Κίνα: Με όπλο λευκές κόλλες χαρτί, ζητούν ελευθερία

Είναι ένα παλιό σοβιετικό ανέκδοτο: ένας άνδρας στέκεται στην Κόκκινη Πλατεία και μοιράζει φυλλάδια. Η KGB τον συλλαμβάνει. Οταν όμως τον πάνε στο τμήμα, διαπιστώνουν ότι τα φυλλάδια είναι λευκές κόλλες χαρτί. «Τι είναι αυτά;», τον ρωτάνε. «Αφού όλοι ξέρουν ποιο είναι το πρόβλημα», τους απαντάει, «γιατί να το γράψω;».

Σε μία άλλη βερσιόν, η απάντηση του ανδρός είναι ελαφρώς διαφορετική: «Τι να γράψω; Είναι τόσο προφανές!». Και σε μια τρίτη, οι KGBίτες που ανακαλύπτουν ότι τα φυλλάδια δεν είναι παρά λευκές κόλλες χαρτί, προχωρούν με αποφασιστικές κινήσεις στη… σύλληψή τους: «Νομίζετε ότι δεν ξέρουμε τι λέτε;».

Διαβάστε επίσης:

Κίνα: Πόλεμος υψηλής τεχνολογίας ανάμεσα σε κράτος και διαδηλωτές

Οι παλιότεροι – ή περισσότερο μυημένοι – θυμήθηκαν για πρώτη φορά το ανέκδοτο αυτό το καλοκαίρι του 2020, βλέποντας τους αντικυβερνητικούς διαδηλωτές στο Χονγκ Κονγκ να υψώνουν λευκές κόλλες χαρτί, λίγες ημέρες αφότου ψηφίστηκε από το κινεζικό Κοινοβούλιο στο Πεκίνο, και ενσωματώθηκε στο σύνταγμα αυτής της «ειδικής διοικητικής περιοχής» ο «νόμος για την εθνική ασφάλεια»: προβλέπει αυστηρές ποινές για τον «αυτονομισμό», την «τρομοκρατία», την «υπονόμευση» και τη «συμπαιγνία με εξωτερικές και ξένες δυνάμεις», οι ακτιβιστές που διαδήλωναν λοιπόν μαζικά από μήνες άφησαν στην άκρη τα πολιτικά συνθήματα και τα πλακάτ και αψήφησαν τις δυνάμεις της τάξης χωρίς να λένε τίποτα, χωρίς να έχουν γράψει τίποτα, μόνο με λευκές κόλλες χαρτί.

«Αυτό το λευκό χαρτί αντιπροσωπεύει τον λευκό τρόμο», εξηγούσε τότε μία 17χρονη μαθήτρια στο Γαλλικό Πρακτορείο, χρησιμοποιώντας έναν κινεζικό όρο για τις πολιτικές διώξεις. «Αυτό που δεν μπορείτε να δείτε, είναι αυτό που λατρεύουμε περισσότερο», έκανε ακόμα πιο ξεκάθαρο το μήνυμα προς τις αρχές μία 16χρονη συναγωνίστριά της. «Ισως αυτή τη στιγμή η ελευθερία της έκφρασής μας να έχει υπονομευτεί, μετά την τελευταία χρονιά, όμως, είμαι βέβαιη πως το μυαλό των ανθρώπων δεν είναι κενό», προσέθετε.

Και κάπως έτσι, το να κραδαίνει κανείς μία κενή, λευκή κόλλα χαρτί δημοσίως έγινε η νέα λυδία λίθος για την ελευθερία της έκφρασης στα απολυταρχικά καθεστώτα. Αρκετοί μοναχικοί διαδηλωτές το δοκίμασαν στη Ρωσία τον περασμένο Μάρτιο, μετά την εισβολή που διέταξε ο Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία – όλοι τους φυσικά συνελήφθησαν, τα απολυταρχικά καθεστώτα φοβούνται και τη σκιά τους. Την τελευταία εβδομάδα, ωστόσο, η λευκή κόλλα χαρτί έχει ξανά την τιμητική της, ως σύμβολο της μεγαλύτερης επίδειξης λαϊκής δυσφορίας που έχει αντιμετωπίσει το καθεστώς στην Κίνα μετά τις διαδηλώσεις στην πλατεία Τιενανμέν, το 1989.

