Ιάκωβος Καμπανέλλης: Ο έσω θίασος και το θέατρο

[…]

Σας μίλησα για το χθες και το σήμερα του νεοελληνικού θεάτρου. Θα τελειώσω με μια σκέψη για το αύριο του θεάτρου, όχι μόνο του δικού μας, γενικότερα. Δεν είναι περίεργο ότι αυτή η ακαθόριστης αρχαιότητας τέχνη δεν έπαψε να υπάρχει, δεν παραμερίστηκε από άλλη, κι αντί να δείχνει παρωχημένη, αυτή εξακολουθεί να ζει και στην διαστημική εποχή μας, χρειαζούμενη και ακμαία παγκόσμια;

Νομίζω πως πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα αντίφαση που μαρτυρά τις συγκεχυμένες ακρότητες μέσα στις οποίες ζει ο σύγχρονος άνθρωπος. Απ’ τη μια μεριά παρακολουθεί στην τηλεόραση, και φυσικά συναρπάζεται, το διαστημικό όχημα «Ιχνηλάτης», να προσεδαφίζεται στον πλανήτη Άρη, να κάνει με τον ηλεκτρονικό του εγκέφαλο επιστημονικές έρευνες και να στέλνει τις πληροφορίες του από απόσταση 56.000.000 χιλιομέτρων. Κι απ’ την άλλη, ο ίδιος άνθρωπος, ο ίδιος θεατής, σ’ ένα-δυο χιλιομετράκια απόσταση απ’ το σπίτι του, πηγαίνει στο θέατρο, παρακολουθεί και επίσης συναρπάζεται από ένα γεγονός που ξέρει πως είναι ψεύδος. Άνθρωποι που σπούδασαν να υποκρίνονται πως είναι άλλοι, σκηνικά για την πλάνη πως βρισκόμαστε σε άλλο τόπο και σε άλλα χρόνια. Κι ένα σωρό άλλα «δήθεν» κοστούμια, περούκες, γένια, μουστάκια, φωτισμοί, μουσικές.

Όμως σε αυτό που χαρακτήρισα ψεύδος οφείλεται η αιωνιότητα του θεάτρου. Ο άνθρωπος δε γίνεται θεατής, γεννιέται θεατής. Ή πιο σωστά, ανέκαθεν, από τότε που άρχισε να σκέφτεται, να φαντάζεται και να θυμάται, γεννιόταν και θεατής. Νομίζω μάλιστα ότι το θέατρο άρχισε να γεννιέται όταν ο άνθρωπος συνειδητοποίησε πως είναι θεατής του εαυτού του. Όταν δηλαδή άρχισε να σχηματίζει με τη φαντασία του αυτό που τελικά όλοι έχουμε στη διάνοιά μας και δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτό: τον αόρατο, μυστικό, ιδιωτικής χρήσεως θίασό μας.

Τι κάνουμε όταν αναπολούμε σημαντικά συμβάντα της ζωής μας; Όταν προετοιμαζόμαστε για μια κρίσιμη συνάντηση με άλλους και σκεφτόμαστε τι να πούμε και πώς να συμπεριφερθούμε; Όταν ονειρευόμαστε κάτι που θα θέλαμε να συμβεί και το ζούμε κατά φαντασίαν; Τι είμαστε στα καταπληκτικά κάποιες φορές όνειρα που βλέπουμε στον ύπνο μας; Σ’ όλες αυτές τις παραστάσεις τού ιδιωτικής χρήσεως θιάσου μας, οι πάντες, και με έμφυτη ικανότητα, είμαστε και συγγραφείς και σκηνοθέτες και πρωταγωνιστές και θεατές του έργου – τουτέστιν του ψυχικού μας βίου.

Το θέατρο είναι λοιπόν, όπως εγώ νομίζω, δημιούργημα και προέκταση αυτού του έσω θιάσου. Αυτός συντηρεί την ανάγκη υπάρξεώς του επί χιλιάδες χρόνια, αυτός θα τη συντηρεί κι αυτός μαζί με άλλους συντελεστές –που σήμερα ο χρόνος δε μου επιτρέπει να τους αναπτύξω– με κάνουν να πιστεύω πως το θέατρο όχι απλά δεν γέρασε, αλλά πως είναι μια τέχνη ακόμα πιο χρειαζούμενη στις κοινωνίες του μέλλοντος. Σας ευχαριστώ.

*Αυτός ήταν ο επίλογος της ομιλίας που είχε εκφωνήσει ο Ιάκωβος Καμπανέλλης από το βήμα της Ακαδημίας Αθηνών στις 15 Φεβρουαρίου 2000, στο πλαίσιο έκτακτης συνεδρίας του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος της χώρας. Με την εν λόγω συνεδρία η Ακαδημία Αθηνών είχε υποδεχτεί επισήμως τον Καμπανέλλη στους κόλπους της, εκλέγοντάς τον παμψηφεί τακτικό μέλος της νεοσύστατης έδρας Θεατρικής Δημιουργίας της Τάξεως Γραμμάτων και Καλών Τεχνών.

Ο τίτλος του πολύ ενδιαφέροντος και περιεκτικού λόγου του Καμπανέλλη ήταν ο εξής: «Το θέατρο, χθες, σήμερα, αύριο».

Ο διακεκριμένος ναξιώτης θεατρικός συγγραφέας, πεζογράφος και στιχουργός γεννήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 1921 και απεβίωσε στις 29 Μαρτίου 2011.

*Οι φωτογραφίες του παρόντος άρθρου προέρχονται από το διαδικτυακό τόπο kambanellis.gr