25 Νοεμβρίου: Όχι στο ασπρόμαυρο – Η βία κατά των γυναικών έχει πρόσωπο

Ένα πράγμα που κάνουμε πολύ συχνά είναι να κοσμούμε τα άρθρα μας για την έμφυλη βία με ασπρόμαυρες φωτογραφίες, κρυμμένα πρόσωπα, γυρισμένες πλάτες. Κάτι που να θυμίζει πόνο και φόβο. Και κάνουμε λάθος, κατά τη γνώμη μου.

Η 25η Νοέμβρη είναι η Παγκόσμια Ημέρα εξάλειψης της βίας κατά των Γυναικών. Τα τελευταία λίγα χρόνια, ο ΠΟΥ, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, κάνει λόγο για «επιδημία έμφυλης βίας».  Ραγδαία αύξηση της κακοποίησης γυναικών και των γυναικοκτονιών. Τι συνέβη μέσα σε αυτά τα χρόνια; Η κρίση, η πανδημία, υπάρχουν πάρα πολλές εξηγήσεις, χωρίς απαραίτητα να μοιάζουν μεταξύ τους.

Αλλά συνέβη και κάτι ακόμη: το #metoo. Το κίνημα της γυναικείας χειραφέτησης, αυτό που άνοιξε τα στόματα των θυμάτων, κατέστρεψε τις καριέρες ισχυρών ανδρών και αύξησε δραματικά τις καταγγελίες. Δεν είναι ότι πριν δεν υπήρχαν αυτές οι γυναίκες. Είναι ότι πριν δε μιλούσαν.

Το #metoo και η αντίδραση

Όταν ξεκίνησε το κίνημα #metoo, η κοινή γνώμη αρχικά σοκαρίστηκε, μετά αναρωτήθηκε. Είτε θα πίστευαν τα θύματα, είτε όχι. Όταν, όμως, ξεκίνησαν οι  σωρηδόν οι καταγγελίες και καταδίκες, δεν είχαμε παρά να αποδεχτούμε την ύπαρξη ενός κοινωνικού προβλήματος. Χωρίς, βέβαια, αυτό να σημαίνει ότι υποχώρησε η πατριαρχία. Για την ακρίβεια, ξεκίνησαν να ζητούν στοιχεία για την κακοποίηση ανδρών (για την ιστορία, από τις δέκα υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας, οι εννιά αφορούν γυναίκες και η μία άνδρες με βάση τα επίσημα στοιχεία περίπου σε όλες τις δυτικές χώρες).

Μετά, άρχισαν να αμφισβητούν τα θύματα. Το ελληνικό #metoo το οφείλουμε στην κυρία Σοφία Μπεκατώρου, η οποία βίωσε μία τεράστια απαξίωση από τους συναθλητές της.

Αλλά το ποτάμι δεν γύριζε πίσω. Οι γυναίκες ξεκίνησαν να μιλούν. Έτσι, μέσα στο 2020, οι κλήσεις στις γραμμές SOS τετραπλασιάστηκαν μέσα σε δύο μήνες. Τον Μάρτιο καταγράφηκαν 325 κλήσεις, τον Απρίλιο ανήλθαν στις 1070 (με 648 από αυτές να αφορούν ενδοοικογενειακή βία), ενώ το Μάιο ο αριθμός εκτοξεύτηκε στις 1769 κλήσεις.

Σε όλη την ιστορία των γυναικείων διεκδικήσεων, όταν οι γυναίκες ήταν πρωτοπόρες σε ένα μαζικό φεμινιστικό κίνημα, αυξανόταν κατακόρυφα η εναντίον τους βία. Έτσι, μαζί με το χειραφετητικό #metoo, αυξήθηκε και η βία. Η πατριαρχία αντεπιτίθεται.

Οι γυναικοκτονίες

Η Ελένη Τοπαλούδη, πριν το #metoo ήταν η γυναικοκτονία που τραυμάτισε την ελληνική κοινωνία. Η σκληρότητα, η βιαιότητα του θανάτου της, δεν άφησαν περιθώρια  υπεράσπισης των θυτών.  Ωστόσο, η «πρώτη» που άλλαξε την ορολογία, την γλώσσα και ξεκίνησε τη συζήτηση στο δημόσιο λόγο για το φαινόμενο, ήταν η Καρολάιν Κράουτς. Η κοπέλα σκοτώθηκε από το σύζυγό της Μπάμπη Αναγνωστόπουλο, τον… γοητευτικό πιλότο, όπως έσπευσαν να χαρακτηρίσουν εντός και εκτός των κοινωνικών δικτύων, το Μάιο του 2021 στο σπίτι τους στα Γλυκά Νερά.

