Το άλλο σωσίβιο

Πριν γίνω επαγγελματίας φιλόλογος, δηλαδή ουσιαστικά εργάτης που χειρίζεται και, αν μπορεί, διδάσκει τον λόγο – που, φυσικά, ο λόγος φαίνεται στον ορίζοντα ότι είναι ως γλώσσα, όποια γλώσσα, όποιο δηλαδή σύστημα φωνητικών, γραπτών ή εικαστικών ΣΗΜΕΙΩΝ -, ήμουν παιδιόθεν δέκτης και πομπός σημείων. Είμαι χρήστης της γλώσσας, όπως όλοι οι άνθρωποι από την κούνια μας, ακόμη κι εκείνοι που το έφερε η συνθήκη να μη βλέπουν και να μην ακούν και να μην έχουν δυνατότητα άλλη από το να βγάζουν κραυγές, δηλαδή να μην αρθρώνουν. Ολοι γνωρίζουμε, και συχνά καταφεύγουμε, στον χειρονομημένο λόγο. Μπορούμε να «διαβάσουμε» τα χείλη ή τα μάτια ή τη στάση του σώματος και να κατανοήσουμε θεμελιώδεις αντιδράσεις των ανθρώπων, συχνά σε χώρες που αγνοούμε τη γλώσσα της κοινής τους επικοινωνίας. Αντί να πω «κοίτα», δείχνω, αντί να πω «χαίρομαι», χοροπηδώ, βγάζω κραυγές.

Ο θεός των Δελφών, μέσω των ιερέων του, δεν «έλεγε», ούτε «έκρυπτε», αλλά «σήμαινε». Οι προφητικές κραυγές του αποτελούσαν ήχους με σημασία και χρειάζονταν ερμηνεία. Και η ερμηνεία ήταν η δωρεά του Ερμή στον άνθρωπο, αφού αυτός ο θεός τον βοηθούσε να αποκρυπτογραφήσει τα θεία «σήματα».

Ολοι, νομίζω, ακόμη και οι αδιάφοροι για τον τρόπο που επικοινωνούμε, όσοι το θεωρούν αυτονόητο, κάποια στιγμή αντιλαμβάνονται πως είναι χρήστες, πομποί και δέκτες ήχων ή γραπτών σημάτων που είναι αποτέλεσμα μιας σύμβασης, μιας συμφωνίας (κυριολεκτικά). Σήμερα αναφερόμαστε σε δεκάδες γλώσσες: η γλώσσα των μαθηματικών, της χημείας, του ασυρμάτου, των τυφλών, η γλώσσα της επικοινωνίας με τον κόσμο του απείρου. Καθένας μας κάποια στιγμή στη ζωή του θα στοχάστηκε τον πρώτο εκείνο κάτοικο του Παραδείσου, του Κήπου στην αυγή της Δημιουργίας, που βρήκε τρόπο να επικοινωνήσει με τον απέναντι, το πώς η κραυγή έγινε με την επανάληψη λόγος, λέξη με ορισμένο νόημα. Είναι το μέγα θαύμα.

Οι σκέψεις αυτές, όχι τόσο ενός επαγγελματία διδασκάλου της γλώσσας όσο ενός χρήστη, ερεθίστηκαν άλλη μία φορά με την εμφάνιση ενός εργαλείου που εξετάζει, ταξινομεί, ερμηνεύει και αποκαλύπτει τους κώδικες της γλωσσικής επικοινωνίας. Ο ακούραστος και κυριολεκτικά παντεπόπτης της δημιουργικής παρουσίας του ανθρώπου στη γη, ο καθηγητής και αρχαιολόγος φίλος Θεοδόσης Π. Τάσιος, ένας μοναδικά αναγεννησιακός τύπος επιστήμονα, καθηγητή και ακαδημαϊκού σε πλήθος από ελληνικά και ξένα επιστημονικά κέντρα παιδείας, έρχεται άλλη μία φορά να μας εκπλήξει, αυτός ο τυπικά πολιτικός μηχανικός, που δίδαξε στο Πολυτεχνείο «Σκυρόδεμα» (!), με ένα εξαίσιο εγχειρίδιο πάνω στα πρακτικά (και ζωτικά, θα έλεγα) ζητήματα της χρήσης της νεοελληνικής γλώσσας (Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ). Σε μια εποχή που απ΄ όλες τις υπεύθυνες για την παιδεία του Γένους φωνές ακούγεται η αγωνία για μια (επιεικώς) αδράνεια της γλωσσικής επικοινωνίας, μια παραίτηση των κύριων κέντρων κατεύθυνσης, προστασίας, εμβάθυνσης και πλουτισμού των γλωσσικών κοιταγμάτων της ελληνικής, κυρίως, γλώσσας, αλλά κατ΄ επέκταση των ποικίλων γλωσσών που σήμερα ταξινομούν και ερευνούν τους άγνωστους ακόμη κόσμους, υλικούς και πνευματικούς.

Στο έξοχο, λοιπόν, εργαλείο που μας κληροδοτεί ο Τάσιος, ύστερα από μια σύντομη και εξαίρετη εισαγωγή για τον σκοπό, τη μέθοδο και την ανάγκη του εργαλείου που μας προσφέρει, ακολουθούν έξι μέρη της προσφερόμενης ύλης. Στο πρώτο μέρος, με τίτλο «Χρήσεις», εξετάζονται η στίξη και η σύμπλεξη στη γλώσσα, μια συζήτηση για τη χρήση της νεοελληνικής στις θετικές επιστήμες, εξαίρονται η ομορφιά του επιτονισμού και οι καμπύλες της προσωδίας (δηλαδή έντονη ανάδειξη της γλωσσικής προσωδίας, μουσικότητας). Στο δεύτερο μέρος αναδεικνύονται οι ηθικοπολιτικές διαστάσεις της γλωσσικής μας ακηδίας, διερευνώνται η Γλώσσα στη Διευθυντική «Τέχνη» και την Εξουσία και εξετάζεται η δίκαιη εμφυλική Γλώσσα, νομίζω για πρώτη φορά επιστημονικά.

Στο τρίτο μέρος εξετάζονται ιστοριογλωσσικά θέματα, αρχεία ελληνικά, Βυζάντιο. Στο τέταρτο μέρος ανοίγεται μια έξοχη συζήτηση για την επιστημονική ορολογία, τα προβλήματά της, την πλημμυρίδα των νέων όρων που φέρνει η πρόοδος. Ειδική μνεία γίνεται για μια σύλληψη και δράση του Τάσιου και συνεργατών του στο Εθνικό Πρόγραμμα Ορολογικού Σχεδιασμού (ΕΠΟΣ) που φιλοδοξεί να καλύψει μια τραυματική κατάσταση των επιστημονικών εφαρμογών στον τόπο μας.

Στο πέμπτο μέρος του βιβλίου η αναφορά είναι στα Κανονιστικά κείμενα, την εθνική Γραμματική, τα σφάλματα στη χρήση και στην πρόταση για ορθολογικό μονοτονικό σύστημα. Στο έκτο μέρος, «Γλωσσοσυρμοί», προσεγγίζεται η ηττοπάθεια στη γλώσσα, στη γλωσσοπενία, στην αγγλογλωσσική επέλαση, στα πλεονεκτήματα και τα αμαρτήματα της χρήσης.