Ψεύτικη ελπίδα

Πολλοί έγραψαν στο παρελθόν για τις επιδράσεις που άσκησε η μετά την Οθωμανική Αυτοκρατορία Τουρκία, ιδιαίτερα ο Κεμάλ Ατατούρκ και το καθεστώς που οικοδόμησε, πάνω στις αρχές και τα ιδεολογικά πιστεύω των εθνικοσοσιαλιστών στη Γερμανία. Ιδιαίτερα η απόρριψη του κλήρου και της πρωτοκαθεδρίας της θρησκείας, ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση σε μια κοινωνία υποταγμένη στο Ισλάμ, αλλά και των εθνικιστικών οραματισμών και της εξάλειψης των διαφόρων μειονοτικών «μιασμάτων», εντυπωσίασε τη ναζιστική ηγεσία και την οδήγησε στον θαυμασμό και τη μίμηση.

Ουδέποτε όμως είχε γίνει κάποια μεθοδική ανάλυση του θέματος χρησιμοποιώντας σοβαρά στοιχεία που να τεκμηριώνουν επιστημονικά τους ισχυρισμούς τους. Σε μια πρόσφατη όμως σχετικά μελέτη του Stefan Ihrig («Ατατούρκ και Ναζί: Δάσκαλος και Μαθητές στην εφαρμογή του Ολοκληρωτισμού», 2016) κατόρθωσε να διαρραγεί πλήρως ο μύθος πως ήταν δήθεν ο ιταλικός φασισμός που καθοδήγησε την έμπνευση του Χίτλερ. Αντίθετα, οι πράξεις και τα τελικά επιτεύγματα του Κεμάλ ήταν που οδήγησαν τους θεωρητικούς του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού (όπως φαίνεται και μέσα από τις σελίδες του πονήματος του Χίτλερ, «Mein Kampf», Ο Αγών μου) να εμπνευσθούν από τον τούρκο εθνικιστή ηγέτη και να ακολουθήσουν σε γενικές γραμμές τα βήματά του.

Αυτή η ιδιαίτερη σχέση του ναζιστικού καθεστώτος στη Γερμανία με το κεμαλικό πολιτικό σύστημα στην Τουρκία δεν είναι πολύ γνωστή. Ιδιαίτερα μάλιστα αν λάβει κανείς υπ’ όψιν πως τον Ατατούρκ τον βοήθησαν ιδιαίτερα οι μπολσεβίκοι στη διάρκεια του λεγόμενου αγώνα για την ανεξαρτησία της Τουρκίας. Ουσιαστικά η βοήθεια της Ρωσίας ήταν που τον διευκόλυνε να νικήσει τον ελληνικό στρατό και να προελάσει ως τη Σμύρνη. Παρά όμως την «ιδιαίτερη» σχέση του μετέπειτα με τους Ναζί και τον Χίτλερ, τίποτα δεν εμπόδισε μεταπολεμικά τη Δύση να τον αγκαλιάσει και να τον εντάξει μάλιστα στο ΝΑΤΟ. Αυτή η τουρκική ιδιαιτερότητα, να έχει καλές σχέσεις με όλους τους κατά καιρούς αντιπάλους της Δύσης, ενώ αυτή κάνει πως δεν βλέπει, συνεχίζεται μέχρι τις ημέρες μας – και μετά δηλ. τα χρόνια του Ατατούρκ. Εχει δημιουργηθεί μία παράδοση που δίνει στην Τουρκία το θάρρος να παίζει χωρίς κόστος σε πολλά ταμπλό και να εξυπηρετεί με πολλούς τρόπους τους στόχους και τα συμφέροντά της.

Η περίπτωση όμως των σχέσεων του Ατατούρκ με τη χιτλερική Γερμανία έχει ιδιαίτερη σημασία. Διότι εντάσσει τον Κεμάλ στους «νταήδες» ηγέτες του μεσοπολέμου (Χίτλερ, Μουσολίνι, Φράνκο, Στάλιν, Βάργκας κ.ά.) και δείχνει παραστατικά και με ανησυχητικές ομοιότητες αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Του Ερντογάν του συγχωρούν, όπως του Κεμάλ παλαιότερα, διάφορες αιρετικές κινήσεις, ενώ ακολουθεί τα βήματα άλλων νταήδων της σημερινής εποχής (Τραμπ, Ντουτέρτε, Πούτιν, Μπολσονάρο, Ορμπάν κ.ά.). Αυτή η επιλεκτική ανοχή αυταρχικών ηγετών που «ξαφνικά» εντυπωσιάζουν τη Δύση με τις απολυταρχικές τους πρακτικές χαρακτηρίζουν την εποχή μας και σηματοδοτούν κινδύνους για το μέλλον.

Η επιβίωση της δημοκρατίας απαιτεί εγρήγορση. Και φροντίδα για εκεί που διαπιστώνονται αδυναμίες. Οι θωπείες με την ψεύτικη ελπίδα πως κάποιος «θα βάλει μυαλό» και θα αλλάξει συνήθως δεν αποδίδουν. Και οδηγούν τις περισσότερες φορές σε τραγικά αποτελέσματα. Η Δύση το έζησε αυτό στον μεσοπόλεμο. Δεν το κατάλαβε ποτέ όμως με τον Κεμάλ. Η Ελλάδα βέβαια πλήρωσε τον λογαριασμό. Το ίδιο έγινε πιο πρόσφατα με τον Πούτιν, με τους ισλαμιστές αρχικά στην Αίγυπτο και ακόμα και τώρα με τον Μόντι στην Ινδία. Πόσο ακόμα σιωπηλά θα περιμένουν «να συνέλθει» ο Ερντογάν; Μήπως για κάποιους θα είναι ήδη αργά;