Σίδηρος: Ένα πολύτιμο μέταλλο για τον ανθρώπινο οργανισμό

Γράφει η Μαριάννα Πολίτου*

Ο σίδηρος θεωρείται «πολύτιμο μέταλλο» για τον ανθρώπινο οργανισμό και απαιτείται όχι μόνο για την μεταφορά του οξυγόνου στους ιστούς, αλλά και για τον έλεγχο της κυτταρικής ανάπτυξης και διαφοροποίησης, καθώς επίσης και για την παραγωγή της απαιτούμενης ενέργειας για τον μεταβολισμό.

Η έλλειψη σιδήρου επηρεάζει περισσότερους από 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και η σιδηροπενική αναιμία (ΣΑ) παραμένει η πιο σημαντική μορφή αναιμίας διεθνώς. Η συχνότητα της σιδηροπενικής αναιμίας, απουσία διατροφικής ενίσχυσης, είναι περίπου 40% σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, 30% σε εφήβους και γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας και 38% στις εγκύους.

Η αιτιολογία της σιδηροπενίας, με ή/και χωρίς αναιμία, οφείλεται είτε σε φυσιολογικές καταστάσεις με αυξημένες ανάγκες σε σίδηρο – βρέφη και παιδιά προσχολικής ηλικίας, έγκυες για παράδειγμα (ενώ οι καθημερινές ανάγκες για σίδηρο  κυμαίνονται μεταξύ 8-10 mg,  μια έγκυος κατά το τρίτο τρίμηνο της κύησης μπορεί να χρειάζεται έως και 27 mg), είτε σε καταστάσεις που συνοδεύονται με απώλεια αίματος  (από το γαστρεντερικό ή έμμηνο ρύση) ή ελαττωμένη απορρόφηση του σιδήρου.

Η διάγνωση της σιδηροπενίας γίνεται με απλές εξετάσεις αίματος (σίδηρος ορού, σιδηροδεσμευτική ικανότητα ορού, φερριτίνη ορού, υποδοχείς τρανσφερίνης), τις οποίες αξιολογεί ο κλινικός ιατρός.

Τα σημάδια που δεν πρέπει να αγνοήσετε

Τα συμπτώματα της σιδηροπενικής αναιμίας μπορεί να περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα κλινικών εκδηλώσεων όπως τα ακόλουθα:  Δύσπνοια, κόπωση, αίσθημα παλμών, ταχυκαρδία και στηθάγχη οι οποίες μπορεί να προκληθούν από μειωμένα επίπεδα οξυγόνου στο αίμα αλλά και  πονοκέφαλο,  τριχόπτωση,  αδυναμία συγκέντρωση,  παγοφαγίας ή άλλων μορφών pica,  σύνδρομο ανήσυχων ποδιών και  μειωμένης σωματικής απόδοσης,

Η θεραπευτική αντιμετώπιση της σιδηροπενικής αναιμίας περιλαμβάνει αφ’ ενός τη διερεύνηση, αναγνώριση και αντιμετώπιση του αιτίου της σιδηροπενίας και αφ’ ετέρου τη χορήγηση σιδήρου για την αποκατάσταση των αποθηκών του και της φυσιολογικής ερυθροποίησης. Αυτό έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει την ποιότητα ζωής, μειώνει τη νοσηρότητα και οδηγεί σε βελτιωμένη έκβαση για τους ασθενείς με χρόνια νοσήματα καθώς και σε καλύτερα αποτελέσματα στις γυναίκες στην περίοδο της κύησης.  Γι’ αυτό άλλωστε και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) συνιστά τη χορήγηση συμπληρωμάτων σιδήρου πριν από τη σύλληψη σε περιοχές με υψηλό επιπολασμό σιδηροπενικής αναιμίας σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας.

Οι επιλογές αναπλήρωσης του σιδήρου περιλαμβάνουν τα από του στόματος σκευάσματα και τον ενδοφλέβιο σίδηρο.

Ο από του στόματος χορηγούμενος σίδηρος παραμένει η κύρια  θεραπευτική επιλογή για τη θεραπεία της σιδηροπενίας σε σταθεροποιημένους ασθενείς. Ενώ ο ενδοφλέβιος σίδηρος ενδείκνυται για τους ασθενείς για τους οποίους o από του στόματος σίδηρος είναι αναποτελεσματικός, είτε δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί λόγω φτωχής συμμόρφωσης στη θεραπεία, είτε όταν είναι αναγκαία η ταχεία αναπλήρωση των αποθηκών σιδήρου και σε καταστάσεις λειτουργικής σιδηροπενίας.

Ιδιαίτερη αναφορά  πρέπει να γίνει και στη σιδηροπενία των συστηματικών εθελοντών αιμοδοτών. Σε πρόσφατη μελέτη που πραγματοποιήσαμε με το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας (ΕΚΕΑ) διαπιστώσαμε υψηλά ποσοστά σιδηροπενίας σε συστηματικούς εθελοντές αιμοδότες (άνδρες και γυναίκες). Η έγκαιρη διάγνωση και διόρθωση της αναιμίας θα μπορούσε να  εξασφαλίσει σταθερά επίπεδα αιμοσφαιρίνης και τη δυνατότητα αιμοδότησης 3-4 φορές το χρόνο.

Τέλος, η διάγνωση της σιδηροπενίας πριν από χειρουργικές επεμβάσεις και η διόρθωσή της στα πλαίσια της διαχείρισης αιμοθεραπείας ασθενούς  (Patient Blood Management), μπορεί να μειώσει τον αριθμό των μονάδων αίματος που μεταγγίζονται κατά τη διάρκεια των χειρουργείων  προς  όφελος τόσο  του ασθενούς όσο και της διασφάλισης της επάρκειας αίματος.

Συμπερασματικά

Η ανεπάρκεια σιδήρου και η σιδηροπενική αναιμία είναι ένα  παγκόσμιο πρόβλημα υγείας. Είναι σημαντική η αναγνώριση των συμπτωμάτων καθώς οι έγκαιρες προληπτικές και θεραπευτικές παρεμβάσεις (με χορήγηση σιδήρου) μπορούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα σε μεγάλο βαθμό. Οι γιατροί πρέπει να είναι εξοικειωμένοι με τις καταστάσεις στις οποίες μπορούν να χορηγηθούν επί σιδηροπενίας συμπληρώματα σιδήρου, χωρίς περαιτέρω διερεύνηση. Ταυτόχρονα, όμως, πρέπει να μπορούν να επιλέγουν ποιους ασθενείς  θα πρέπει να υποβάλλουν σε περαιτέρω διερεύνηση και το είδος αυτής.

*Καθηγήτρια Αιματολογίας – Ιατρικής των Μεταγγίσεων, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ. Διευθύντρια Αιματολογικού Εργαστηρίου – Ν.Υ. Αιμοδοσίας, ΑΡΕΤΑΙΕΙΟ Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο