Smartwatch: Οι δύο όψεις των έξυπνων ρολογιών για την υγεία

Γράφει ο Θανάσης Δρίτσας*

Μόλις πριν από μερικές δεκαετίες, ο όρος «ρολόι χειρός» δεν σήμαινε ποτέ κάτι περισσότερο από ένα συνηθισμένο όνομα που δίνεται σε μια συσκευή η οποία παρακολουθεί την ώρα και χρονομετρεί.

Στις μέρες μας ο όρος (ρολόι χειρός) σημαίνει πολύ περισσότερα πράγματα. Fitbits, smartwatches, fitness watches, fitness-sports trackers, για να αναφέρουμε μόνο μερικά, είναι διάφορα ονόματα που ανακαλύπτει κάποιος στο Διαδίκτυο όταν «γκουγκλάρει» τη λέξη-κλειδί «ρολόι» ή «watch».

Από τότε που κυκλοφόρησε το πρώτο Fitbit (2009), τα έξυπνα ρολόγια και τα ρολόγια άθλησης γνώρισαν μια άνευ προηγουμένου έκρηξη στις πωλήσεις, στην αποδοχή και στη δημοφιλία τους, τόσο πολύ που στις μέρες μας είναι απίθανο να περάσει μέρα χωρίς να συναντήσουμε κάποιον που φοράει ένα «wearable».

Αν κανείς ρωτήσει άτομα που επέλεξαν να αγοράσουν έξυπνα ρολόγια το «γιατί», πιθανότατα θα λάβει τις εξής απαντήσεις: τα έξυπνα ρολόγια τούς βοηθούν να παρακολουθούν τα emails, τις ειδοποιήσεις, τα δεδομένα υγείας, διάφορες καθημερινές δραστηριότητες. Σύμφωνα όμως με συλλογή ερευνητικών δεδομένων από χρήστες έξυπνων ρολογιών αποδείχθηκε ότι μόνο το 50% του δείγματος αξιοποιούσε όλα τα βιομετρικά δεδομένα.

Αντικειμενικές ωφέλειες

Υπάρχουν και αντικειμενικές ωφέλειες των έξυπνων ρολογιών στον τομέα της υγείας, και ιδιαίτερα της υγείας της καρδιάς. Αποδεικνύεται από αρκετές πρόσφατες επιστημονικές μελέτες ότι τα έξυπνα ρολόγια προσφέρουν πλέον υψηλή ευαισθησία στην ανίχνευση αρρυθμιών, με ιδιαίτερη έμφαση στην κολπική μαρμαρυγή.

Η διάγνωση επεισοδίων κολπικής μαρμαρυγής είναι σημαντική διότι συνδέεται κυρίως με την έγκαιρη έναρξη συνταγογράφησης αντιπηκτικών για προφύλαξη έναντι πιθανών θρομβώσεων ή αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Η συστηματική χρήση του ρόλου των έξυπνων ρολογιών στην ανίχνευση κολπικής μαρμαρυγής ενισχύθηκε μετά τη δημοσίευση των ευρημάτων της Apple Heart Study (2019) στο δημοφιλές επιστημονικό περιοδικό «New England Journal of Medicine» με συμμετοχή 420.000 ατόμων και παρακολούθηση πολλών μηνών.

Η κολπική μαρμαρυγή είναι μια συχνή αρρυθμία, ιδιαίτερα σε άτομα άνω των 65 ετών, ενώ μπορεί να είναι ασυμπτωματική σε αρκετές περιπτώσεις. Η συνεχής καταγραφή που εξασφαλίζει ένα έξυπνο ρολόι προσφέρει σημαντικό πλεονέκτημα π.χ. σε σχέση με μια κλασική-δειγματοληπτική-24ωρη καταγραφή Holter ρυθμού. Είναι αυτονόητο ότι τα «ύποπτα» δεδομένα που αντλεί ένα έξυπνο ρολόι θα πρέπει να στρέψουν άμεσα τον ενδιαφερόμενο προς τον θεράποντα ιατρό του για την επιβεβαίωση της διάγνωσης και την περαιτέρω ασφαλή κλινική διαχείριση του περιστατικού.

Πρέπει να γίνει ξεκάθαρο σε όλους τους «μύστες» των έξυπνων συσκευών ότι τα δεδομένα τα οποία καταγράφει το ρολόι «βοηθούν» τον γιατρό αλλά δεν τον υποκαθιστούν σε καμία περίπτωση. Σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να υπάρξει μάλιστα ασυμφωνία μεταξύ της ιατρικής εκτίμησης και των «έξυπνων» δεδομένων της τεχνολογίας.

Αγχος Fitbit

Πολλοί χρήστες έξυπνων ρολογιών έχουν σήμερα αρχίσει να βιώνουν το «φαινόμενο συσκευή-φάντασμα». Μια κατάσταση όπου κάποιος εξαρτάται τόσο πολύ από τη συσκευή του ώστε αρχίζει να επηρεάζει τον τρόπο ζωής του. Καθώς πολλοί άνθρωποι εντάσσουν αυτά τα ρολόγια στις καθημερινές τους δραστηριότητες, ελέγχουν «εμμονικά» το ρολόι τους για ένα ευρύ φάσμα πληροφοριών.

