Ιωάννης Συκουτρής: Η μεγάλη αγάπη του για τη Σμύρνη και την Ευαγγελική Σχολή της

Ο Ιωάννης Συκουτρής γεννήθηκε την 1η Δεκεμβρίου 1901 στη λαϊκή συνοικία της Σμύρνης το Γιοφύρι. Πρόκειται για την περίφημη γέφυρα του Μέλη ποταμού, τη γνωστή «Γέφυρα των Καραβανιών», που περιέγραψαν και ύμνησαν όλοι σχεδόν οι ξένοι περιηγητές που κατά καιρούς επισκέφθηκαν τη Σμύρνη. Κάτω από τη φημισμένη Γέφυρα κυλά αιώνια το κελαρυστό νάμα του τραγουδημένου ποταμού, που στις όχθες του η Νύμφη Κριθηίς γέννησε τον Ποιητή των αιώνων, τον αθάνατο Τυφλό.

Οι γονείς του Ιωάννου Συκουτρή, φτωχοί βιοπαλαιστές, με δυσκολία συντηρούσαν την πολυμελή τους οικογένεια. Ανάμεσα στα έξι παιδιά ξεχώριζε χτυπητά αμέσως ο Γιάννης, για την έφεσή του στα γράμματα.

Έτσι, μετά τα τρία πρώτα χρόνια στο δημοτικό σχολείο της γειτονιάς του, εφοίτησε στο Σοφίειο, που απείχε πολύ από το φτωχικό τους σπίτι, γιατί επικρατούσε η γνώμη πως στο Σοφίειο η μόρφωση που ελάβαιναν οι μαθηταί ήταν πολύ ανώτερη απ’ ό,τι στ’ άλλα εξαρτήματα της Ευαγγελικής Σχολής.

Μετά την αποφοίτησή του από το Σοφίειο, ο Ιωάννης Συκουτρής εγγράφεται στα 1913, δωρεάν ως άπορος, στην Ευαγγελική Σχολή για τις γυμνασιακές σπουδές του. Ξεκινούσε κάθε μέρα με τα πόδια, από την απομακρυσμένη συνοικία του Γιοφυριού, για να φτάσει στην Ευαγγελική Σχολή. Επειδή η απόσταση ήταν μεγάλη και δεν μπορούσε το μεσημέρι να γυρίζει στο σπίτι του, έπαιρνε μαζί του στην καστανιά του, όπως έλεγαν στη Σμύρνη το σεφερτάσι, το λιτό μεσημεριάτικο φαγητό του.

Φωτοτυπία ενδεικτικού του Συκουτρή από την Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης (Δ’ Δημοτικού)

Πάντα με κουρεμένα σύρριζα τα μαλλιά, και φορώντας μια μαύρη ποδιά, όχι επειδή ήταν υποχρεωτική, αλλά για να σκεπάζει τα φτωχικά του ρούχα, έφτανε από τους πρώτους στην Ευαγγελική Σχολή κι’ έφευγε από τους τελευταίους. Στα διαλείμματα έσπευδε στην περίφημη βιβλιοθήκη της Σχολής και «κατέτρωγε» τα βιβλία. Η αγάπη του από την εποχή εκείνη στρεφόταν προς τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Από τους προσφιλέστερούς του, εκτός από τον Πλάτωνα, ήταν ο σοφός διδάσκαλος του Θουκυδίδη, ο Αντιφών. Κάποτε, στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών, που τους έκανε ο καθηγητής Μοσχόπουλος, ο Συκουτρής μίλησε με τόση θέρμη για τον Αντιφώντα, που οι συμμαθητές του, πειράζοντάς τον, του κόλλησαν το παρανόμι Αντιφών. Και όχι μόνο, αλλά και, ειρωνευόμενοι την αρχαιομάθειά του, αντικατέστησαν το αρχικό γράμμα του επωνύμου του, επί το ελληνικώτερον, με Ξ, και τον φώναζαν Ξυκουτρή! Οι καθηγητές του, ο Μοσχόπουλος, ο Στυλιανόπουλος, ο Ζάκκας, ο Αρώνης, ο Γαρυφάλλου, ο Αναστασιάδης, ο Κωνσταντινίδης, τον αγαπούσαν ξεχωριστά και τον εθαύμαζαν για τη μελετηρότητα και την ευρυμάθειά του. Οι γνώσεις του και η ιδιοφυΐα του κατέπλησσαν πολλές φορές τους διδασκάλους του.

Ο Συκουτρής αποφοίτησε αριστούχος από την Ευαγγελική Σχολή στα 1918. Διψασμένος για ανώτερη μόρφωση και ποτισμένος με τα ιδανικά της ελληνικής παιδείας, επιβιβάζεται, χάρη σε μια μικρή υποτροφία του μεγάλου Σμυρναίου ευεργέτη Πανταζοπούλου, στην ονειρεμένη Αργώ του, μόλις συνθηκολόγησε ηττημένη η Τουρκία κατά τον πρώτο Ευρωπαϊκό Πόλεμο και άνοιξε το λιμάνι της Σμύρνης, και ξεκινά για την πόλη της σοφίας, όπου εγγράφεται ως φοιτητής στο Εθνικό Πανεπιστήμιο. Μαζί του κι’ ο συμμαθητής του στην Ευαγγελική Σχολή Αλέξανδρος Λιτζερόπουλος. Και τι σύμπτωση! Κ’ οι δυο τους την ίδια ακριβώς ημερομηνία του 1930 ανακηρύσσονται Υφηγητές του Πανεπιστημίου, ο ένας της Θεσσαλονίκης και ο άλλος των Αθηνών.

