Οι φίλοι πρέπει να προσφέρουν ειλικρίνεια ή άνευ όρων υποστήριξη;

Η Λίντσεϊ Κονιάρ γνωρίζει την καλύτερή της φίλη, την Καρολάιν, από τότε που γεννήθηκε. Οι μητέρες τους είναι κολλητές φίλες από την έβδομη τάξη, οπότε παρόλο που η Λίντσεϊ είναι δύο χρόνια μεγαλύτερη από την Καρολάιν και οι δύο τους φοιτούσαν σε διαφορετικά σχολεία στη γενέτειρά τους, το Eden Prairie της Μινεσότα, δεν υπήρχε περίπτωση να ξεφύγουν η μία από την άλλη. «Μας ανάγκασαν κυριολεκτικά να γίνουμε φίλες» είπε η Κονιάρ. Αλλά ακόμη και όταν μετακόμισαν από τα σπίτια των μητέρων τους, η φιλία συνεχίστηκε.

Ο Λίντσεϊ έμεινε στη Μινεσότα για το κολέγιο, ενώ η Καρολάιν φοίτησε σε σχολείο στη Βοστώνη και στη συνέχεια μετακόμισε στη Νέα Υόρκη, όπου άρχισε να βγαίνει με κάποιον. Στην αρχή, η νέα σχέση φαινόταν θαυμάσια, «όλο πεταλούδες και τριαντάφυλλα» θυμάται για τη φίλη της η Κοριάν. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, οι ενημερώσεις της Καρολίν για τη σχέση της έγιναν λιγότερο χαρούμενες και πιο ασαφείς. Στην κοινωνική λειτουργό, Λίντσεϊ, κάτι έμοιαζε να μην πάει καλά, και μια επίσκεψη στη Νέα Υόρκη απλώς εδραίωσε τις ανησυχίες της ότι ο σύντροφος της Καρολάιν δεν της φερόταν καλά. «Δεν ήταν ο χαρούμενος εαυτός της» θυμάται η φίλη της. Την τελευταία ημέρα της επίσκεψής της, η Κονιάρ αποφάσισε να εκφράσει τις ανησυχίες της για τη σχέση. Επέλεξε προσεκτικά τα λόγια της, φροντίζοντας να αναφέρει συγκεκριμένα παραδείγματα, να χρησιμοποιεί δηλώσεις με το «εγώ» και να διευκρινίζει ότι μιλούσε μόνο επειδή ανησυχούσε για την ασφάλεια της φίλης της. Αλλά κατάλαβε ότι η Καρολάιν δεν το δεχόταν. «Τα τείχη της ανέβηκαν. Δεν μιλήσαμε για πολύ καιρό».

• Διαβάστε επίσης: Η άγνωστη και παράξενη φιλία του Σαλβαντόρ Νταλί και του Γουόλτ Ντίσνεϊ

Τι σημαίνει φιλία, τελικά;

Το δίλημμα που αντιμετώπισε η Κονιάρ -αν έπρεπε να πει κάτι ή να δαγκώσει τη γλώσσα της- οδηγεί σε μια μακροχρόνια συζήτηση σχετικά με το τι σημαίνει να είσαι καλός φίλος. Είναι σωστό να πεις σε έναν φίλο όταν πιστεύεις ότι παίρνει μια κακή απόφαση; Ή μήπως ο ρόλος ενός φίλου είναι να προσφέρει σταθερή και άνευ όρων υποστήριξη και να αφήνει τις ανεπιθύμητες συμβουλές στους γονείς, τους συζύγους ή τα αδέλφια; Αυτά τα μέρη μπορεί να αισθάνονται περισσότερο δικαιωμένα ή υποχρεωμένα να μιλήσουν, επειδή οι σχέσεις τους είναι καλύτερα καθορισμένες και πιο επίσημες.

Αλλά είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για εξουσία ή υποχρέωση στη φιλία, η οποία σε κάποιο βαθμό ορίζεται από αυτό που δεν είναι: Φίλοι είναι εκείνοι που επιλέγουν να βρίσκονται ο ένας στη ζωή του άλλου, παρόλο που δεν εκπληρώνουν έναν συγκεκριμένο ρόλο. Ακόμα και μεταξύ στενών φίλων, μπορεί να είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε τι ακριβώς, αν υπάρχει κάτι, οφείλουν δύο άνθρωποι ο ένας στον άλλον.

Σύμφωνα με μια άποψη, όπως αυτή του φιλοσόφου Alasdair MacIntyre, η προθυμία να είναι κανείς «σχολαστικά ειλικρινής» σε τέτοιες στιγμές είναι ο πυρήνας της φιλίας. Όλοι οι άνθρωποι έχουν τυφλά σημεία- κανένας μας δεν έχει ανοσία στη λήψη κακών αποφάσεων. Ένας αληθινός φίλος, σύμφωνα με τον MacIntyre, είναι αυτός που νοιάζεται αρκετά για την ευημερία μας ώστε να μας βοηθήσει να απελευθερωθούμε από αυτές τις ψευδαισθήσεις.

