Τι σημαίνει η μερική αναδίπλωση της Ιρανικής κυβέρνησης

Το Ιράν δεν είναι μια χώρα από την απουσιάζουν τα μεγάλα κύματα διαμαρτυριών και τις τελευταίες δεκαετίες έχουν υπάρξει αρκετά μεγάλα κινήματα διαμαρτυρίας: οι φοιτητικές κινητοποιήσεις του Ιουλίου 1999. Ο μεγάλος κύκλος διαμαρτυριών και κινητοποιήσεων από τον Ιούνιο του 2009 έως τον Δεκέμβριο του 2010, που έμεινε γνωστός ως το «πράσινο κίνημα» και που αφορμή είχε την επανεκλογή Αχμαντινεζάντ και που είχε σημαντικό αριθμό θυμάτων. Οι μεγάλες κινητοποιήσεις το 2011 και το 2012. Οι μεγάλες κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις του 2017-2018, που στόχο είχαν την κυβέρνηση του μεταρρυθμιστή Ρουχανί και τις οικονομικές πολιτικές που εφάρμοσε, αλλά και τις μεγάλες διαμαρτυρίες του 2019-2020 όπου επίσης υπήρξαν μεγάλες διαμαρτυρίες για την κυβέρνηση Ρουχανί.

Οι διαμαρτυρίες στο Ιράν πάντα συνδυάζουν το στοιχείο της αμφισβήτησης των πιο αυταρχικών πλευρών της λειτουργίας του καθεστώτος με τα κοινωνικά ζητήματα, σε μια χώρα που παρά τον μεγάλο πλούτο που διαθέτει, έχει σημαντικές κοινωνικές ανισότητες, ενώ πλήττεται από τις διαρκείς κυρώσεις σε βάρος της, ιδίως από όταν οι ΗΠΑ μονομερώς αποχώρησαν για τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και επέστρεψαν σε καθεστώς κυρώσεων. Την ίδια στιγμή το Ιράν έχει να αντιμετωπίσει και ζητήματα μειονοτήτων στο εσωτερικό του, τόσο της Κουρδικής μειονότητας όσο και της Αζέρικης μειονότητα.

Τα αλλεπάλληλα κύματα διαμαρτυριών αποτυπώνουν εκτός των άλλων και τις αντιθέσεις που διαπερνούν την ίδια την Ιρανική κοινωνία και τη διαφορετική στάση που διαφορετικά κοινωνικά στρώματα έχουν απέναντι στην Ισλαμική Δημοκρατία. Η τελευταία εξακολουθεί να απολαμβάνει μια ισχυρή νομιμοποίηση ως προς πλευρές όπως είναι ο πατριωτισμός και εξακολουθεί να έχει μια γείωση σε σημαντικά τμήματα των λαϊκών στρωμάτων. Από την άλλη, πάντα υπάρχει μια μεγαλύτερη επιφυλακτικότητα σε πιο εύπορα στρώματα.

Διαφορετικά ρεύματα

Αυτό εξηγεί και την ύπαρξη διαφορετικών ρευμάτων ή και κομμάτων, εντός της Ισλαμικής Δημοκρατίας και τις διαφορετικές τοποθετήσεις που έχουν διαφορετικά ΜΜΕ, γιατί δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το Ιράν μπορεί να έχει μια έντονη κυριαρχία του θρησκευτικού στοιχείου, όπως αποτυπώνεται στη φιγούρα του Ανώτατου Ηγέτη και στον πολιτικό ρόλο των ανώτατων κληρικών, όμως έχει και εκλογές όπου συμμετέχουν διάφορα ρεύματα. Όλα αυτά εξηγούν και τον τρόπο που οι αντιθέσεις εκπροσωπούνται αν και τεθλασμένα στη διάκριση ανάμεσα σε «μεταρρυθμιστές» και «συντηρητικούς», όπου οι πρώτοι είναι περισσότερο προοδευτικοί σε πολιτιστικά ζητήματα αλλά και πιο «νεοφιλελεύθεροι» στα κοινωνικά και οικονομικά όπως και πιο μετριοπαθείς στις διεθνείς σχέσεις, και οι δεύτεροι είναι πιο συντηρητικοί στα πολιτιστικά ζητήματα και τα ζητήματα ηθών και πιο κοντά σε μια αντίληψη κοινωνικής δικαιοσύνης στα ζητήματα οικονομίας, όπως και πιο «σκληροί» στα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής.