Αυτόγραφη σελίδα του Συκουτρή (ανάλυση του «Αίαντος», τραγωδίας του Σοφοκλή)

Ο Συκουτρής, και στο καινούργιο αυτό πνευματικό του κέντρο, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, δεν παύει να εκδηλώνει και να διακηρύσσει την αγάπη του προς την Ευαγγελική Σχολή. Στο εναρκτήριο μάθημά του ως Υφηγητού της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας, με τον τίτλο Φιλολογία και Ζωή, γράφει: «Ευλογώ την ιεράν μνήμην εκείνων που δεν πρόκειται πλέον ν’ ακούσουν ή ν’ αναγνώσουν το πρώτον ακαδημαϊκόν μάθημα του μαθητού των – πρώτην υπέρ πάντα την ακριβήν, την αγίαν μνήμην του σχολείου μου, της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης, της οποίας υπήρξα εκ των τελευταίων (αλλοίμονον) τροφίμων. Η Ευαγγελική Σχολή δεν υπάρχει πλέον, και εις την πατρίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, πρώτην φοράν ύστερ’ από 3000 χρόνια, ο Φοίβος της ελληνικής παιδείας ουκέτι έχει καλύβαν. Αλλά τα έργα του πνεύματος πυρ ή μάχαιρα δεν αφανίζει. Αιώνια ζουν εις τας αναμνήσεις και τας καρδίας των ανθρώπων, ζουν εις τον ακήρατον κόσμον της ιδέας. Και αν από την επικοινωνίαν μας, Κύριοι Φοιτηταί, αισθανθήτε κάποτε κάποιους πόθους να σας θερμαίνουν, κάποιον σπινθήρα να σας ηλεκτρίζη, θα είναι –μη αμφιβάλλετε– ασθενής ανταύγεια από την θείαν φλόγα, που εγνώριζε ν’ ανάπτη εις τας ψυχάς των μαθητών η υπέρλαμπρος εκείνη εστία παιδείας και πίστεως».

Τα λόγια αυτά αποτελούν το χαρακτηριστικό ψυχικό φανέρωμα του δεσμού της αγάπης και της ευγνωμοσύνης του Συκουτρή προς τη Σμύρνη και προς την Ευαγγελική Σχολή. Και είναι δικαιολογημένη η στοργή και ο θαυμασμός του προς το ιωνικό τούτο πνευματικό κέντρο. Στην Ευαγγελική Σχολή φοίτησαν μορφές που φεγγοβολούν στο στερέωμα της Ελλάδας: ο μεγάλος Αδαμάντιος Κοραής, ο Εθνομάρτυς Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’, ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων, ο Ισίδωρος Σκυλίτσης, ο ποιητής Ηλίας Τανταλίδης, ο ιστορικός Παύλος Καρολίδης και τόσοι άλλοι, που ετίμησαν τα Γράμματα, τις Επιστήμες, την Τέχνη, την Ιεραρχία και το Στράτευμα.

Είκοσι χρόνια κύλησαν από τότε που ο Ιωάννης Συκουτρής πέρασε στη γαλήνη των μνημάτων και η αττική γη έκλεινε στους κόρφους της το εκλεκτό τέκνο της Σμύρνης. Ένας απέριττος τάφος άνοιγε για να σκεπάσει τον ακάματο ηγέτη του ελληνικού πνεύματος. Το δημιουργικό όμως δαιμόνιο του Διδασκάλου Ιωάννου Συκουτρή θ’ ακτινοβολεί και θα κυκλοφορεί πάντοτε στ’ αρχαία δώματα, όπου με τόση άνεση διέτριβε ο σοφός τούτος μύστης του αρχαίου Λόγου.

*Απόσπασμα από κείμενο του πολιτικού, νομικού και συγγραφέα Χρήστου Σ. Σολομωνίδη (Σμύρνη 1897 – Αθήνα 1976), αποφοίτου της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης. Το εν λόγω κείμενο είχε συμπεριληφθεί στην αφιερωματική έκδοση του περιοδικού «Νέα Εστία» για τον Ιωάννη Συκουτρή, τον Απρίλιο του 1958 (τόμος 63ος, τεύχος 738).

Για την ευχερέστερη και πληρέστερη κατανόηση του κειμένου:

Η «Γέφυρα των Καραβανιών» ήταν ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα αρχαία κτίσματα της Σμύρνης. Η κατασκευή της ανάγεται στην εποχή των Διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Το σεφερτάσι (δάνειο από την τουρκική γλώσσα) ήταν σκεύος για τη μεταφορά φαγητού.

Η βιβλιοθήκη της Ευαγγελικής Σχολής διέθετε 50.000 και πλέον τόμους, καθώς και 180 πολύ σπάνια χειρόγραφα.

Ακήρατος είναι ο αγνός, ο καθαρός, ο ανόθευτος, ο αμόλυντος.

Στους αποφοίτους της Ευαγγελικής Σχολής που τίμησαν το ελληνικό γένος συγκαταλέγονταν ακόμη ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρυσόστομος, ο αρχιστράτηγος Λεωνίδας Παρασκευόπουλος, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Νεόφυτος, ο μουσουργός Μανώλης Καλομοίρης κ.ά.

Ο διαπρεπής φιλόλογος Ιωάννης Συκουτρής υπήρξε μια από τις πλέον σημαντικές προσωπικότητες του πνευματικού βίου της χώρας μας κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.

Ο Συκουτρής αυτοκτόνησε στις 21 Σεπτεμβρίου 1937, σε ηλικία μόλις 36 ετών, λαμβάνοντας υπερβολική δόση υπνωτικών χαπιών.