Ορισμένα πράγματα δε λέγονται ποτέ;

«Οι φιλίες επιβιώνουν και ευδοκιμούν μόνο αν κάθε φίλος μπορεί να βασίζεται στην ειλικρίνεια του άλλου» είπε κάποτε. Μια άλλη άποψη, αντίθετα, υποστηρίζει ότι είναι ακριβώς η προθυμία μας να κρατήσουμε το στόμα μας κλειστό μπροστά στο λάθος ενός φίλου που επιτρέπει σε οποιαδήποτε φιλία μας να επιβιώσει. «Σχεδόν πάντα, τέτοιες ανθρώπινες σχέσεις στηρίζονται στο γεγονός ότι ορισμένα πράγματα δεν λέγονται ποτέ, και μάλιστα ότι δεν θίγονται ποτέ- και μόλις αυτά τα βότσαλα κυλήσουν, η φιλία καταρρέει» έγραψε ο Φρίντριχ Νίτσε.

Η έρευνα της κοινωνικής ψυχολογίας υπογραμμίζει την ένταση μεταξύ αυτών των προοπτικών. Η ειλικρίνεια είναι κάτι που οι άνθρωποι αναμένουν και εκτιμούν από τους στενούς φίλους. Στην ερώτηση τι κάνει την οικειότητα σε μια φιλία, οι άνθρωποι λένε πράγματα όπως «αν κάνω λάθος, ο φίλος μου θα με ενημερώσει» ή «αν χρειάζομαι συμβουλές, ο φίλος μου θα μου τις δώσει», σύμφωνα με μια μελέτη που διεξήγαγε η Beverley Fehr, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Winnipeg.

Αλλά η ειλικρίνεια δεν είναι το μόνο που περιμένουν οι άνθρωποι από τους φίλους τους και δεν συμβαδίζει πάντα με τα άλλα καθήκοντα της φιλίας. Τα υποκείμενα της μελέτης της Fehr τόνισαν επίσης τη σημασία δηλώσεων όπως «όποιος κι αν είμαι ή ό,τι κι αν κάνω, ο φίλος μου θα με αποδεχτεί». Οι άνθρωποι θέλουν ειλικρίνεια από τους φίλους τους, αλλά και άνευ όρων υποστήριξη και επικύρωση. «Έχουμε ισχυρές προσδοκίες για τις φιλίες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να συγκρουστούν μεταξύ τους» μου είπε η Fehr.

Η ειλικρίνεια κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει

Και όσο σημαντική κι αν οι άνθρωποι διακηρύσσουν ότι είναι η ειλικρίνεια, οι έρευνες δείχνουν ότι οι περισσότεροι από εμάς διστάζουμε να αντιμετωπίσουμε τους φίλους μας όταν προκύπτουν ζητήματα. Σε μια άλλη μελέτη, η Fehr και η συνάδελφός της κοινωνική ψυχολόγος Cheryl Harasymchuk ρώτησαν τους συμμετέχοντες πώς θα χειρίζονταν μια ποικιλία προβλημάτων στις ρομαντικές σχέσεις.

«Ανεξάρτητα από το θέμα, οι άνθρωποι λένε ότι, με έναν ερωτικό σύντροφο, θα πρέπει να το συζητήσετε, όχι απλώς να το αφήσετε να περάσει» δήλωσε η Fehr. Ωστόσο, όταν τους ζητήθηκε να εξετάσουν παρόμοια προβλήματα στο πλαίσιο της φιλίας, οι ερωτηθέντες επέλεξαν πιο συγκρατημένες προσεγγίσεις. Αυτές εντάσσονται γενικά σε ένα από τα δύο στρατόπεδα: την αφοσίωση, η οποία περιλαμβάνει την αναμονή του ζητήματος και την ελπίδα ότι θα βελτιωθεί από μόνο του, ή αυτό που οι ερευνητές ονόμασαν παραμέληση.

«Απλώς απομακρύνεσαι κατά κάποιον τρόπο από την κατάσταση και αφήνεις τη σχέση να πεθάνει αργά» λέει η Fehr. Στην ερώτηση τι θα συνέβαινε αν ένας φίλος αντιμετώπιζε ένα πρόβλημα με πιο ευθύ τρόπο, οι ερωτηθέντες δεν ήταν τόσο σίγουροι ότι αυτό θα έκανε πολύ καλό. Μπορεί να είναι αλήθεια ότι το να κάνουμε το σωστό για τους φίλους μας μερικές φορές σημαίνει να τους λέμε πράγματα που δεν θέλουν να ακούσουν, αλλά ο Νίτσε έχει δίκιο ότι οι περισσότεροι φίλοι δεν θα το κάνουν.

