Πόλεμος στην Ουκρανία: Τι είδε η Πολωνία που δεν είδε η Ευρώπη

Στη Βαρσοβία την περασμένη Πέμπτη έπεσε το πρώτο χιόνι της σεζόν – αν ρωτήσεις κάποιον ντόπιο, θα σου πει πως σπάνια έβλεπαν κάποτε ασπρισμένους δρόμους ήδη από το τέλος Νοεμβρίου. Το τοπίο μοιάζει σχεδόν ειδυλλιακό. Και γιατί όχι; Η πόλη που ντύθηκε πρόωρα στα λευκά είναι μια πόλη που συνυπάρχουν αρμονικά όλες οι ευρωπαϊκές ιστορικές αντιφάσεις: χτίστηκε σχεδόν από την αρχή μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (οι φωτογραφίες της ισοπεδωμένης Βαρσοβίας κοσμούν τους τοίχους των πιο διάσημων μουσείων της) και φέρει ακόμα ζωντανά, εξελιγμένα, τα σημάδια της σοβιετικής αρχιτεκτονικής. Δίπλα στα μπλοκ πολυκατοικιών και τους τεράστιους δρόμους, βρίσκονται μοντέρνα mall, Starbucks, αμερικανικού τύπου diners, χίπστερ ευρωπαϊκά μπαράκια και ηλεκτρικά πατίνια.  Τίποτα δεν δείχνει πως σχεδόν 700 χιλιόμετρα μακριά το Κίεβο αντέχει ακόμα, ούτε πως πριν από λίγες μέρες ένας ρωσικός πύραυλος πέρασε κατά λάθος τα σύνορα σκοτώνοντας δύο πολωνούς πολίτες εντός νατοϊκού εδάφους. Τίποτα δεν δείχνει πως επί μήνες, η Πολωνία έχει γίνει ο κόμβος μέσα από τον οποίο περνάει όλη η στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία, χωρίς να χάσει ούτε ένα κομβόι. Οι συμβολισμοί, βέβαια, είναι εκεί: οι ουκρανικές σημαίες που ντύνουν τα κυβερνητικά κτίρια είναι σχεδόν περισσότερες από τις πολωνικές.

«Προειδοποιούμε εδώ και χρόνια»

Στην Πολωνία μπορούν να λένε σχεδόν αυτάρεσκα στους υπόλοιπους Ευρωπαίους πως είχαν αντιληφθεί πολύ νωρίς το πρόβλημα που θα δημιουργούσε η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν. Η ιστορία τους με τους γείτονές τους είναι μακρά και περίπλοκη, χωρίς πραγματική αρχή και τέλος. «Ξέρουμε τη Ρωσία πολύ καλά. Προειδοποιούμε εδώ και χρόνια», σχολίασε η πρόεδρος της πολωνικής Βουλής, Ελζμπιέτα Βίτεκ, στην ομάδα των ελλήνων δημοσιογράφων που την επισκέφθηκε στις αρχές της εβδομάδας. Ακόμα και στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, πριν από την Κριμαία, ελάχιστοι στις Βρυξέλλες συμμερίζονταν την οπτική της Πολωνίας. Μετά το περίφημο «τέλος της Ιστορίας» και το τέλος της ΕΣΣΔ, πολλές ευρωπαϊκές χώρες έβλεπαν στη καινούργια Ρωσία έναν εξευγενισμένο συνεργάτη, με τον οποίο δεν διέφεραν πια και πολύ. Στις διακρατικές συναντήσεις, οι υψηλά ιστάμενοι φορούσαν τα ίδια κοστούμια, είχαν την ίδια μάρκα κινητού τηλεφώνου, χρησιμοποιούσαν κοινή γλώσσα. Το προφίλ του «ρώσου επιχειρηματία» ήταν εύληπτο και οι συναλλαγές μαζί του προσοδοφόρες. Το πρόβλημα κρύφτηκε κάτω από το χαλί της διπλωματίας, των ενεργειακών συμφωνιών και των ισορροπιών – κανείς στη Βαρσοβία δεν κρύβει την κριτική του για τους χειρισμούς της Ανγκελα Μέρκελ. Στην Πολωνία, από την άλλη, προτιμούσαν να δώσουν βάση όχι στο τι έλεγαν στη Μόσχα, αλλά στο τι πραγματικά έκαναν, τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων.

