Οι σοφιστές – Οι απόψεις στα έργα ανώνυμων συγγραφέων

Η αντίθεση ανάμεσα στο νόμο και τη φύση αποτέλεσε κοινό γνώρισμα των αντιλήψεων που είχαν οι περισσότεροι εκ των σοφιστών με τους οποίους ασχοληθήκαμε στα προηγούμενα άρθρα μας. Όπως ίσως θυμάστε, ο Ιππίας, ο Αντιφών, ο Καλλικλής, ο Θρασύμαχος και ο Κριτίας, καθένας στους δικούς του τόνους, υπεραμύνονται του δικαίου της φύσης και κηρύσσουν την υπεροχή του έναντι των νομικών υποχρεώσεων, των γενικώς παραδεδεγμένων κανόνων δικαίου.

Όμως, την κυρίαρχη αυτήν κοσμοαντίληψη στους κόλπους της σοφιστικής δεν τη συμμερίζονταν άπαντες. Ενδεικτική των διαφορετικών αυτών απόψεων είναι μια ηθικοπολιτική πραγματεία των χρόνων του Πελοποννησιακού Πολέμου, που περιελήφθη εν μέρει, εν είδει εκτενούς παραθέματος, στον Προτρεπτικό του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Ιάμβλιχου (3ος-4ος αιώνας μ.Χ.). Στην εν λόγω διατριβή, που έγινε γνωστή ως ο Ανώνυμος του Ιάμβλιχου, προβάλλεται η θέση ότι η ύπαρξη του νόμου αποτελεί φυσική αναγκαιότητα και, συγχρόνως, απαραίτητη προϋπόθεση για την κοινωνική συνοχή. Το φυσικό δίκαιο, από την άλλη, είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο θα έπρεπε να εδράζονται η οργανωμένη κοινότητα και οι νόμοι της πολιτείας, μιας πολιτείας όπου δε θα ήταν βεβαίως κυρίαρχες οι ολιγαρχικές τάσεις.

Για το συγγραφέα του σοφιστικού αυτού έργου, το όνομα του οποίου μας είναι άγνωστο, καθοριστικός όσον αφορά το ζήτημα της αποδοχής του νόμου είναι ο ρόλος της παιδείας, της παιδαγωγικής επίδρασης – η γνώμη αυτή ανακαλεί στη μνήμη μας τις πεποιθήσεις του ιδρυτή της σοφιστικής, του Πρωταγόρα, για την αξία της παιδαγωγικής διαδικασίας.

Στο ίδιο πνεύμα είχε διατυπώσει τις σκέψεις του και ο συγγραφέας μιας άλλης πραγματείας εκείνου του καιρού, για την οποία αντλούμε πληροφορίες από μια απομίμησή της, συμπεριληφθείσα στον πρώτο λόγο του Ψευδο-Δημοσθένη (ονομασία που αποδίδεται σε άγνωστους συγγραφείς κειμένων που εντάσσονται μεν στο corpus του κορυφαίου ρήτορα Δημοσθένη, αλλά θεωρούνται ψευδεπίγραφα) Κατά Αριστογείτονος. Επρόκειτο στην ουσία για ένα συμπίλημα, για τον καρπό μιας άτεχνης συνένωσης ανομοιογενών απόψεων για τη γένεση των νόμων. Έτσι, οι νόμοι θεωρούνται εδώ θεϊκά δώρα, κανόνες μυαλωμένων ανθρώπων, αλλά και κοινές συμφωνίες όλων των πολιτών.

Τέλος, άξια αναφοράς είναι και μια τρίτη πραγματεία, που φέρει την ονομασία Δισσοί λόγοι και σώθηκε μέσω των χειρογράφων του ιατροφιλοσόφου Σέξτου του Εμπειρικού (2ος-3ος αιώνας μ.Χ.). Στο έργο αυτό, γραμμένο στη δωρική διάλεκτο περί τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., προβάλλονται επιχειρήματα υπέρ της διδακτικής μεθόδου του Πρωταγόρα. Όπως υποδηλώνει και η ονομασία της πραγματείας, το κύριο μέρος της είναι δομημένο πάνω σε αντιθέσεις, σε αντίθετα παραδείγματα.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Ιάμβλιχος (3ος-4ος αιώνας μ.Χ.).