υπάρχει Παιδεία.

Δημοσιογράφος: Υπάρχει ενιαία «θέση» ή εκδηλώνονται πολλές τάσεις μεταξύ των συγκεντρωθέντων σπουδαστών;

Σπουδασταί: Είμαστε όλοι σπουδασταί. Διεκδικούμε όλοι τη λύση των προβλημάτων μας, η κάθε τάση με τις θέσεις τους. Είμαστε δεξιοί, κεντρώοι, αριστεροί, μαοϊκοί, τροτσκιστές, αναρχικοί.

(πηγή: εφημερίδα «Το Βήμα», Παρασκευή 16 Νοεμβρίου 1973)

Headlines