Οι διαμαρτυρίες ξέσπασαν την περασμένη Παρασκευή, με αφορμή τον θάνατο 10 ανθρώπων (αν και ορισμένοι μιλούν για 44 νεκρούς) από πυρκαγιά σε κτίριο διαμερισμάτων στο Ουρούμτσι, μία πόλη της δυτικής Κίνας όπου κάποιοι βρίσκονται σε lockdown εδώ και 100 ημέρες: οι Αρχές το αρνούνται, όμως επίμονες πληροφορίες θέλουν τα περιοριστικά μέτρα κατά της Covid να εμπόδισαν τη διαφυγή των ενοίκων. Δεν ήταν βέβαια το πρώτο αντίστοιχο συμβάν που προκαλεί οργή στα κινεζικά σόσιαλ μίντια: είχε προηγηθεί η αποβολή μίας εγκύου στην οποία είχαν αρνηθεί την είσοδο σε νοσοκομείο της Σιάν, η φονική σύγκρουση ενός λεωφορείου που μετέφερε πολίτες σε καραντίνα στην Κουεϊτσόου, ο θάνατος ενός μικρού αγοριού από δηλητηρίαση με αέριο, υπό lockdown, στο Λαντσόου… Η πυρκαγιά στο Ουρούμτσι μοιάζει να ήταν απλώς η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει και την αγανάκτηση των πολιτών με την πολιτική «μηδενικής Covid» της κυβέρνησης, η οποία επιπλέον αποδεικνύεται αποτελεσματική, να ξεχυθεί στους δρόμους – πρώτα της Σαγκάης, μετά του Πεκίνου και στη συνέχεια καμιάς δεκαριά ακόμα πόλεων της Κίνας.

Τόλμησαν

Κάποιοι διαδηλωτές τόλμησαν να φωνάξουν πολιτικά συνθήματα, να καταφερθούν κατά του κόμματος και του Σι Τζινπίνγκ, ο οποίος έχει χρησιμοποιήσει τη δεκαετία του στην εξουσία προκειμένου να διευρύνει την παρακολούθηση, να συνθλίψει τη διαφωνία και να πριμοδοτήσει την απόλυτη ασφάλεια του καθεστώτος. «Σι Τζινπίνγκ, παραιτήσου!» «Κομμουνιστικό Κόμμα, φύγε!» «Ελευθερία!» «Ξεκλειδώστε όλη την Κίνα!». Οι περισσότεροι, όμως, προτίμησαν τη σύνεση που επιβάλλει ο φόβος: μέσα Οκτωβρίου, λίγο πριν από το συνέδριο του ΚΚΚ που έχρισε κόκκινο αυτοκράτορα τον Σι, τον πλέον ισχυρό και ελεγκτικό κινέζο ηγέτη μετά τον Ντενγκ Σιαοπίνγκ και τον Μάο Τσετούνγκ, ο ακτιβιστής Πενγκ Λίφα είχε κρεμάσει δύο πανό από μία γέφυρα στο Πεκίνο. «Δεν θέλουμε τεστ Covid, θέλουμε να φάμε», έγραφε το ένα. «Φοιτητές, εργαζόμενοι, λαέ, καθαιρέστε τον δικτάτορα Σι Τζινπίνγκ», το δεύτερο. Συνελήφθη με συνοπτικές διαδικασίες.

Αρχικά, οι λευκές κόλλες χαρτί υψώθηκαν σε ένδειξη πένθους για τα θύματα του Ουρούμτσι – το λευκό είναι το χρώμα του πένθους στην Κίνα. Παράλληλα, ωστόσο, έγιναν σύμβολο και των διεκδικήσεων και της λογοκρισίας. «Το λευκό χαρτί εκπροσωπεί όλα όσα θέλουμε να πούμε αλλά δεν μπορούμε», δήλωσε στο Reuters ένας 26χρονος που πήρε μέρος, την περασμένη Κυριακή, σε μία συγκέντρωση διαμαρτυρίας στο Πεκίνο. «Ο καθένας μπορεί να βάλει αυτό που θέλει στο λευκό χαρτί, είναι ένα δοχείο για όλων των ειδών τις δυσαρέσκειες: για τα μέτρα κατά της Covid, αλλά και για τους μισθούς, τις ελευθερίες…», εξηγεί στη γαλλική «Le Croix» ο Ναθάνελ Αμάρ, από το Κέντρο Γαλλικών Μελετών για τη Σύγχρονη Κίνα. «Είναι η ιδέα ότι, όταν καμία μορφή διαμαρτυρίας δεν είναι αποδεκτή από το κράτος, τότε το μόνο πράγμα που θα μπορούσες να υψώσεις χωρίς να προσβάλεις την εξουσία είναι μία λευκή κόλλα χαρτί», επισημαίνει στην «Washington Post» ο Ματ Σράντερ, σύμβουλος σε θέματα Κίνας στο International Republican Institute της Ουάσιγκτον. Σε περιβάλλοντα όπου η λογοκρισία είναι τόσο καθολική όπως η Κίνα, «η διαμαρτυρία καταφεύγει αναγκαστικά σε παιχνιδιάρικα και δημιουργικά μέσα προκειμένου να ξεγλιστρήσει», προσθέτει ο Τζεμάιμα Στάινφελτ, αρχισυντάκτης της οργάνωσης Index on Censorship.

