«Οι πνεύμονες της Ντόχα»: Γιατί οι κάτοικοι αφήνουν τα σπίτια τους για να ζήσουν σε ξενοδοχεία στο Κατάρ;

Είναι ένα πρωινό καθημερινής ημέρας σε ένα ξενοδοχείο στη Ντόχα, την εκτεταμένη πόλη που δεσπόζει στο Κατάρ.

Ο διευθυντής, ένας μεγαλόσωμος άντρας με άβολο κοστούμι, μου σφίγγει το χέρι με χαμόγελο και με οδηγεί στο λόμπι. Καθώς περπατάμε στους μαρμάρινους διαδρόμους, παρατηρώ το περιβάλλον μου. Πρόκειται για ένα ξενοδοχείο πέντε αστέρων. Πολυέλαιοι στο μέγεθος μικρών αυτοκινήτων κρέμονται από το ταβάνι. Σε μια γωνιά, ένα μεγάλο πιάνο παίζει μόνο του. Μέσα από τα παράθυρα, από το δάπεδο μέχρι την οροφή βλέπω μια ιδιωτική παραλία. Τελικά σταματάμε σε ένα σαλόνι, έρημο εκτός από έναν άντρα στο τηλέφωνο.

Τέτοιες σκηνές είναι πανταχού παρούσες σε όλο τον κόσμο. Τα ξενοδοχεία πολυτελείας λειτουργούν ως οάσεις χλιδής. Αλλά υπάρχει μια κρίσιμη διαφορά μεταξύ ξενοδοχείων όπως αυτό στη Ντόχα και αντίστοιχων αλλού. Στο Κατάρ, η κύρια πελατεία δεν αποτελείται από επισκέπτες από το εξωτερικό, αλλά από εκείνους που ζουν ήδη εδώ.

• Διαβάστε επίσης: Κατάρ, πριν το Μουντιάλ: Οι δυνάμεις ασφαλείας συλλαμβάνουν και κακοποιούν ΛΟΑΤKI+ άτομα

Μπύρα στην πισίνα

Ο διευθυντής του ξενοδοχείου, ο οποίος ήρθε εδώ από τον Λίβανο, παραδέχεται ότι στην αρχή φαινόταν τρελό να ξοδεύεις πάνω από 200 δολάρια τη βραδιά για να μείνεις 20 λεπτά περίπου από το σπίτι σου. Αλλά τώρα «το κάνω κι εγώ! Απλά πηγαίνω, αράζω στην πισίνα, πίνω μια μπύρα, χαλαρώνω και αυτό είναι όλο».

Τα ξενοδοχεία είναι το ουδέτερο έδαφος του Κατάρ, ένα καταφύγιο φιλελευθερισμού σε μια συντηρητική χώρα, μια ζώνη εύλογης άρνησης.

Συμπεριφορές που αλλού θα είχαν ως αποτέλεσμα πρόστιμο, απέλαση ή ακόμα και φυλάκιση, όχι μόνο επιτρέπονται, αλλά συχνά ενθαρρύνονται. Ως οι μόνοι χώροι που επιτρέπεται το αλκοόλ, φιλοξενεί όλα τα μπαρ, τις παμπ και τα κλαμπ της χώρας. Και σε μια χώρα όπου το σεξ εκτός γάμου είναι παράνομο, λειτουργεί επίσης ως ένα διακριτικό σημείο συνάντησης, όπου άνδρες και γυναίκες μπορούν να ξεφύγουν από τα αδιάκριτα βλέμματα των συγγενών, των αυταρχικών αφεντικών και των μισαλλόδοξων φίλων. Με απλά λόγια, ο πλανήτης Hotel Qatar είναι ζωτικής σημασίας. «Τα ξενοδοχεία είναι σαν τους πνεύμονες της Ντόχα» λέει ο διευθυντής.

Όλα τα μπαρ βρίσκονται στα ξενοδοχεία

Ο πλανήτης Hotel Qatar είναι επίσης ένας μικρόκοσμος που αντικατοπτρίζει από κοντά αυτή τη μικροσκοπική κοινωνία. Οι μουσικοί χώροι καλύπτουν το φάσμα από αφρικανικά drum and bass σετ μέχρι φιλιππινέζικες διασκευές. Ο πλανήτης Hotel Qatar στεγάζει ένα ποικιλόμορφο οικοσύστημα μπαρ και εστιατορίων, από μπεργκεράδικα μέχρι τέλεια ομοιώματα ιρλανδικών παμπ και πολυτελή εστιατόρια.

