Αρναία: Η κωμόπολη της Χαλκιδικής με τις βαθιές ρίζες στο μακρινό παρελθόν

Κωμόπολη της Χαλκιδικής με παραδοσιακό χρώμα, χτισμένη στις βόρειες απολήξεις του όρους Χολομώντα (υψόμετρο 600), η Αρναία, ιστορική έδρα του Δήμου Αριστοτέλη, αποτελεί το αγροτικό και εμπορικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής.

Αρχοντικά μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής, όμορφα σπίτια, πλακόστρωτοι και λιθόστρωτοι δρόμοι και σοκάκια στολίζουν την πυκνοδομημένη κωμόπολη της Χαλκιδικής με τη μακρά παράδοση στον εκπαιδευτικό τομέα, τη βυζαντινή και τη χορωδιακή μουσική, την υφαντική και τη μελισσοκομία.

Οικιστικός πυρήνας της Αρναίας είναι η κεντρική πλατεία με το μεγάλο πλάτανο, το λεγόμενο παζάρι, γύρω από το οποίο αναπτύσσεται το εμπορικό κέντρο της κωμόπολης.

Η Αρναία στο διάβα του χρόνου

Τις βαθιές ρίζες της Αρναίας στο χρόνο υποδηλώνει η ύπαρξη γειτονικής αρχαίας πόλης με την ονομασία Αρναί.

Σύμφωνα με μια εκδοχή, η αρχαία πόλη των Αρνών, την οποία μνημονεύει ο Θουκυδίδης, βρισκόταν στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία, όπου έχουν αποκαλυφθεί ευρήματα που χρονολογούνται από τους Προϊστορικούς έως και τους Μεσοβυζαντινούς Χρόνους.

Η Λιαρίγκοβα (Λιαρίγκοβη)

Η Αρναία ήταν γνωστή επί αιώνες ως Λιαρίγκοβα ή Λιαρίγκοβη (ονομασία σλαβικής προέλευσης).

Ο μικρός οικισμός της Λιαρίγκοβας, που είχε ιδρυθεί περί τα τέλη του 15ου/αρχές του 16ου αιώνα από εργάτες-μοναχούς του μετοχίου της αγιορείτικης μονής Κωνσταμονίτου (Κασταμονίτου), αναφέρεται πρώτη φορά σε ένα φιρμάνι του 1750, το οποίο περιλαμβάνει έναν κατάλογο των μετοχίων της προαναφερθείσης μονής.

Πηγή: Αστέριος Καραστέργιος

Ο οικισμός αυτός γνώρισε περίοδο άνθησης κατά το 18ο αιώνα χάρη στην απασχόληση των κατοίκων του στα μεταλλεία των Σιδηροκαυσίων, αποτέλεσε δε εμπορικό κέντρο της Χαλκιδικής και πρωτεύουσα της περίφημης μεταλλευτικής ομοσπονδίας των δώδεκα κοινοτήτων των Μαντεμοχωρίων.

Οι κάτοικοι της Λιαρίγκοβας, τόσο κατά τους Προεπαναστατικούς Χρόνους όσο και μετά την Επανάσταση του 1821, ασχολούνταν με την υφαντική (μάλλινοι τάπητες), τη μελισσοκομία και το εμπόριο ξυλείας και ζώων.

Πηγή: Αστέριος Καραστέργιος

Η Λιαρίγκοβα έλαβε μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα του έθνους, γεγονός που προκάλεσε την πυρπόληση και την ερήμωσή της.

Εξάλλου, αγωνιστές από τη Λιαρίγκοβα συμμετείχαν στο Μακεδονικό Αγώνα των ετών 1904-1908.

Το 1928 η Λιαρίγκοβα μετονομάστηκε σε Αρναία.

Πηγή: Αστέριος Καραστέργιος

Το 1932 η Αρναία ήταν το μεγαλύτερο χωριό της Βόρειας Χαλκιδικής.

Οι 3.000 κάτοικοί της ασχολούνταν ως επί το πλείστον με το εμπόριο, την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομία, την υλοτομία, την υφαντική και την κατασκευή χειροποίητων παπουτσιών.

Πηγή: Στ. Καραστέργιος

Πηγή: Στ. Καραστέργιος

Τα θρησκευτικά μνημεία

Ο ναός του Αγίου Στεφάνου (τρίκλιτη βασιλική που ιδρύθηκε σύμφωνα με την προφορική παράδοση το 1812 και διαθέτει επιβλητικό καμπαναριό, έργο της δεκαετίας 1880-1890) είναι ο μοναδικός στην Ελλάδα που λειτουργεί κανονικά για τις ανάγκες των πιστών ενώ είναι χτισμένος πάνω σε σημαντικά ευρήματα της αρχαιότητας (το γυάλινο δάπεδο του ναού καθιστά ορατές τις τουλάχιστον τέσσερις παλαιότερες φάσεις του μνημείου που έχουν αποκαλυφθεί).