Έτσι για παράδειγμα ήταν οι μεγάλες διαμαρτυρίες που αντιμετώπισε η κυβέρνηση Ρουχανί που έδειξαν την κρίση νομιμοποίησης που είχαν και που εξηγούν και τη νίκη του Ραϊσί και των συντηρητικών στις εκλογές.

Και βέβαια πάντα στο Ιράν υπάρχει η αντίφαση ανάμεσα στις επίσημες απαγορεύσεις και την καθημερινή πρακτική. Αυτό αποτυπώνεται σε στοιχεία που ξεκινούν από τις διάφορες «υπόγειες κουλτούρες» που αναπτύσσονται και καταλήγουν στο γεγονός ότι σε μια χώρα που τυπικά απαγορεύεται η πρόσβαση σε δυτικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το twitter όλοι σχεδόν έχουν VPN, ενώ υπάρχουν επίσημοι λογαριασμοί twitter ακόμη και του Ανώτατου Ηγέτη!

Οι κινητοποιήσεις του 2022

Οι κινητοποιήσεις του 2022 είχαν όντως ως αφορμή τον θάνατο της Μάχσα Αμινί ύστερα από τη σύλληψή της από περίπολο της «αστυνομίας ηθών». Όμως, θα ήταν λάθος θα θεωρήσουμε ότι είναι κινητοποιήσεις «για τη μαντήλα» μόνο.

Σίγουρα σε σχέση με τη νομοθεσία για την υποχρεωτική χρήση της μαντήλας υπήρχαν αρκετές αντιρρήσεις και ήταν μία από τις λιγότερο δημοφιλείς επιλογές του καθεστώτος. Εξ ου και το γεγονός ότι ιδίως σε πόλεις όπως η Τεχεράνη ήταν σήμα κατατεθέν η μαντήλα που φοριόταν με τρόπο που να καλύπτει μικρό μέρος του κεφαλιού. Μάλιστα η καθιέρωση της «αστυνομίας ηθών» ήρθε το 2006 επί της προεδρίας Αχμαντινεζάντ που θεώρησε ότι χρειαζόταν μια ακόμη πιο συντηρητική προσέγγιση.

Όμως, γύρω από το θάνατο της Αμινί ξεδιπλώθηκε ένα φάσμα διαμαρτυριών όπου η μαντήλα είχε περισσότερο τον χαρακτήρα «μετωνυμίας». Αυτές αφορούσαν τη θέση των γυναικών και την αντίφαση ότι ενώ η Ισλαμική Δημοκρατία υπερηφανεύεται ότι έδωσε δικαιώματα στις γυναίκες, εντούτοις τα ποσοστά πρόσβασης στην αγορά εργασίας παραμένουν απογοητευτικά. Αφορούν επίσης το συνολικότερο κοινωνικό πρόβλημα στο Ιράν, συμπεριλαμβανομένης της αντίθεσης στις πιο αυταρχικές πλευρές του καθεστώτος. Αφορούν, όμως, και τα ζητήματα των μειονοτήτων, κάτι που εξηγεί γιατί μεγάλες ήταν οι διαμαρτυρίες στις κουρδικές περιοχές (η Αμινί ήταν κουρδικής καταγωγής), στο Μπαλοχιστάν αλλά και στις περιοχές με Αζέρικη πλειοψηφία (καθόλου τυχαία ότι είμαστε και σε μια περίοδο αυξημένης έντασης ανάμεσα στο Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν καθώς το τελευταίο, σε αντίθεση με την πολιτική των προηγούμενων δεκαετιών, έχει στραφεί σε μια έντονα αλυτρωτική πολιτική σε σχέση με τους Αζέρους του Ιράν).

Όλος αυτός ο συνδυασμός παραγόντων εξηγεί και το μέγεθος και τη διάρκεια των κινητοποιήσεων στο Ιράν το 2022.

Μερική αναδίπλωση του καθεστώτος;

Οι κινητοποιήσεις αποτελούν μια σημαντική δοκιμασία αναμφίβολα για το καθεστώς και ειδικότερα για την κυβέρνηση Ραϊσί.

Και αυτό γιατί η χώρα είναι αντιμέτωπη και με τις επιπτώσεις των ευρύτερων γεωπολιτικών εξελίξεων μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, μία εκ των οποίων είναι και ο τρόπος που δεν προχωράει η συζήτηση για μια συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, που θα σήμαινε και άρση των κυρώσεων και μεγαλύτερα περιθώρια πολιτικών με «κοινωνικό πρόσωπο».

