Ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής

Η Δύση προβάλλει επιθετικά (αν και πλέον χωρίς την παλαιότερη αυτοπεποίθηση) το μοντέλο μιας υπερκαταναλωτικής, φιλελεύθερης, «ανοιχτής» κοινωνίας, βασισμένης στο ελεύθερο εμπόριο και στην παγκοσμιοποίηση των συναλλαγών και των ιδεών. Το μοντέλο αυτό έχει ήδη προσκρούσει στα όριά του: οι αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις έθεσαν στο περιθώριο τις νεοφιλελεύθερες θεωρίες της απορρύθμισης των αγορών και υποχρέωσαν τα κράτη αλλά και τη Fed και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να προβούν σε τερατώδεις εκροές ρευστότητας στις δυτικές οικονομίες.

Η «ανοιχτότητα» κατέρρευσε μπροστά στις μαζικές μεταναστευτικές εισροές και στις σπασμωδικές αντιδράσεις των δυτικών κοινωνιών με αιχμή την Ακροδεξιά. Η δε παγκοσμιοποίηση είναι ήδη παρελθόν, καθώς ο πλανήτης επανακατακερματίζεται βίαια εν μέσω του ρωσοουκρανικού πολέμου, διαφόρων εθνικιστικών φαντασιώσεων και περιφερειακών κρίσεων, νεοαπομονωτισμών, αναβίωσης του ψυχρού πολέμου και φρικαλέων πυρηνικών φαντασμάτων. Σύντομα η οικολογική καταστροφή και ο υπερπληθυσμός θα θέσουν τέρμα και στην ελεύθερη και άναρχη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, στον καταναλωτισμό και στον παραλογισμό της φρενήρους ανάπτυξης.

Η Κίνα επανέρχεται στη «φυσική της κατάσταση ως κέντρο του κόσμου», κατά τη διατύπωση του κορυφαίου ιστορικού της οικονομίας Gunder Frank. Αλλά το εμπόδιο για την επιστροφή της Κίνας είναι το κεκτημένο της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Που δεν επιτρέπει εύκολα την παλινδρόμηση σε προγενέστερες μορφές πολιτισμού. Μια παγκόσμια κυριαρχία της Κίνας θα οδηγούσε σε κατά τόπους αυταρχικές μορφές διακυβέρνησης, που δεν θα αφομοιώνονταν εύκολα από κοινωνίες και γενιές που γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν σε καθεστώς δημοκρατίας και ελευθερίας.

Τέλος, η επέλαση των αφροασιατικών μαζών στις δυτικές κοινωνίες έχει άναρχο χαρακτήρα και δεν συνεπάγεται μια συστηματική, οργανωμένη αναδόμηση του πλανήτη σε άλλη κατεύθυνση και μορφή, θεμελιωμένη σε άλλα, μη δυτικά πολιτιστικά θεμέλια. Επομένως δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα μια νέα κατάσταση πραγμάτων, που θα αντικαταστήσει τη σημερινή ώστε να αποφευχθεί το χάος.

Ενας ευφάνταστος θεωρητικός της Πολιτικής Φιλοσοφίας ή της Ιστορίας των Πολιτικών Ιδεών θα μπορούσε ενδεχομένως να διατυπώσει την άποψη ότι το μόνο παγκοσμίως κοινά αποδεκτό σύστημα σκέψης είναι το ελληνικό, με τα μοναδικά συστατικά του στοιχεία: την άμεση δημοκρατία, την αυτοθέσμιση και την αυτονομία (κατά την ορολογία του Καστοριάδη), την έννοια του πολίτη, τον ορθό λόγο και τον ελεύθερο διάλογο, τον ανθρωποκεντρισμό και το μέτρο. Σε αυτόν τον πολιτισμό θεμελίωσαν την πολιτική τους οργάνωση, ταυτότητα και πολιτισμό, με τη δική τους έστω ερμηνεία και εφαρμογή, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το Βυζάντιο, η Χριστιανική Εκκλησία, οι σλαβικές κοινωνίες, η Ρωσία, η Ευρωπαϊκή Αναγέννηση, ο Διαφωτισμός, η Αμερικανική Δημοκρατία, ο σύγχρονος δυτικός κόσμος. Αλλά την ελληνική σκέψη θαυμάζουν έστω και χωρίς τις πολιτικές της συνέπειες και οι μεγάλοι πολιτισμοί της Ανατολής: η Κίνα, η Ινδία, η Ιαπωνία. Θα ήταν επομένως ένας ελάχιστος κοινός παρονομαστής για τον κόσμο του μέλλοντος. Προφανής, οικείος και διαθέσιμος. Και χωρίς σοβαρή εναλλακτική.

Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης (από τις εκδόσεις Καπόν κυκλοφορεί το βιβλίο του «Παναγιώτης Κανελλόπουλος: ο πολιτικός, ο διανοούμενος και η εποχή του»)