Και φυσικά εκθέτει τις έντονες ανισότητες της χώρας.

Οι πολίτες του Κατάρ είναι σήμερα μερικοί από τους πλουσιότερους στον πλανήτη, χάρη στο άφθονο φυσικό αέριο της χώρας. Ωστόσο, οι μετανάστες υπερτερούν σχεδόν εννέα προς ένα, ερχόμενοι κυρίως από τις φτωχότερες περιοχές του κόσμου, που έλκονται από την προοπτική υψηλότερων μισθών. Η σκοτεινή πλευρά του πλανήτη Hotel Qatar απηχεί τη γνωστή δυσχερή θέση των εργαζομένων στις κατασκευές. Οι εργαζόμενοι είναι εκτεθειμένοι σε εκμεταλλευτικές και αθέμιτες συνθήκες εργασίας. Ορισμένοι έχουν να αντιμετωπίσουν απλήρωτους μισθούς, υπερβολικά πολλές ώρες εργασίας και περιορισμούς στη δυνατότητά τους να αλλάξουν εργασία.

Τα ξενοδοχεία πολλαπλασιάστηκαν ταχύτατα

Το 2000, υπήρχαν μόλις 19 ξενοδοχεία σε ολόκληρο το Κατάρ. Μέχρι πέρυσι, υπήρχαν περισσότερα από 150, καθώς οι διοργανωτές του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου του 2022 εργάζονταν νυχθημερόν για να εξασφαλίσουν αρκετά δωμάτια για να φιλοξενήσουν την τεράστια εισροή επισκεπτών που θα παρακολουθούσαν το τουρνουά. (Μόνο η αντιπροσωπεία της ΦΙΦΑ χρειάζεται 963 δωμάτια.) Τα ξενοδοχεία του Κατάρ πρόκειται να φιλοξενήσουν περισσότερους από ένα εκατομμύριο επισκέπτες από όλο τον κόσμο, οι οποίοι θα εισρεύσουν σε μια χώρα μόλις 3 εκατομμυρίων κατοίκων. Οι εργαζόμενοι έχουν λάβει οδηγίες να περιμένουν έναν μήνα που δεν μοιάζει με κανέναν άλλο. «Μας έλεγαν πάντα ότι ίσως ξεσπάσει η κόλαση» λέει ένας από αυτούς. «Θα επικρατεί παντού χάος, κίνηση παντού… απαιτητικοί επισκέπτες, μεθυσμένοι επισκέπτες. Το περιμένουμε αυτό».

Η Ντόχα, είναι δίκαιο να πούμε ότι δεν έχει τη φήμη της πόλης των πάρτι. Ολόκληρη η χώρα του Κατάρ διαθέτει μόνο ένα κατάστημα που πουλάει αλκοόλ και για να ψωνίσει κανείς από εκεί απαιτείται άδεια. Αποτελεί αδίκημα η κατανάλωση αλκοόλ σε δημόσιο χώρο, πόσο μάλλον το να είσαι μεθυσμένος.

Οι αυστηροί κανόνες που διέπουν το αλκοόλ αντικατοπτρίζουν την κοινωνικά συντηρητική νοοτροπία πολλών Καταριανών. Οι επιδείξεις του Ισλάμ είναι ορατές σε πολλούς δημόσιους χώρους της Ντόχα. Το πενταπλό καθημερινό κάλεσμα στην προσευχή δεν ακούγεται μόνο από τα τζαμιά, αλλά διακόπτει τις ραδιοφωνικές εκπομπές, ακόμη και το muzak που γεμίζει τα εμπορικά κέντρα. Όλες οι επιχειρήσεις και οι εγκαταστάσεις αναψυχής κλείνουν για την προσευχή της Παρασκευής, την πιο σημαντική της εβδομάδας. Οι γυναίκες χρειάζονται την έγκριση ενός άνδρα κηδεμόνα -συνήθως του πατέρα ή του συζύγου τους- για να παντρευτούν, να σπουδάσουν στο εξωτερικό ή, σε πολλές περιπτώσεις, να αποκτήσουν άδεια οδήγησης.