Την προηγούμενη χρονιά, το 2020 είχαν γίνει 11 γυναικοκτονίες. η Καρολάιν Κράουτς ήταν η τρίτη μέσα στο 2021, μέχρι εκείνη την στιγμή. Όμως, ο τρόπος που ο Αναγνωστόπουλος σκηνοθέτησε τη γυναικοκτονία, είπε ψέματα στις Αρχές και τελικά ομολόγησε ένα μήνα αργότερα, με τον πρόεδρο των ειδικών φρουρών Μπαλάσκα να δίνει… οδηγίες πως «αν είχε ομολογήσει αμέσως θα έτρωγε πέντε χρόνια, δεν θα χαλούσε τη ζωή του», πυροδότησε μία κρίση συνειδητοποίησης στην ελληνική κοινωνία: δεν ήταν ένα έγκλημα πάθους, ούτε μια οικογενειακή τραγωδία. Ήταν γυναικοκτονία.

Γιατί γυναικοκτονία; Γιατί έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής ήταν οι πρώτες που εισήγαγαν τον όρο στον ποινικό τους κώδικα. Ακολούθησαν πολλές ευρωπαϊκές και αισίως η Κύπρος το 2020. Γυναικοκτονία, λοιπόν. Έγκλημα μίσους με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, δηλαδή με την αποδοχή από τον θύτη ότι το θύμα είναι κατώτερο από τον ίδιο. Είναι το «αδύναμο φύλο». Όπως και τα ρατσιστικά εγκλήματα, οι γυναικοκτονίες υποκινούνται από δύο χαρακτηριστικά: την αίσθηση της υπεροχής και το μίσος.

Η βαριά υποτίμηση του προβλήματος

Με τη χρήση του όρου «γυναικοκτονία», αν κάτι έγινε, αυτό ήταν ισχυρές αντιδράσεις. «Θα μιλάμε και για ανδροκτονία;», θα ρωτήσουν με κυνισμό κάποιοι, ενώ άλλοι, άντρες και γυναίκες, θα υπερασπιστούν πως είναι «ανθρωποκτονία, επειδή η γυναίκα είναι άνθρωπος». Το τελευταίο επιχείρημα πέρασε και στην πολιτική σφαίρα, όταν τέθηκε το ζήτημα της εισαγωγής του όρου στον Ποινικό Κώδικα.

Η σαφέστατα αρνητική στάση από πλευράς της κυβέρνησης να εισάγει τον όρο στον ΠΚ, έφερε αντιδράσεις από φεμινιστικές ομάδες και κόμματα της αντιπολίτευσης. Το βασικό επιχείρημα είναι πως ναι, οι γυναίκες είναι άνθρωποι, αλλά δολοφονούνται επειδή είναι γυναίκες. Για την ακρίβεια οι 2 από τις 3 γυναίκες που δολοφονούνται, δολοφονούνται από άντρες. Είτε είναι ερωτικοί σύντροφοι, είτε πατεράδες, είτε αδέρφια, είτε οποιοιδήποτε έχουν πάνω τους εξουσία.

Αυτό είναι το βασικό χαρακτηριστικό του εγκλήματος: τις σκοτώνουν επειδή ασκούν πάνω τους κάποια εξουσία. Είναι γυναικοκτονία, λοιπόν, επειδή τα χαρακτηριστικά της είναι διαφορετικά πάνω σε συγκεκριμένους άξονες.

Πλέον, πάντως, στο δημόσιο λόγο, ξεκινώντας από τα ΜΜΕ, ο όρος “γυναικοκτονία” έχει ενσωματωθεί σε απόλυτο βαθμό.

Έχουμε πρόσωπο και φωνή

Τα θύματα της έμφυλης βίας, των ξυλοδαρμών, των βιασμών και της ακραίας μορφής της γυναικοκτονίας, έχουν φωνή. Έχουμε φωνή.  Δεν είμαστε ασπρόμαυρες φωτογραφίες χωρίς πρόσωπο. Είμαστε γυναίκες που επέζησαν και αποχαιρετάμε αυτές που «έφυγαν».

