Η σημασία της μετάφρασης

Οι αθηναίοι πολίτες που χρησιμοποιούν το μετρό θα έχουν πιθανόν παρατηρήσει ότι στις αγγλόφωνες ανακοινώσεις των σταθμών που ακολουθούν τις ελληνικές, υπάρχει ένας σχετικός διαχωρισμός στο τι μεταφράζεται και στο τι όχι. Δεν αναφέρομαι φυσικά στους σταθμούς που έχουν συγκεκριμένα ονόματα περιοχών που φυσικά δεν μπορούν να μεταφραστούν, αλλά σε σταθμούς που έχουν ονομασίες με διεθνή απόχρωση και έννοια. Ενα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα, που προσωπικά μου έκανε πάντα εντύπωση, είναι ότι ενώ μεταφράζεται η στάση Αεροδρόμιο (Airport), δεν μεταφράζεται η στάση Πανεπιστήμιο (University). Αντιθέτως παραμένει η ίδια: Επόμενη στάση, Πανεπιστήμιο, ήτοι Next station Panepistimio.

Το πιο σοβαρό επιχείρημα για τον λόγο που αυτό συμβαίνει (το οποίο επιχείρημα έπεσε στην αντίληψή μου αφού άνοιξα συζήτηση για το θέμα ακριβώς επειδή μου έκανε εντύπωση) είναι ότι ο σταθμός Αεροδρόμιο είναι «κοινού ενδιαφέροντος για τους ξένους σε αντίθεση με το Πανεπιστήμιο που δεν είναι». Βρήκα αυτή την άποψη πολύ πιο τεκμηριωμένη από μια άλλη που επίσης άκουσα, η οποία λέει ότι αν ένας ξένος που δεν μιλάει ελληνικά ζητήσει από κάποιον Ελληνα στον δρόμο να του δείξει πώς θα φτάσει στην τοποθεσία University, ο Eλληνας θα του δείξει το Πολυτεχνείο, το Πάντειο, ή θα του δώσει οδηγίες να πάει στην Πανεπιστημιούπολη στου Ζωγράφου… Αντιθέτως αν ρωτήσει για την Panepistimiou, όλοι ανεξαιρέτως θα του δείξουν την οδό Πανεπιστημίου.

Για μένα αυτό το επιχείρημα δεν έχει γερά θεμέλια διότι ειλικρινά δεν μπορώ να φανταστώ ότι κανείς από τους συμπολίτες μου στην ερώτηση «Where is The University?» (Πού είναι το Πανεπιστήμιο) που θα του κάνει ένας ξένος θα σκεφτεί ως απάντηση όλα τα άλλα εκτός από το Πανεπιστήμιο στην… Πανεπιστημίου. Συν τοις άλλοις, με αυτή τη λογική, η στάση μετρό στην Κοραή δεν θα έπρεπε να ονομάζεται Πανεπιστήμιο αλλά Πανεπιστημίου ώστε να αφορά όλη την οδό και οι ξένοι να μην μπερδεύονται.

Για να επιστρέψω όμως στην πρώτη άποψη περί «κοινού ενδιαφέροντος», ένα ερώτημα που προκύπτει είναι ποιος κρίνει και βεβαίως ποιος αποφασίζει τι είναι κοινού ενδιαφέροντος για τους ξένους και τι όχι; Δεν νομίζω ότι θα κάνω λάθος αν πω ότι στην πλειοψηφία τους οι τουρίστες που επισκέπτονται την ελληνική πρωτεύουσα θέλουν να μάθουν και κάποια πράγματα για αυτήν και την Ιστορία της. Δεν φαντάζομαι ότι θέλουν απλώς να μετακινηθούν από και προς το… αεροδρόμιο. Κάποιοι, όχι όλοι, ίσως δίνουν σημασία ακόμα και στις στάσεις που ακούνε στο μετρό. Και κάποιοι, μέσω αυτών των ανακοινώσεων, ποιος ξέρει, ίσως να μαθαίνουν και ορισμένα πράγματα σχετικά με την ίδια μας τη γλώσσα.

Ενώ λοιπόν από τη μια πλευρά θέλουμε να υπερασπιζόμαστε τη γλώσσα μας ως μία από τις αρχαιότερες, τις ομορφότερες αλλά και τις πιο πλούσιες του κόσμου (και όντως είναι), την ίδια ώρα σνομπάρουμε μικρές ευκαιρίες, στάλες στον ωκεανό ίσως, που θα μας βοηθούσαν να τη διαδώσουμε καλύτερα.

Τι θέλω να πω; Εφόσον η σημασία λέξεων όπως «Πανεπιστήμιο» ή και «Σύνταγμα» ακόμα έχουν μια «διεθνή απήχηση», δεν έχουν δηλαδή κάτι μοναδικό, όπως έχει π.χ. ο Αγιος Ελευθέριος, το Μοναστηράκι και ο Κεραμεικός, που πράγματι δεν θα μπορούσαν να μεταφραστούν, δεν θα ήταν και τόσο άσχημο σε αυτές τις περιπτώσεις να γίνεται μια μετάφραση.

Διότι «Panepistimio» δεν σημαίνει κάτι για έναν ξένο, ενώ University σημαίνει. Αρα ακούγοντας μεταφρασμένη την λέξη Πανεπιστήμιο σε University, ο ξένος θα συνδέσει τις δύο διαφορετικές λέξεις με την ίδια έννοια και κάτι μπορεί να καταλάβει. Και ίσως ακούγοντας τη λέξη Πανεπιστήμιο μεταφρασμένη σε University, ένας ξένος, ακόμα και μέσα στο μετρό, ακόμα και ενώ βρίσκεται στη φούρια των διακοπών του ή οτιδήποτε άλλο τον έχει φέρει στη χώρα μας, θα μπορέσει όντως να «πάρει» μαζί του μια ελληνική λέξη που μέχρι πρότινος δεν γνώριζε. Το ίδιο μπορεί να συμβεί με τη λέξη Constitution, όπως μεταφράζεται στα αγγλικά η λέξη Σύνταγμα. Ακουστικά, αν το Σύνταγμα παραμείνει «Syndagma» δεν θα πει απολύτως τίποτα στον ξένο.

Στο κάτω-κάτω, γιατί οι ξένοι που δεν γνωρίζουν ελληνικά να περιορίζονται σε γραφικότητες όπως το καλημέρα, το καλησπέρα, την Ακρόπολη και το σουβλάκι;