Είναι τα βρετανικά πανεπιστήμια η λύση για τα ελληνικά ΑΕΙ;

Από όλα τα ιδρύματα που συμπεριλαμβάνονται στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, το  Birkbeck ξεχωρίζει. Ξεκίνησε σχεδόν 200 χρόνια πριν, το 1823 και ήταν προσανατολισμένο στην εκπαίδευση των εργαζομένων. Εξ ου και ότι σε αντίθεση με τα άλλα βρετανικά πανεπιστήμια προσφέρει μαθήματα βραδινά για να διευκολύνει όσους εργάζονταν την ημέρα. Με τα χρόνια εξελίχτηκε σε ένα τα πιο αξιοσέβαστα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης, συνδυάζοντας επιστήμες και ανθρωπιστικές σπουδές, όπως φαίνεται και από τις υψηλές θέσεις που έχει σε σχετικές κατατάξεις.

Και όμως αυτή τη στιγμή το προσωπικό είναι ανάστατο καθώς η διοίκηση ανακοίνωσε ότι τον Ιούλιο του 2023 θα πραγματοποιηθούν 140 απολύσεις, 84 σε διδακτικό προσωπικό και 56 σε προσωπικό διοίκησης. Και αυτό για να μπορέσει να καλύψει ένα έλλειμμα 13 εκατομμυρίων λιρών που έχει αυτή τη στιγμή. Και θα κάνει περικοπές σε αντικείμενα όπως το τμήμα Αγγλικών, θεάτρου και δημιουργικής γραφής που θεωρείται ένα από τα καλύτερα στο είδος του.

Και δεν είναι το μόνο τέτοιο παράδειγμα. Τα βρετανικά πανεπιστήμια έχουν αποκτήσει ένα εντελώς επιχειρηματικό μοντέλο, που συχνά αδιαφορεί για την ιστορία ή για τις ερευνητικές επιδόσεις και κυρίως στέκεται στον αριθμό των εγγραφών. Βεβαίως, συχνά ο προσεκτικός παρατηρητής θα διαπιστώσει ότι συχνά τα μεγάλα ελλείμματα έχουν να κάνουν και με άλλους λόγους όπως μπορεί να είναι πολύ ακριβές επενδύσεις σε ακίνητα, ή το γεγονός ότι ορισμένα ιδρύματα έχουν την τάση να ανακαινίζουν τις εγκαταστάσεις του πιο συχνά και από καφετέρια στο Μπουρνάζι.

Τα σημειώνω εδώ γιατί είδα την είδηση της πρόθεσης της υπουργού Παιδείας κ. Νίκης Κεραμέως να προχωρήσει και σε ένα πρόγραμμα μεγάλων συνεργασιών των ελληνικών πανεπιστημίων με τα βρετανικά. Όμως, νομίζω ότι θα άξιζε να κάναμε μια πιο προσεκτική συζήτηση για την παρουσία – και ιστορία – των βρετανικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα.

Η παρουσία των βρετανικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα

Καλό είναι να θυμόμαστε ότι τα βρετανικά πανεπιστήμια έχουν μια μακρά ιστορία στην Ελλάδα. Μια ιστορία που σημαδεύτηκε ότι αντιμετώπισαν την Ελλάδα κυρίως μια αγορά. Ας μην ξεχνάμε ότι ο κύριος όγκος της προσπάθειας θεσμοθέτησης μη κρατικών μορφών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα αφορούσε κυρίως είτε τα λεγόμενα «παραρτήματα», είτε αργότερα τα κολέγια,  που τις περισσότερες φορές είχαν και μια συνεργασία με ένα βρετανικό πανεπιστήμιο. Μάλιστα, όλη η προσπάθεια που έγινε για την εφαρμογή των σχετικών οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αναγνώριση τίτλων σπουδών που έγιναν σε «παραρτήματα» αναγνωρισμένων και πιστοποιημένων ιδρυμάτων, έγινε ακριβώς για τα βρετανικά πανεπιστήμια.

Γνωρίζω ότι για πολλούς αυτό ήταν ένα καλοδεχούμενο γεγονός, όμως πέραν γενικών «φιλελεύθερων» ιδεολογικών σχημάτων, τα ιδρύματα δεν συνέβαλαν στο να γίνει καλύτερο το ελληνικό σύστημα της ανώτατης εκπαίδευσης, δηλαδή τα δημόσια πανεπιστήμια. Στην καλύτερη περίπτωση να απορρόφησαν ένα μέρος της ζήτησης για σπουδές που άλλοτε μπορεί να καλύπτονταν από τις σπουδές στο εξωτερικό. Όμως, δεν αποτέλεσμα τμήμα της συνολικής γνωσιακής και ερευνητικής υποδομής της χώρας. Ήταν απλώς τμήμα της βιομηχανίας της ιδιωτικής εκπαίδευσης.

Η ευρωπαϊκή προοπτική

Το ενδιαφέρον είναι βέβαια ότι αυτή η παρουσία βρετανικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα είχε να κάνει και με την ευρωπαϊκή πολιτική για την ανώτατη εκπαίδευση, που περιλάμβανε και τέτοια μέτρα πιστοποίησης που διευκόλυναν τελικά και την ίδρυση «παραρτημάτων».

Όμως, παρότι ένα μέρος των μεταρρυθμίσεων από τη διακήρυξη της Μπολόνια και μετά όντως αποσκοπούσε στο να υπάρξει και μια «αγορά ανώτατης εκπαίδευσης» σε επίπεδο ΕΕ, θα ήταν άδικο να βλέπαμε την ευρωπαϊκή διάσταση μόνο σε αυτό το επίπεδο.

Ίσως γι’ αυτό μου προκαλεί μια ανοίκεια αίσθηση αυτή η  εμμονή για συνεργασίες με τα Αγγλοσαξονικά πανεπιστήμια (ΗΠΑ – Βρετανία), την ώρα που υπάρχουν όλες οι δυνατότητες για να αναβάθμιση της συνεργασίας με τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, συνεργασία που ούτως ή άλλως συμβαίνει.

Με τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια υπάρχει ένα εναρμονισμένο πλαίσιο σε αρκετές πλευρές(π.χ. για την αναγνώριση μαθημάτων), μια μακρά παράδοση συνεργασιών (ξεκινώντας από τη ιστορική σημασία προγραμμάτων όπως το Erasmus), μια ακόμη σχετικά κοινή κουλτούρα που αποτιμά θετικά τα δημόσια πανεπιστήμια και βεβαίως ιδιαίτερα σημαντικές χρηματοδοτικές δυνατότητες, αυτές που, ας μη γελιόμαστε, κράτησαν όρθια την ερευνητική δραστηριότητα στη χώρα μας ακόμη και σε δύσκολα χρόνια. Χρηματοδοτικές δυνατότητες που σίγουρα δεν υπάρχουν ούτε από την αμερικανική, ούτε από τη βρετανική πλευρά.