Θαυμασμός

Τη δημιουργικότητα των κινέζων διαδηλωτών, την κατέγραψαν και τη θαύμασαν πολλοί. Το βράδυ της περασμένης Κυριακής στο Πεκίνο, ένα πλήθος κατά μήκος του ποταμού Λιανγκμά φώναζε ειρωνικά «Θέλω να κάνω τεστ Covid, θέλω να μου σκανάρουν το QR μου!». Φοιτητές του πανεπιστημίου Τσινγκχουά φωτογραφήθηκαν δείχνοντας «εξισώσεις του Φρίντμαν», ενός ρώσου φυσικού το επίθετο του οποίου είναι στα κινέζικα ομώνυμο του «απελευθερωμένου ανθρώπου». Μετά τον αποκλεισμό πολλών λέξεων κλειδιά (ανάμεσά τους και της «λευκής κόλλας χαρτί»…) τα κινεζικά σόσιαλ μίντια γέμισαν ειρωνικά μηνύματα τύπου «καλά καλά καλά καλά», που στηλίτευαν την επιμονή των Αρχών ότι όλα βαίνουν καλώς στον καλύτερο δυνατό «κομμουνιστικό» κόσμο. Οι χρήστες στράφηκαν επίσης σε λογοπαίγνια προκειμένου να αναφερθούν στις διαδηλώσεις, του τύπου «φλούδα μπανάνας», που έχει στα κινεζικά τα ίδια αρχικά με το όνομα του προέδρου, ή «μους γαρίδας», που ακούγεται στα κινεζικά λίγο σαν «παραιτήσου». Στη Σαγκάη, μία γυναίκα εθεάθη να περπατά στον δρόμο με τρία αλπακά – για να μην πολυλογούμε, παρέπεμπε σε ένα κινεζικό μιμίδιο που ουσιαστικά σημαίνει «Γ*** τη μάνα σου».

Μ’ όλο τον θαυμασμό, για τη συνέχεια σχεδόν κανείς διεθνής αναλυτής δεν εκφράζει αισιοδοξία. Το κινεζικό καθεστώς ξέρει καλά πώς να καταστέλλει, χρησιμοποιώντας λίγο καρότο και πολύ μαστίγιο. Οπως όμως σημειώνει ο ανταποκριτής της «Monde» στο Πεκίνο, ο Φρεντερίκ Λεμέτρ, πέραν της πολιτικής για την υγεία, οι διαδηλώσεις έδειξαν ότι, παρά την προπαγάνδα, κομμάτι της κινεζικής νεολαίας είναι έτοιμο να αγωνιστεί στο όνομα των δικαιωμάτων του ανθρώπου κι εκείνων των αξιών που το καθεστώς εξακολουθεί να ορίζει ως πούρα «δυτικές». Είναι η γενιά Ζ, νέοι γεννημένοι μετά το 2000, πολύ από αυτούς μάλιστα απολύτως αδαείς όσον αφορά στη σφαγή της πλατείας Τιενανμέν, τον Ιούνιο του 1989. Τα παιδιά του Σι Τζινπίνγκ είναι πατριώτες και φιλελεύθεροι ταυτόχρονα. Αγαπούν την Κίνα, είναι υπερήφανοι για τις επιτυχίες της, αλλά θέλουν και να ακούνε την κορεατική K-pop, να παρακολουθούν αγώνες μπάσκετ του NBA, να βλέπουν τις κινεζικές ή ξένες ταινίες που τους αρέσουν. Περιστέλλοντας τις ελευθερίες τους, εφαρμόζοντας μία οικονομική πολιτική που κάνει τη ζωή τους πιο δύσκολη, ο Σι ξυπνάει μέσα τους μία επιθυμία για δικαιώματα και άνοιγμα – που κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να φέρει στο μέλλον.