Τα πρώτα δείγματα

Οι περισσότεροι πολωνοί αξιωματούχοι μιλούν ή μπορούν να καταλάβουν ρωσικά. Στα μεγάλα κρύα, πίνουν βότκα. Τα πιρόγκι τους έχουν την ίδια ζύμη με τα πελμένι. Κι όμως, η πιο συχνή κατηγορία που απευθύνεται στην επίσημη Πολωνία είναι πως πάσχει από βαριά «ρωσοφοβία» – και αυτή την πεποίθηση, που πριν από την εισβολή στην Ουκρανία τη συμμερίζονταν και αρκετοί στη Δύση, θέλουν να καλλιεργήσουν τα ρωσικά τρολ που έχουν αναλάβει τη διασπορά ψευδών ειδήσεων με στόχο να κάμψουν την αλληλεγγύη των Πολωνών προς τους Ουκρανούς. Τα μέλη της ειδικής ομάδας για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης, που δημιουργήθηκε στο υπουργείο Εξωτερικών της χώρας μετά την κοινοτική οδηγία του 2018, αστειεύονται πως δεν έχουν κάτσει στιγμή από τον περασμένο Φεβρουάριο. Εκείνοι διέκριναν τον τρόπο με τον οποίο διαδικτυακοί χρήστες και ρωσόφιλα ΜΜΕ επιχειρούσαν να διαμορφώσουν την πολωνική κοινή γνώμη για το ΝΑΤΟ, αλλά και τα πρώτα ψήγματα ιστορικού αναθεωρητισμού στον τρόπο που το Κρεμλίνο πρόβαλε την τότε ΕΣΣΔ ως τη μοναδική χώρα που αντιστάθηκε στον ναζισμό. Στη Βαρσοβία, την πόλη που έγινε γνωστή για την Εξέγερση του 1944 και τους Εβραίους του γκέτο που επέλεξαν να πεθάνουν μαχόμενοι, η ιστορία είναι γραμμένη κάπως διαφορετικά. Κι ας μην ήταν πάντα οι Πολωνοί στην πλευρά των ηρώων.

Ο φόβος της πυρηνικής απειλής

Τον Νοέμβριο του 2022, εννέα μήνες μετά τη ρωσική εισβολή, στην Πολωνία δεν φοβούνται ούτε την πυρηνική απειλή. Τόσο πολύ έχουν μελετήσει τη Ρωσία, που θεωρούν πως, αυτή τη φορά, μέχρι και ο καιρός είναι αντίπαλός της: οι ανατολικοί άνεμοι δεν ευνοούν τις πυρηνικές κεφαλές που έχουν στόχο τη δυτική Ευρώπη, γιατί οι επιπτώσεις δεν περνούν από συνοριακό έλεγχο. Πιστεύουν όμως και κάτι ακόμα – αν η Ουκρανία πέσει, θα υπάρξουν επόμενοι. Γι’ αυτό και συνεχίζουν να διεκδικούν εκ μέρους της. Το ποσό που λαμβάνουν από την ΕΕ σε ευρώ για τη φιλοξενία των προσφύγων καλύπτει μόλις ένα μικρό ποσοστό των εξόδων που έχουν γίνει σε πολωνικό ζλότι. Η Πολωνία αντιμετωπίζει υψηλό πληθωρισμό και ψάχνει ενεργειακές διεξόδους ενώ μπαίνει σταδιακά σε προεκλογική περίοδο, στην οποία θα κριθούν και οι συντηρητικές κυβερνητικές επιλογές σε κοινωνικά ζητήματα, όπως ο περιορισμός των αμβλώσεων.

Σε πολλές ουρές στους δρόμους της χιονισμένης πολωνικής πρωτεύουσας ακούγονται πια ουκρανικά. Μια από αυτές οδηγεί στο Ινστιτούτο PCPM, το οποίο απευθύνεται σε γυναίκες πρόσφυγες από την Ουκρανία με μικρά ή μεγάλα παιδιά που δεν έχουν πού να τα αφήσουν τις ώρες που εκείνες δουλεύουν ή θέλουν να συνεχίσουν απρόσκοπτα την εκπαίδευσή τους. Η Κάτια, που δουλεύει εκεί ως φωτογράφος, πριν από τον πόλεμο έμενε στο Κίεβο. Φίλοι της με μικρά παιδιά και μέλη της οικογένειάς της βρίσκονται ακόμα πίσω – χωρίς νερό και χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα για μέρες. Στα πρώτα χιόνια του χειμώνα, στην ουκρανική πρωτεύουσα δεν μπορούν να ζεσταθούν.

Εμείς συμπάσχουμε από απόσταση. Η Κάτια όμως έμαθε πολωνικά μέσα σε λίγες εβδομάδες. «Θες να γυρίσεις πίσω;», τη ρωτούν. «Κάποια μέρα», λέει μετά από μερικές στιγμές σιωπής. «Οχι ακόμα».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