Αυτό θέτει στη συνέχεια το ερώτημα μήπως αυτές οι συσκευές μπορούν να αποβούν πραγματικά επιβλαβείς για την ψυχική μας υγεία. Η μεγαλύτερη απειλή για την ψυχική υγεία από τα smartwatches είναι ένα συγκεκριμένο είδος άγχους που ονομάζεται άγχος Fitbit.

Τα περισσότερα έξυπνα ρολόγια, με βάση τον σχεδιασμό τους, είναι ουσιαστικά συσκευές παρακολούθησης που καταγράφουν τους καρδιακούς παλμούς, την αρτηριακή πίεση, τα μοτίβα ύπνου, την κίνηση, την τοποθεσία και πλείστα άλλα δεδομένα ανάλογα με τις εγκατεστημένες εφαρμογές. Αλλά ενώ το wearable μεταδίδει αυτές τις πληροφορίες, κινδυνεύει κάποιος να αναπτύξει μια παθολογική εμμονή με την προσωπική του ευεξία που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τον ψυχισμό του.

Παρατηρώ συχνά σε κλινικά υγιείς νέους ανθρώπους που έρχονται να εξεταστούν (προληπτικά) μια εμμονή με την παρακολούθηση των μετρήσεων του έξυπνου ρολογιού τους. Η προσωπική μου στατιστική έχει συσχετίσει την «εμμονή των βιομετρήσεων» συχνότερα με άνδρες ηλικίας 40-55 ετών, σε επαγγέλματα με τεχνοκρατικό προσανατολισμό και με ιδιαίτερες ανησυχίες υγείας πίσω από τις οποίες αναδύεται ο έντονος φόβος της φθοράς, του γήρατος, της ασθένειας, της απώλειας ισχύος. Συνήθως είναι άτομα με ανταγωνιστική προσωπικότητα που βασίζουν το περιεχόμενο της ζωής του στο όραμα των συνεχών επιδόσεων.

Επίδραση στην ψυχική υγεία

Αντλώντας πληροφορίες για την υγεία και την ευεξία μας ασταμάτητα, αρχίζουμε να εστιάζουμε υπερβολικά στους βιορρυθμούς μας. Ο κλινικά υγιής άνθρωπος, που σε άλλες εποχές θα εντόπιζε πρώτα κάποιο σύμπτωμα προκειμένου να απευθυνθεί στον γιατρό του, καταγράφει πλέον μανιωδώς βιομετρικά δεδομένα τα οποία για τη συντριπτική πλειονότητα παραμένουν βέβαια άχρηστα.

Καθώς δίνουμε περισσότερη προσοχή στη ροή των προσωπικών μας βιολογικών δεδομένων, είναι πιθανό να καταστούμε παθολογικά ανήσυχοι για πράγματα που μπορεί να μην είχαμε σκεφθεί ποτέ πριν. Το να μην περπατήσει κάποιος τα προβλεπόμενα βήματα ανά ημέρα ή να διαπιστώσει ότι έχει π.χ. περισσότερο αυξημένους καρδιακούς παλμούς τη νύχτα ή «περίεργα» δεδομένα ύπνου μπορεί να γίνει πηγή ενοχής, μόνιμης ανησυχίας, φόβου, χρόνιου άγχους ή και κατάθλιψης.

Ως αποτέλεσμα, δίνουμε περισσότερη προσοχή στην παρακολούθηση και στον έλεγχο του εαυτού μας, παρέχοντας έτσι λιγότερο χρόνο σε πολύτιμες ανθρώπινες σχέσεις και σε δραστηριότητες που μας κάνουν χαρούμενους, δημιουργικούς και ευτυχείς. Για ορισμένους, λίγους σχετικά ανθρώπους, τα έξυπνα ρολόγια μπορούν να αποβούν πραγματικά χρήσιμα για την υγεία τους αλλά για τη συντριπτική πλειονότητα δεν πρόκειται πρακτικά να προσφέρουν κλινικά χρήσιμες πληροφορίες. Ωστόσο η εμμονική παρακολούθηση βιομετρικών δεδομένων μπορεί να αποβεί αρνητική για τη μελλοντική ψυχική υγεία του χρήστη.

Οπως θα έλεγε ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της σύγχρονης Ιατρικής, για οποιονδήποτε χειρισμό, φάρμακο, παρέμβαση θα πρέπει να εξετάσουμε προσεκτικά τη συσχέτιση μεταξύ ωφέλειας και βλάβης που προκαλείται, έτσι ώστε να αποφασίσουμε τελικά την ιδανική λύση (αρχ. «ωφελέειν ή μη βλάπτειν»).

*Ο κ. Θανάσης Δρίτσας είναι καρδιολόγος, αναπληρωτής διευθυντής, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, συνθέτης και συγγραφέας.