Αυτοί οι αυστηροί κανόνες χαλαρώνουν στον πλανήτη Hotel Qatar. Ή τουλάχιστον, δεν επιβάλλονται τόσο αυστηρά. «Οι άνθρωποι λένε, ‘Ω, αυτή είναι μια πολύ συντηρητική χώρα, οπότε δεν μπορείτε να διασκεδάσετε’. Όχι!» λέει ο διευθυντής του ξενοδοχείου. «Αν επιλέξετε να μην ψάξετε για κάτι, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει».

Διασκεδάζοντας στα κρυφά

Για όσους έχουν χρήματα, το αποκορύφωμα της κοινωνικής σκηνής είναι το brunch της Παρασκευής. Από αργά το πρωί, οι ξένοι συρρέουν στα εστιατόρια του ξενοδοχείου για να πιουν σαμπάνια και κοκτέιλ. Τρώνε από μπουφέδες που σερβίρουν σούσι, πίτσα, φουά γκρα, φρεσκοκομμένα κρέατα, dim sum και noodles. Στη συνέχεια πίνουν κι άλλο, συχνά μέχρι αργά το βράδυ. Τα πιο αποκλειστικά brunch κοστίζουν πάνω από 135 δολάρια ανά άτομο.

Οι τιμές του αλκοόλ γενικότερα είναι από τις ακριβότερες στον κόσμο. Η μέση τιμή για ένα μπουκάλι μπύρας 330ml στο Κατάρ το 2021 ήταν 11,26 δολάρια, το κόστος διογκωμένο από έναν «φόρο αμαρτίας» 100 τοις εκατό. Αλλά το κόστος δεν αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για πολλούς από τις σημαντικές επαγγελματικές τάξεις του Κατάρ. Ένας Βρετανός δάσκαλος σχολείου που εργάζεται στο Κατάρ λέει ότι κατά την πρώτη του πτήση προς το Κατάρ, γύρισε στη γυναίκα του και είπε: «Καταλαβαίνεις ότι αυτό είναι το τελευταίο ποτό που θα πιούμε μέχρι τα Χριστούγεννα;». Αναγκάστηκε να αναθεωρήσει την άποψή του αυτή πολύ γρήγορα. Λέει ότι πίνει περισσότερο στο Κατάρ απ’ ό,τι στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο θρύλος λέει ότι παραγγελία «κρύο τσάι» στον πλανήτη Hotel Qatar μεταφράζεται αυτομάτως από τους σερβιτόρους σε μια τσαγιέρα γεμάτη ουίσκι.

Μια άλλη παράνομη δραστηριότητα είναι το σεξ. Ο ποινικός κώδικας του Κατάρ ποινικοποιεί το σεξ μεταξύ ενηλίκων που δεν είναι παντρεμένοι. Το ομοφυλοφιλικό σεξ είναι επίσης παράνομο. Αλλά αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει ότι κάθε ανύπαντρο άτομο ζει μια ζωή αγαμίας. Η εφαρμογή γνωριμιών Tinder ζει και βασιλεύει στο Κατάρ. Το ίδιο ισχύει και για τις επαφές σε νυχτερινά κέντρα διασκέδασης.

Καταριανοί από όλα τα κοινωνικά στρώματα απολαμβάνουν να ανταλλάσσουν ιστορίες για παράνομα ραντεβού και ραντεβού με μεταμφίεση. «Μη νομίζετε ότι οι καλυμμένες γυναίκες στα ξενοδοχεία είναι ευσεβείς» λέει χαμογελώντας ένα άτομο που εργάζεται σε κρατική υπηρεσία του Κατάρ. «Το αντίθετο, είναι έτοιμες να συναντήσουν τους εραστές τους».

Για τους Καταριανούς και άλλους που ζουν υπό το βάρος αυστηρών κοινωνικών προσδοκιών, η σχετική ελευθερία που προσφέρουν τα ξενοδοχεία είναι ακόμη πιο ζωτικής σημασίας. «Σκέφτομαι έναν από τους φίλους μου που είναι ομοφυλόφιλος Καταριανός και ακτιβιστής, αλλά κινείται υπόγεια» λέει ο Μουσταφά Καρντί, ιδρυτής της Equidem Research and Consulting, μιας ομάδας ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Συχνά τα ξενοδοχεία είναι αυτοί οι χώροι όπου θα συγκεντρωθούν, απλά και μόνο για να έχουν χώρο αλληλεγγύης ως κοινότητα».

