Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι προελληνικές γλώσσες (Μέρος Β’)

Στο αμέσως προηγούμενο άρθρο μας, το πρώτο της θεματικής ενότητας που είναι αφιερωμένη στις προελληνικές γλώσσες, είχαμε αναφέρει ότι, πέραν των άμεσων μαρτυριών, υπάρχουν και έμμεσες μαρτυρίες για τις εν λόγω γλώσσες. Οι μαρτυρίες αυτές συνίστανται σε κατάλοιπά τους που είναι εμφανή κατά κύριο λόγο σε όρους του λεξιλογίου και στα κύρια ονόματα της ελληνικής.

Βεβαίως, δεδομένου ότι ορισμένα από τα δάνεια που πήρε η ελληνική δε φαίνεται να προέρχονται ούτε από τις γνωστές άμεσα μαρτυρούμενες προελληνικές γλώσσες ούτε από γλώσσες που τις μιλούσαν εκτός του ελληνικού χώρου, ουδείς μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο να προέρχονται οι όροι αυτοί από άγνωστες προελληνικές διαλέκτους, να αποτελούν με άλλα λόγια έμμεσες μαρτυρίες υποθετικών προελληνικών γλωσσών.

Εξάλλου, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι το πρόβλημα των δανείων εν γένει, δηλαδή των στοιχείων που εισάγονται και ενσωματώνονται στο σύστημα μιας γλώσσας προερχόμενα από άλλη γλώσσα, δεν είναι σίγουρα το απλούστερο δυνατό, κι ως εκ τούτου η λύση του μόνο εύκολη δεν είναι. Όσον αφορά την ελληνική γλώσσα ειδικότερα, είναι πρώτα απ’ όλα πιθανόν να θεωρούμε λανθασμένα μια λέξη δάνεια –και τούτο επειδή δε γνωρίζουμε την ετυμολογία της–, ενώ στην πραγματικότητα είναι ελληνική.

Όμως, ακόμα και σε περιπτώσεις όπου έχουμε βεβαιωθεί για το δάνειο χαρακτήρα ενός όρου της ελληνικής, είναι άραγε ο όρος αυτός δάνειο προερχόμενο απαραιτήτως από κάποια προελληνική γλώσσα; Κάτι τέτοιο ασφαλώς δεν μπορεί να ειπωθεί, καθώς ένας δάνειος τύπος μπορεί να προέρχεται από άγνωστες γλώσσες με τις οποίες οι κατοπινοί Έλληνες ενδέχεται να είχαν έλθει σε επαφή πριν καν εγκατασταθούν στη Βαλκανική χερσόνησο. Πέραν τούτου, μπορεί να πρόκειται για δάνειο που ανάγεται μεν στην περίοδο μετά την εγκατάστασή τους στα Βαλκάνια, αλλά εκπορεύεται από μια άγνωστη και πάλι γλώσσα που τη μιλούσαν εκτός του ελληνικού χώρου. Βεβαίως, δεν αποκλείεται ένα δάνειο γλωσσικό στοιχείο να είναι αυτό που ονομάζουμε λέξη-«ταξιδιώτης», δηλαδή μια λέξη άγνωστης προέλευσης με ευρεία διάδοση στις χώρες της μεσογειακής λεκάνης.

Τα ανωτέρω υποθετικά σχήματα είναι, όπως γίνεται ίσως αντιληπτό, απόρροια της αδυναμίας μας να χρονολογήσουμε επακριβώς τα υπό εξέταση δάνεια – το μόνο ασφαλές terminus ante quem είναι η πρώτη βεβαιωμένη εμφάνισή τους στην ελληνική γλώσσα.

Επιπρόσθετες δυσκολίες προκαλεί εν προκειμένω η ασαφής εικόνα που έχουμε για την ινδοευρωπαϊκή ή μη προέλευση των υποθετικών προελληνικών γλωσσών. Εξ όσων μπορούμε να υποθέσουμε, μια τέτοια γλώσσα μπορεί να ανήκει πράγματι στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια, αλλά ενδέχεται και να συνδέεται με άλλες γλώσσες, με άλλες γλωσσικές οικογένειες.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, χάρτης των Βαλκανίων κατά τους Προϊστορικούς Χρόνους (πηγή: «Τα Βαλκάνια στην Προϊστορία», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2001).

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι προελληνικές γλώσσες (Μέρος Α’)