Αυτό εξηγεί και τις έντονες αντιδράσεις στο πώς τίθεται θέμα κυρώσεων στο Ιράν για ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάτι που για την Τεχεράνη σημαίνει και άρνηση των δυτικών να προχωρήσουν στη συμφωνία. Εξ ου και η ρητορική που ουσιαστικά κατηγορεί τη Δύση για διγλωσσία καθώς ενώ σε χώρες όπως η Βρετανία η κυβέρνηση αποφασίζει νέα κατασταλτικά μέτρα κατά διαδηλωτών και απεργών, την ίδια ώρα το Ιράν κατηγορείται ότι αντιμετωπίζει βάναυσα τις διαδηλώσεις.

Αυτό εξηγεί επίσης και γιατί η Τεχεράνη αντιμετωπίζει μέρος τουλάχιστον των κινητοποιήσεων ως υποκινούμενες από «ξένα κέντρα» ιδίως σε σχέση με όσες έχουν να κάνουν και με μειονοτικά ζητήματα.

Από την άλλη δεν μπορεί να παραβλέψει το γεγονός ότι υπάρχουν αυτές οι μαζικές κινητοποιήσεις και βίαιες συγκρούσεις, που αποτυπώθηκαν και στην ανακοίνωση του Συμβουλίου Κρατικής Ασφάλειας του Ιράν που παραδέχτηκε ότι υπάρχουν 200 νεκροί από τις κινητοποιήσεις, που περιλαμβάνουν «υπερασπιστές της ασφάλειας (σ.σ. μέλη των σωμάτων ασφαλείας), ανθρώπους που έπεσαν θύματα τρομοκρατικής επίθεσης, αθώους ανθρώπους που ήταν θύματα επιχειρήσεων ψευδούς σημαίας, αθώους ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας της χαοτικής κατάστασης ασφάλειας, ταραξίες και ένοπλα αντι-επαναστατική στοιχεία που συμμάχησαν με αποσχιστικές ομάδες». Μπορεί η ανακοίνωση να μην απολογείται για τα θύματα καταστολής όμως είναι σαφές ότι παραδέχεται ότι υπήρξαν και αθώοι διαδηλωτές που έπεσαν θύμα καταστολής, ενώ η ίδια η παραδοχή τόσο μεγάλου αριθμού αποτελεί και έμμεση παραδοχή της έκτασης των διαμαρτυριών.

Σε σχέση με την αλλαγή στάσης αυτή φάνηκε να διαφαίνεται ύστερα από τις δηλώσεις του σκληροπυρηνικού Γενικού Εισαγγελέα του Ιράν Μοχαμάντ Τζαφάρ Μονταζερί ότι έχει καταργηθεί η αστυνομία ηθών. Ωστόσο εξακολουθεί να επικρατεί μια σύγχυση σχετικά με αυτή τη  δήλωση καθώς το κρατικό ειδησεογραφικό δίκτυο Al-Alam μετέδωσε ότι μόνο αρμόδιο είναι το υπουργείο Εσωτερικών για να πάρει μια τέτοια απόφαση. Αντίστοιχα, άλλες εφημερίδες κυκλοφόρησαν στο Ιράν θεωρώντας ότι όντως υπάρχει απόφαση για κατάργηση και άλλες με πιο προσεκτικές διατυπώσεις.

Η προσπάθεια χειρισμού της δυσαρέσκειας

Όλα αυτά παραπέμπουν στο ότι η ιρανική κυβέρνηση και συνολικά το καθεστώς της Ισλαμικής Δημοκρατίας  προσπαθούν να χειριστούν τη δυσαρέσκεια με έναν συνδυασμό ανάμεσα στην καταστολή αλλά και τη μερική έστω αναπροσαρμογή πολιτικής ώστε να κατευναστούν τα πνεύματα και να σταματήσουν οι διαδηλώσεις. Αυτό δείχνει άλλωστε πώς κατά μία έννοια η ύπαρξη τέτοιων διαδηλώσεων δεν είναι μόνο μια απειλή για την κυρίαρχη θέση της Ισλαμικής Δημοκρατίας και των θεσμών της, αλλά και ένας από τους τρόπου με τους οποίους, όταν υπάρχουν αλλαγές πολιτικής, εξασφαλίζεται η ίδια η αναπαραγωγή της.