«Φιλελεύθεροι και δυτικοποιημένοι» – Τι;

Οι αρχές του Κατάρ έχουν μιλήσει δημόσια για το ότι όλοι οι φίλαθλοι, ανεξαρτήτως εθνικότητας ή σεξουαλικού προσανατολισμού, είναι ευπρόσδεκτοι κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου. «Η φιλοξενία είναι το πιο σημαντικό πράγμα για τους κατοίκους του Κατάρ» λέει ο Ομάρ Αλ Τζαμπέρ, εκτελεστικός διευθυντής διαμονής στην Ανώτατη Επιτροπή, τον φορέα διοργάνωσης του τουρνουά. «Είναι μια καλή ευκαιρία για τον κόσμο να επισκεφθεί το Κατάρ και να γνωρίσει τον πολιτισμό μας».

«Ξέρετε, δεν ξυπνήσαμε ένα πρωί και γίναμε τόσο φιλελεύθεροι και δυτικοποιημένοι» λέει ένας Ευρωπαίος διευθυντής ξενοδοχείου. «Ήταν μια διαδικασία και για εμάς».

Παρόλα αυτά, πολλοί διεθνείς LGBT+ ποδοσφαιρόφιλοι, τρομοκρατημένοι από τους καταπιεστικούς νόμους του Κατάρ και φοβούμενοι για την ασφάλειά τους, απλώς μποϊκοτάρουν το τουρνουά. Τον περασμένο μήνα, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κατέγραψε πολλαπλές περιπτώσεις αυθαίρετων συλλήψεων, κρατήσεων, λεκτικής και σωματικής κακοποίησης ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Η έκθεση περιέγραψε περιστατικά μεταξύ 2019 και 2022 κατά τα οποία οι δυνάμεις ασφαλείας συνέλαβαν άτομα σε δημόσιους χώρους με μοναδικό κριτήριο την έκφραση του φύλου τους. Κάποιοι ξυλοκοπήθηκαν- όλοι υποχρεώθηκαν να υπογράψουν μια υπόσχεση να «σταματήσουν την ανήθικη δραστηριότητα». Και ως προϋπόθεση για την απελευθέρωσή τους, οι αρχές «επέβαλαν στις κρατούμενες τρανσέξουαλ γυναίκες να παρακολουθήσουν συνεδρίες θεραπείας μεταστροφής σε κέντρο «συμπεριφορικής υγείας» που χρηματοδοτείται από την κυβέρνηση».

Σε μια έκθεση του 2020, ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για τον ρατσισμό περιέγραψε το Κατάρ ως «ένα σύστημα οιονεί κάστας με βάση την εθνική καταγωγή». Αυτό είναι ορατό παντού: οι φρουροί ασφαλείας είναι μαύροι Αφρικανοί- το προσωπικό εξυπηρέτησης είναι κυρίως Φιλιππινέζες.

«Είχα κάποιο φόβο όταν ο φίλος μου ήταν ακόμα εδώ» λέει μια γυναίκα 20 ετών από τις Φιλιππίνες. Περνούσαν τη νύχτα μαζί σε ξενοδοχεία, αλλά «παρόλο που τα ξενοδοχεία σου επιτρέπουν να το κάνεις αυτό, δεν μπορείς να είσαι τόσο εφησυχασμένη». Πάντα φοβόταν ότι οι αρχές θα μπορούσαν να περάσουν ανά πάσα στιγμή. «Θα βρεθείς στη φυλακή. Θα σε απελάσουν», λέει. «Αυτή είναι η ελευθερία για την οποία μιλάτε».

«Να εξυπηρετούν και να μη φαίνονται και να μη μιλούν πολύ»

Για την πλειονότητα του πληθυσμού της χώρας, το ξενοδοχείο Κατάρ είναι εκτός ορίων. Τα περισσότερα από τα 2,7 εκατ. άτομα που ζουν εδώ είναι εργαζόμενοι χαμηλού εισοδήματος που απασχολούνται στη μεταποίηση και τις κατασκευές. Ζουν μακριά, σε στρατόπεδα εργασίας στην άκρη της Ντόχα και κερδίζουν μεταξύ 1.000 QR (275 δολάρια) και 2.000 QR το μήνα. Ακόμη και αν ζούσαν πιο κοντά ή αν τους επιτρεπόταν η είσοδος, ένα μόνο ποτό κοστίζει το ισοδύναμο ενός ημερομισθίου.

