Κύριος και πλέον δυναμικός φορέας δράσης στο πεδίο της οικονομίας των μυκηναϊκών κρατών ήταν το ανάκτορο. Πέραν όμως του κυρίαρχου ρόλου που διαδραμάτιζε η κεντρική εξουσία στην οικονομία, υπήρχε και ένας αξιοπρόσεκτος όγκος εξωανακτορικών οικονομικών δραστηριοτήτων. Οι δραστηριότητες αυτές, δεδομένου ότι δεν σχετίζονταν άμεσα με το ανακτορικό σύστημα, τις άμεσες προτεραιότητές του και τις όποιες υποχρεώσεις του, έμεναν ακατάγραφτες.

Βεβαίως, δε συνέβαινε το ίδιο με το κομμάτι εκείνο της οικονομίας που ήλεγχε η κεντρική εξουσία. Για τη διαχείριση των ανακτορικών οικονομικών δραστηριοτήτων, που ήταν χωρίς αμφιβολία μεγάλης κλίμακας, είχε αναπτυχθεί αφενός ένας ολόκληρος διοικητικός μηχανισμός και αφετέρου ένα γραφειοκρατικό σύστημα, το οποίο, διά της χρήσεως πινακίδων της Γραμμικής Β γραφής και σφραγισμάτων, προέβαινε σε λεπτομερή καταγραφή ενός μεγάλου όγκου συναλλαγών.

Τα επιγραφικά αυτά στοιχεία ήταν μεν αποκλειστικά οικονομικού χαρακτήρα, αλλά μας δίνουν –έστω και εμμέσως– την εικόνα της κατάστασης που επικρατούσε στα μυκηναϊκά κράτη από κοινωνικοπολιτικής απόψεως. Στην κορυφή, λοιπόν, της κοινωνικής πυραμίδας βρισκόταν ο άναξ, ο οποίος ήταν εγκατεστημένος στο ανάκτορο. Αυτός ήταν ο κεντρικός άξονας του μυκηναϊκού ανακτορικού συστήματος, γύρω από τον οποίον περιστρέφονταν δίκτυα αξιωματούχων με ποικίλες και ιεραρχικώς κατανεμημένες αρμοδιότητες σε τομείς όπως η κεντρική διοίκηση, οι επαρχίες και οι κοινότητες, η θρησκεία κ.ά.

Μέσα σε αυτό το θεσμικό πλαίσιο, και με τη βοήθεια ενός αποκεντρωτικού συστήματος φορολόγησης, καθίστατο εφικτή η συλλογή μιας σημαντικής ποσότητας γεωργοκτηνοτροφικών προϊόντων από το ανάκτορο. Τα αγαθά αυτά προορίζονταν για την εξυπηρέτηση διαφόρων αναγκών της κεντρικής εξουσίας: καταβάλλονταν ως υλική αποζημίωση σε υπαλλήλους και τεχνίτες για τις υπηρεσίες που προσέφεραν, προωθούνταν στα διάφορα εργαστήρια προκειμένου να τύχουν επεξεργασίας ή διοχετεύονταν σε εκδηλώσεις όπως συμπόσια και γιορτές, που ενίσχυαν έτι περαιτέρω την ανακτορική δύναμη αλλά και την κρατική ενότητα.

Το μυκηναϊκό ανακτορικό σύστημα, το οποίο κάλυπτε και μέσω εισαγωγών –όπως έχουμε προαναφέρει– τις ανάγκες του σε επίπεδο παραγωγικών διαδικασιών και κατανάλωσης (μέταλλα, εξωτικές πρώτες ύλες, είδη πολυτελείας), επέπρωτο να καταρρεύσει με την πάροδο του χρόνου. Για τα αίτια της σταδιακής αυτής κατάρρευσης και εντέλει εξαφάνισης (στα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ.) των ανακτορικών δομών και των κοινωνικοοικονομικών μηχανισμών των μυκηναϊκών κρατών δεν υπάρχει ομοφωνία. Οι κατά καιρούς προταθείσες εκδοχές αφορούν εχθρικές εισβολές, ταραχές στο εσωτερικό, αλλαγή των κλιματικών συνθηκών, δυσμενείς εξελίξεις αναφορικά με το σύστημα ανταλλαγής προϊόντων και τη δυνατότητα προμήθειας μετάλλων και εξωτικών υλικών. Σε κάθε περίπτωση, μαζί με το όλο μυκηναϊκό ανακτορικό οικοδόμημα εξαφανίστηκαν η γραφή και το γραφειοκρατικό σύστημα που ικανοποιούσαν τις πολύμορφες ανάγκες και επιδιώξεις των μυκηναϊκών κρατών.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, λείψανα του μυκηναϊκού ανακτόρου της Θήβας, του Καδμείου (14ος-13ος αιώνας π.Χ.), στο κέντρο περίπου της Καδμείας ακρόπολης (πηγή: Δήμος Θηβαίων).

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γραφή και η γραφειοκρατία των Μινωιτών και των Μυκηναίων (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γραφή και η γραφειοκρατία των Μινωιτών και των Μυκηναίων (Μέρος Β’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γραφή και η γραφειοκρατία των Μινωιτών και των Μυκηναίων (Μέρος Γ’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γραφή και η γραφειοκρατία των Μινωιτών και των Μυκηναίων (Μέρος Δ’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γραφή και η γραφειοκρατία των Μινωιτών και των Μυκηναίων (Μέρος Ε’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γραφή και η γραφειοκρατία των Μινωιτών και των Μυκηναίων (Μέρος ΣΤ’)

Headlines