Και ζητάμε αλλαγές. Ζητάμε να αποστιγματιστεί το έγκλημα, γιατί όσοι ασκούν έμφυλη βία, δεν είναι ψυχικά νοσούντες. Είναι εγκληματίες. Αντιθέτως, εμείς, τα θύματα, χρειαζόμαστε ψυχική υποστήριξη. Χρειαζόμαστε κρατικές δομές, επιμόρφωση. Όσες εγκαταλείπουν τα σπίτια τους, χρειάζονται οικονομική βοήθεια, ένα μέρος να μείνουν, ειδικά αν έχουν παιδιά μαζί. Οι οικογένειες των θυμάτων δεν ανοίγουν πάντα τις πόρτες. Το δε περιβάλλον τους, δεν είναι αρμόδιο για την ψυχική τους υγεία. Και η βία δεν τελειώνει όταν σταματά το ξύλο. Η βία τελειώνει όταν μπορείς να ξανακοιμηθείς ήρεμα.

Κυρίως, χρειάζεται να ξέρουμε ότι δεν φταίμε. Δεν ντρεπόμαστε. Ότι μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε κι αν συνέβη, δεν είναι χειρότερη από άλλες. Ότι μπορεί να συμβεί οπουδήποτε. Το 2018, με τον νόμο Καλογήρου, εισήχθη στον Ποινικό Κώδικα η έννοια του βιασμού πιο ευρεία: μπορεί να σε βιάσει ακόμη και ο σύζυγός σου. Βιασμός σημαίνει έλλειψη συναίνεσης.

Χρειαζόμαστε ειδικά εκπαιδευμένους αστυνομικούς. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις Αρχές, από τους βιασμούς καταγγέλλεται μόνο ένα 5-7% των υποθέσεων. Ο λόγος είναι το κοινωνικό στίγμα, η έλλειψη εμπιστοσύνης στη δικαιοσύνη και στην  αστυνομία και οι απειλές προς τα θύματα.

Χρειαζόμαστε να ξέρουμε πως όταν μιλάμε, θα μας ακούσουν. Και, αν είναι εύκολο, να μιλάμε εμείς για εμάς. Τα θύματα για εμάς. Δεν θα μας σώσουν τα «κουμπιά πανικού». Θα μας σώσει μόνο το κοινωνικό κράτος, η μόρφωση και το σπάσιμο της σιωπής.

Με λένε Όλγα Στέφου. Είμαι θύμα έμφυλης βίας. Επέζησα ξυλοδαρμού και βιασμού.

Οι γυναικοκτονίες του 2022

1. Ιωάννινα, Φεβρουάριος: 79χρονη δολοφονείται από τον σύζυγό της. Την ξυλοκόπησε έπειτα από καβγά.
2. Θεσσαλονίκη, Μάρτιος: 42χρονος πυροβολεί και σκοτώνει την 41χρονη σύζυγό του.
3. Καβάλα, Μάρτιος: 23χρονος ξυλοκοπεί μέχρι θανάτου την 83χρονη γιαγιά του.
4. Καβάλα, Μάιος: 43χρονη στραγγαλίζεται από τον σύζυγό της, επειδή του ζήτησε να χωρίσουν.
5. Παλαιό Φάληρο, Μάιος: 48χρονος μαχαιρώνει την 78χρονη μητέρα του.
6. Αίγινα, Ιούνιος: 73χρονη δολοφονείται από τον 46χρονο γιο της.
7. Σαλαμίνα, Ιούλιος: 77χρονη δολοφονείται από τον γιο της.
8. Δραμα, Ιούνιος: 59χρονη δολοφονείται από τον 64χρονο σύζυγό της, έπειτα από καβγά. Η γυναίκα είχε καταθέσει αίτηση διαζυγίου.
9. Κουκακι, Ιούνιος: 46χρονος μαχαιρώνει τη σύζυγό του.
10. Ηρακλειο, Ιούλιος: 42χρονος χτυπά βάναυσα και σκοτώνει την 67χρονη μητέρα του.
11. Ρέθυμνο, Αύγουστος: 60χρονος μαχαιρώνει την 56χρονη σύζυγό του.
12. Ζάκυνθος, Αύγουστος: 49χρονος δολοφονεί με μαχαίρι την 41χρονη σύζυγό του

13: Περιστέρι, Αυγουστος: 17χρονη δολοφονείται από τον 22χρονο σύντροφό της.

14: Κομοτηνή, Σεπτέμβριος: Άνδρας περιλούζει με βενζίνη και καίει την 55χρονη σύζυγό του.

15. Λαρισα, Σεπτέμβριος: 35χρονη δολοφονείται από τον σύζυγό της.
16. Καβάλα, Σεπτέμβριος: 29χρονη δολοφονείται από τον σύζυγό της.