Οι έρευνες των μέσων ενημέρωσης και οι εκθέσεις των ομάδων ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν αποκαλύψει μια σειρά από ζητήματα, από απλήρωτους μισθούς και κατασχεμένα διαβατήρια μέχρι μη ασφαλείς συνθήκες εργασίας και ανεξήγητους θανάτους σε οικοδομές. Αλλά λίγοι γνωρίζουν ότι ο ξενοδοχειακός τομέας υστερεί παγκοσμίως όσον αφορά την προστασία των εργαζομένων.

Εν μέρει ο λόγος είναι ότι οι ξενοδοχοϋπάλληλοι, όπως και εκείνοι που απασχολούνται ως οικιακοί βοηθοί σε ιδιωτικές κατοικίες, εργάζονται συχνά σε μικρές ομάδες ή μόνοι τους, πίσω από κλειστές πόρτες, γεγονός που τους καθιστά ευάλωτους. Ενώ το εργατικό δυναμικό των κατασκευών είναι ανδροκρατούμενο, ο συγκεκριμένος κλάδος είναι περισσότερο γυναικοκρατούμενος, γεγονός που φέρνει μαζί του προβλήματα σεξουαλικής κακοποίησης και γενικότερο σεξισμό. «Πολιτισμικά θεωρούνται αόρατες»  λέει ο Καντρί, διευθυντής του Equidem, ο οποίος πρόσφατα συνέταξε μια έκθεση για τους εργαζόμενους στα ξενοδοχεία του Κατάρ σε συνεργασία με το Παγκόσμιο Φόρουμ για την Εργασιακή Δικαιοσύνη-Διεθνές Φόρουμ για τα Εργασιακά Δικαιώματα. «Είναι σχεδόν σαν ρομπότ. Είναι απλώς προορισμένοι να εξυπηρετούν και να μη φαίνονται και να μη μιλούν πολύ».

«Για εννέα μήνες, μας υποχρέωναν να δουλεύουμε πάνω από 12 ώρες την ημέρα, χωρίς ρεπό» δήλωσε ένας Ινδός εργαζόμενος στο Holiday Villa Hotel and Residence. «Προκειμένου να παραμείνουν κρυφές οι ώρες εργασίας μας, μας εμπόδιζαν να κάνουμε ρολόι εισόδου και εξόδου. Ήμουν στα πρόθυρα να τρελαθώ».

Σε ποιους απευθύνονται;

Όλα αυτά τροφοδοτούν ένα ερώτημα σχετικά με το για ποιον προορίζεται στην πραγματικότητα αυτή η εκδοχή του Παγκοσμίου Κυπέλλου. «Ποιος μπορεί να το αντέξει οικονομικά εδώ;» αναρωτιέται η Φιλιππινέζα ξενοδοχοϋπάλληλος. «Ίσως Βρετανοί πολίτες που εργάζονται σε υψηλά κλιμάκια».

Ο Πολ Μάικλ Μπράναγκαν, ανώτερος λέκτορας στο Manchester Metropolitan University που ειδικεύεται στη μελέτη του αθλητισμού, αναρωτιέται αν το κόστος μπορεί να είναι στην πραγματικότητα μια σκόπιμη τακτική των διοργανωτών. «Νομίζω ότι αυτό που θέλουν είναι οπαδούς χωρίς προβλήματα. Θέλουν να συνεχίσουν να έρχονται άνθρωποι που δεν πρόκειται να μη σέβονται τους νόμους του Κατάρ… Νομίζω ότι υπάρχει μια στρατηγική εδώ…».

«Φτάνω στο σημείο να πω ότι αυτό δεν είναι ένα Παγκόσμιο Κύπελλο για τις μάζες» καταλήγει ο Ευρωπαίος διευθυντής ξενοδοχείου. «Αυτό είναι το Παγκόσμιο Κύπελλο για τους VIP και τους εταιρικούς χορηγούς, έτσι το αποκαλώ».

*Με στοιχεία από ft.com