Η παρουσία των ενστίκτων

Η εφημερίδα που με φιλοξενεί έχει μεγάλη παράδοση σε λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές σελίδες που τίμησαν σπουδαίοι έλληνες κριτικοί. Ημουν, άλλωστε, και αναγνώστης αυτών των σελίδων, επαρχιώτης σε δύστοκους καιρούς, στην ελληνική επαρχία που μεγάλωσα και έλαβα τη στοιχειώδη παιδεία. Χρειάζεται κάποτε να έχουμε μια εμπεριστατωμένη έρευνα και αναφορά αυτής της προσφοράς του ελληνικού καθημερινού Τύπου στα λογοτεχνικά δρώμενα. Δεν αγνοώ τη συνεισφορά του περιοδικού, λογοτεχνικού και ποικίλης ύλης Τύπου, αλλά ο καθημερινός Τύπος είναι μια σωτήρια για την παιδεία μας συνήθεια του έλληνα πολίτη που μας διέπλασε.

Εμείς στα δύστοκα χρόνια του Εμφυλίου και της εποχής μετά τον Εμφύλιο, στην επαρχία, με γονείς που είχαν την ευλογημένη συνήθεια, από την οικογένειά τους, να παρακολουθούν ένα καθημερινό πρωινό ή απογευματινό φύλλο εφημερίδας, γαλουχηθήκαμε από τις επιφυλλίδες του Φώτου Πολίτη, του Αγγελου Τερζάκη, του Ηλία Βενέζη, του Γ. Φτέρη, του Αιμίλιου Χουρμούζιου, του Μ. Καραγάτση, του Λίνου Πολίτη, του Κ. Θ. Δημαρά, του Κώστα Βάρναλη.

Εχω ακόμη στα συρτάρια μου αποκόμματα από έξοχες επιφυλλίδες με κριτικές, απομνημονεύματα, ταξιδιωτικές συνεντεύξεις, λιβέλλους που συγκρότησαν για χρόνια δύσκολα οικονομικά και πολιτικά τη δίψα ενός εφήβου για γνώση. Εξάλλου ο φιλόλογος πατέρας μου είχε προηγηθεί, πάλι σε δύσκολους καιρούς μεταξικής δικτατορίας και Κατοχής, και είχε κρατήσει επιφυλλίδες του Φτέρη, του Βέη, του Ουράνη, ακόμη και παλαιότερες, του Παλαμά ή του Δροσίνη. Ηταν η εποχή που στη λογοτεχνική εκδοτική σφαίρα κυριαρχούσαν τα πολύτομα μυθιστορήματα. Ελειψαν σήμερα, γιατί ήρθαν και αναπλήρωσαν την προσφορά τους η πολύτιμη σειρά τηλεοπτικών έργων μυθοπλασίας.

Νύχτες δύσκολες μετά την Κατοχή και την εμφύλια τραγωδία, μαθητής ξενύχτησα, διαβάζοντας τον «Ζαν Κριστώφ» σε τέσσερις τόμους. Ετσι με ξάφνιασε η έκδοση στη χώρα μας ενός μυθιστορήματος σε τρεις πολυσέλιδους (σύνολο 1.600 σελίδων) τόμους του γνωστού και από άλλα, παλαιότερα έργα του συγγραφέα Αλέξανδρου Ασωνίτη, που ξεκίνησαν το 2018, συνεχίστηκαν το 2019 και το 2022, με τίτλους «Εκτέλεση», «Εκδίκηση», «Καθαρμοί». Οι συνάδελφοι θεσμικοί κριτικοί ελπίζω να προσεγγίσουν την έκδοση με τα δικά τους αξιολογικά κριτήρια. Σε αυτή τη σελίδα, όχι βέβαια χωρίς κριτικά εφόδια, συνήθως ασχολούμαι με κυρίαρχα θέματα του πολιτισμού, όσο μου επιτρέπει η δυνατότητα και η ενημέρωσή μου.

Το κυρίαρχο θέμα που με ενδιέφερε στην τριλογία του Ασωνίτη ήταν η τόλμη του να προσεγγίσει την κυπριακή τραγωδία, αλλά με έναν τρόπο ασυνήθιστο, δηλαδή από τη σκοπιά των θυτών. Η ευρηματικότητα στην αφήγηση φτάνει να διεισδύσει στα δίχτυα μιας διεθνούς τρομοκρατίας. Ο Ασωνίτης βρίσκει τις ρίζες της διεθνούς συνωμοσίας εναντίον των θεμελιωδών ανθρωπίνων αξιών στις γνωστές δικτατορικές «πεδιάδες» της Βραζιλίας. Η αφηγηματική αρετή του συγγραφέα, με κυρίαρχη μια έξοχη ψυχολογική και ψυχαναλυτική μέθοδο, ξεδιπλώνει ένα δίχτυ ιδεών, προθέσεων, μεθόδων, μέσων για να εξηγήσει ενέργειες με τάχαμου ιδεολογικό πρόσχημα, αλλά στην ουσία απότοκα βαθιά ριζωμένων ενστίκτων που η παιδεία αιώνων, έστω για λίγο ή ελάχιστα, εξάλειψε, αλλά συχνά έρχονται και πληγώνουν τον ανθρωπισμό μας.

Το έξοχο ενδιαφέρον της τεχνικής του Ασωνίτη φαίνεται να αποκαλύπτει πως ο εγκληματίας άνθρωπος, ενώ επικαλείται ιδέες και θεσμούς, καλύπτει ως προσωπείο τη θηριώδη κληρονομιά του πρωτόγονου ενστίκτου που ξαφνικά κυριαρχεί και σκορπάει τον όλεθρο. Το πολύτιμο έργο έχει πληθώρα αφηγηματικών αρετών, μια γλωσσική ευφορία και έναν σχεδόν μουσικό εκφραστικό ρυθμό. Εκείνο, όμως, που το κάνει να διεκδικεί μια αυστηρή θέση στη συνείδηση του αναγνώστη είναι μια φιλοσοφία για το κυρίαρχο αίτημα κάθε φορά του πολιτισμού, αν πέτυχε, έστω και ελάχιστα, η προσπάθεια του ανθρώπου να κάνει τα τέσσερα πόδια, δύο!

Κάθε φορά που γίνεται ένας φόνος τα ένστικτα δηλώνουν «παρών»!

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