Η εποχή των νταήδων

Ζούμε σε μια εποχή που πολλά θεμέλια της φιλελεύθερης δημοκρατίας κλονίζονται. Κάτω από τις συνεχείς επιθέσεις ενός αυταρχικού λαϊκισμού. Και δεν είναι πολλά όσα οι απλοί πολίτες μπορούν να κάνουν ώστε να συμβάλουν στην αντιστροφή του ρεύματος αυτού. Mε έμφαση στον εθνικισμό, στην κολακεία των πιο λαϊκών χαρακτηριστικών, στην καταγγελία κατά των κοινωνικών και πολιτικών ελίτ νεοφερμένοι σχετικά πολιτικοί ηγέτες καλλιεργούν την προσωπολατρία και σταδιακά υπονομεύουν και διαβρώνουν τους δημοκρατικούς θεσμούς. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως για την εξέλιξη αυτή δεν έχουν ευθύνη, σε αρκετές περιπτώσεις, και οι ορθολογικά δημοκρατικοί αντίπαλοί τους. Κυρίως διότι επικεντρώνουν τα πολιτικά τους κελεύσματα σε ζητήματα που είναι αισθητά απομακρυσμένα από τις ανησυχίες και τα βασικά ενδιαφέροντα των μεγάλων λαϊκών στρωμάτων.

Βρέθηκα πριν από λίγες ημέρες σε μια συζήτηση με στελέχη του αμερικανικού Δημοκρατικού Κόμματος (πολιτικούς, υπευθύνους στρατηγικής, pollsters, δημοσιογράφους, αναλυτές κ.λπ.). Μου προκάλεσε κατάπληξη πως πέραν της αναμενόμενης κριτικής κατά του τραμπισμού για διάβρωση των θεσμών της δημοκρατίας όλον τον υπόλοιπο χρόνο αναλώθηκαν σε ζητήματα αποκατάστασης φυλετικής ισότητας, ενσωμάτωσης της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ και στην παρουσία γυναικών σε κέντρα εξουσίας στις επιχειρήσεις και στην πολιτική. Τα ζητήματα αυτά όμως δεν απασχολούν τις μεγάλες μάζες των εκλογέων. Πολλοί μάλιστα, ακόμα και του Δημοκρατικού Κόμματος, ενοχλούνται. Κάτι τέτοιο, η εμμονή δηλαδή με την πολιτική ορθότητα, τον δικαιωματισμό και το ζήτημα των κοινωνικών ταυτοτήτων, διευκολύνει τους λαϊκιστές να «κλέβουν» τη συμπάθεια των λαϊκών στρωμάτων και να ανέρχονται στην εξουσία (βλ. σχετικά και εξαιρετικό βιβλίο του Edward Luce, «The Retreat of Western Liberalism», Abacus, 2018).

Δεν είναι τυχαίο πως σχεδόν παντού οι νέοι  «νταήδες» της πολιτικής, αυτοί δηλαδή οι ηγέτες που προωθούν αυταρχικά πρότυπα και σταδιακά υπονομεύουν τις δημοκρατικές αξίες, ταυτίζονται στους κοινωνικούς στόχους που επιδιώκουν. Και που είναι ακριβώς αντίθετοι με τις επιλογές των «πολιτικά ορθών» αντιπάλων τους. Ο Πούτιν, ο Ορμπαν, ο Μπολσονάρο, ο Ντουέρτε, ο Μόντι, ο Ερντογάν, αλλά και ο Τραμπ σιχαίνονται την όποια ιδέα για δικαιώματα στους ομοφυλόφιλους, εξασφάλισης απόλυτα ίσων ευκαιριών σε φυλετικές μειονότητες και ευρείας συζήτησης για τα δικαιώματα των γυναικών. Το ζήτημα είναι πως αδιαφορούν για τα ζητήματα αυτά και οι μεγάλες λαϊκές πλειοψηφίες, κι έτσι τους φέρνουν και τους διατηρούν στην εξουσία. Είναι χαρακτηριστικό πως στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ στις τελευταίες εκλογές κέρδισε την έδρα της Γερουσίας ο Δημοκρατικός Τζο Φέτελμαν εγκαταλείποντας τελείως αυτές τις εμμονές των Δημοκρατικών. Αντίθετα, εστίασε σε παραδοσιακές πολιτικές αξίες, όπως αύξηση μισθών, πλήρη απασχόληση, προβλήματα νέων, φοιτητικά δάνεια κ.λπ. Κάτι βέβαια που τελικά απέδωσε. Θα μάθουν κάτι απ’ αυτόν οι Δημοκρατικοί; Αγνωστο.

Για να ολοκληρώσω με το θέμα, η δημοκρατία έχει πλέον γίνει πολύ ευάλωτη. Και κινδυνεύει στα χέρια αυταρχικών λαϊκιστών. Των λεγόμενων «νταήδων» της πολιτικής (βλ. και βιβλίο Gideon Rachman, «The Age of the Strongman», Other Press, 2022). Είναι στα χέρια των πραγματικών δημοκρατών να αποτρέψουν μια ενδεχόμενη τελική της κατάρρευση. Αλλάζοντας όμως τον πολιτικό τους λόγο και προσαρμόζοντάς τον στα άμεσα ενδιαφέροντα των μεγάλων μαζών. Να πάψουν να ομιλούν πάνω από τα κεφάλια τους. Κι αναγνωρίζοντας πως πολλές τους ανησυχίες, έστω και κάποιες που για ορισμένους φαντάζουν ξεπερασμένες και αντιδεοντολογικές – όπως ο εθνικισμός, η κοινωνική ανασφάλεια, η υπερβολική φροντίδα κοινωνικών μειονοτήτων από το κράτος – έχουν βάση, είναι πραγματικές και χρειάζονται αντιμετώπιση. Αν δεν υπάρξει αλλαγή ατζέντας των παραδοσιακών δημοκρατικών κομμάτων οι λαϊκιστές θα κυριαρχήσουν και οι ηγέτες-νταήδες θα βγουν νικητές.