Ο ναός του Αγίου Στεφάνου καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 αλλά και το Σεπτέμβριο του 2005, ύστερα από μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε στο εσωτερικό του.

Πηγή: Περικλής Μεράκος

Η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων, σταυροειδής με τρούλο, οικοδομήθηκε το 1919 σε σχέδια του Αναστασίου Ορλάνδου.

Η αρχιτεκτονική της Αρναίας

Στην Αρναία σώζεται ένας σημαντικός αριθμός παλαιών κατοικιών, που είχαν κατασκευάσει με βασικά υλικά την πέτρα και το ξύλο ντόπιοι μάστορες, αλλά και αρβανίτες και ηπειρώτες τεχνίτες, που στάθμευαν στην κωμόπολη καθ΄οδόν προς τις μονές της αθωνικής χερσονήσου.

Πηγή: Μάρω Κουρή

Πηγή: Περικλής Μεράκος

Πηγή: Περικλής Μεράκος

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν το σχολικό κτίριο του 1871 (η λεγόμενη Αστική Σχολή Λιαριγκόβης), το κτίσμα του δημοτικού σχολείου με το μεγάλο προαύλιο, τα αρχοντικά Αλεξάνδρου (ξενώνας Αλεξάνδρου), Μήτσιου και Ιατρού (Γιατράδικο), που χρονολογείται στο β’ μισό του 18ου ή τις αρχές του 19ου αιώνα και φιλοξενεί τα εκθέματα του Ιστορικού – Λαογραφικού Μουσείου της Αρναίας.

Πηγή: Περικλής Μεράκος

Πηγή: Περικλής Μεράκος

Οι μουσειακοί χώροι

Το Ιστορικό – Λαογραφικό Μουσείο της μακεδονικής κωμόπολης περιλαμβάνει οικογενειακά κειμήλια, αντικείμενα του καθημερινού υλικού βίου, καθώς και πλήθος άλλων αντικειμένων που είναι συνυφασμένα με την ιστορική και λαογραφική παράδοση του τόπου.

Πηγή: Περικλής Μεράκος

Πηγή: Περικλής Μεράκος

Πηγή: Περικλής Μεράκος

Μεταξύ άλλων, εκτίθενται αγροτικά εργαλεία, μελισσοκομικά εργαλεία, ξυλουργικός και οικοδομικός εξοπλισμός, εργαλεία υποδηματοποιών, οικιακά σκεύη, υφαντουργικός εξοπλισμός, παραδοσιακά έπιπλα και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

Το Μουσείο Υφαντικής της Αρναίας, απέναντι από το Ιστορικό – Λαογραφικό Μουσείο, στεγάζεται σε κτίριο που οικοδομήθηκε το 19ο αιώνα και είναι γνωστό ως οικία Γιαννούδενας.

Πηγή: Περικλής Μεράκος

Στους χώρους του Μουσείου αναδεικνύεται η μακρά παράδοση της Αρναίας ως κέντρου υφαντικής τέχνης.

Πηγή: Περικλής Μεράκος

Πηγή: Περικλής Μεράκος

Το εκθεσιακό υλικό (αντικείμενα και εργαλεία της υφαντικής, πλήθος υφαντών, «καλλιγραφικά» χαλιά που προορίζονταν για τη διακόσμηση τοίχων κ.ά.) επιτρέπει στον επισκέπτη να σχηματίσει μια ολοκληρωμένη εικόνα για τη διαδικασία της επεξεργασίας του μαλλιού και της δημιουργίας των υφαντών.

Η ευρύτερη περιοχή της Αρναίας

Σε μικρή απόσταση από την Αρναία βρίσκεται το αλσύλλιο της Αγίας Παρασκευής, χώρος αναψυχής με την ομώνυμη εκκλησία και εντυπωσιακές δρυς.

Στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία (Αϊ-Λια) με την πανοραμική θέα είναι χτισμένο το ομώνυμο ξωκλήσι.

*Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο παρόν άρθρο προέρχονται στο σύνολό τους από το διαδικτυακό τόπο του Δήμου Αριστοτέλη (dimosaristoteli.gr). Στην κεντρική φωτογραφία, άποψη της Αρναίας, ιστορικής έδρας του Δήμου Αριστοτέλη.