Είναι μια εθελοντική σχέση

Η επικρατούσα «κουλτούρα της παθητικότητας» όπως την αποκάλεσε η Harasymchuk, που χαρακτηρίζει τις περισσότερες φιλίες έχει κάποιο νόημα. Η φιλία είναι μια εθελοντική σχέση, μη δεσμευμένη από το αίμα ή το νόμο, γεγονός που καθιστά ευκολότερη τη διάλυσή της. Στην πραγματικότητα, επειδή η φιλία δεν περιλαμβάνει καμία επίσημη συμφωνία, δεν είναι καν απαραίτητο να δηλώσετε ότι η σχέση τελείωσε – μπορείτε απλώς να απομακρυνθείτε διακριτικά από αυτήν ή να την αφήσετε να «μαραθεί το αμπέλι».

Οι φιλίες δεν είναι μονογαμικές, οπότε σε περίπτωση που δεν παίρνετε αυτό που θέλετε από έναν φίλο, είναι αρκετά εύκολο να στραφείτε σε έναν άλλο. Γενικά, και ίσως ανόητα, οι άνθρωποι θεωρούν τη φιλία κάπως αναλώσιμη, ανάξια της ταλαιπωρίας μιας αντιπαράθεσης. Και το γεγονός είναι ότι πολλές φιλίες φαίνεται να μπορούν να επιβιώσουν μια χαρά παρά την τάση τους για παθητικότητα.

Γνώριζαν αλλά δε μιλούσαν

Όταν η Leah Goldman, πιστοποιημένη επαγγελματίας life coach από τη Μασαχουσέτη, έβαλε τέλος σε μια μακροχρόνια σχέση, αφού ανακάλυψε ότι ο σύντροφός της την απατούσε όλο αυτό το διάστημα, έμεινε άναυδη από το πόσοι από τους φίλους της παραδέχτηκαν ότι είχαν επιφυλάξεις για τον πρώην της. Από τη δική της οπτική γωνία, είχε συχνά αναφερθεί στις δικές της ανησυχίες για τη σχέση αλλά, με μια μοναδική εξαίρεση, κανείς δεν το είχε κάνει. Όταν ρώτησε τους φίλους της γιατί δεν είχαν μιλήσει ποτέ, λέει ότι οι περισσότεροι της είπαν ότι απλώς δεν αισθάνονταν ότι ήταν η θέση τους να το κάνουν.

Η φίλη που μίλησε, ζούσε στην άλλη άκρη της χώρας και δεν είχε συναντήσει ποτέ τον σύντροφό της. Αλλά αφού η Goldman μοιράστηκε κάποιες από τις επιφυλάξεις της, η φίλη είπε ότι ο σύντροφος της δεν ακούγεται σπουδαίος τύπος και ότι μάλλον θα έπρεπε να το τελειώσει. Από την άλλη, δεν τρέφει κανένα κακό προαίσθημα για τους φίλους της που δεν το έκαναν. «Μπορώ να καταλάβω την άποψή τους. Στο τέλος της ημέρας, ήταν εκεί για μένα μετά τον χωρισμό, και αυτό είναι το μόνο που είχε σημασία για μένα».

Τι έγινε με τον Κονιάρ και την Καρολάιν;

Φυσικά, δεν είναι όλοι οι φίλοι τόσο παθητικοί. Και μερικοί καταφέρνουν να επιβιώσουν ακόμη και από πικρές αντιπαραθέσεις. Οι μακροχρόνιες φιλίες όπως αυτή της Κονιάρ και της Καρολάιν έχουν ένα πλεονέκτημα από αυτή την άποψη. Ένα ισχυρό θεμέλιο αμοιβαίας εμπιστοσύνης διευκολύνει τους φίλους να μιλούν ξεκάθαρα ο ένας στον άλλον -και η εμπιστοσύνη χρειάζεται χρόνο για να οικοδομηθεί.

Η Fehr το εξηγεί αυτό με βάση κάτι που ονομάζει «πιστώσεις ιδιοσυγκρασίας». Στην αρχή κάθε σχέσης, οι άνθρωποι τείνουν να συμμορφώνονται με τα κοινωνικά πρότυπα. «Βασικά, θέλουμε να δείξουμε ότι είμαστε αρκετά φυσιολογικοί. Έτσι συμπεριφερόμαστε με αρκετά συνηθισμένους τρόπους». Αλλά καθώς η σχέση δυναμώνει, κερδίζουμε την ικανότητα να παρεκκλίνουμε από αυτές τις νόρμες. Αν έχουμε αποκτήσει αρκετή πίστωση με έναν φίλο, μπορεί να νιώθουμε πιο άνετα να την ξοδέψουμε λέγοντάς του ότι κάτι δεν πάει καλά με τον τρόπο που του μιλάει ο σύντροφός του ή ότι μας ανησυχεί το πόσο πολύ πίνει, ή αντιμετωπίζοντάς τον για οποιοδήποτε δύσκολο θέμα.

Και παρόλο που το να πείτε σε έναν φίλο κάτι που δεν θέλει να ακούσει μπορεί πράγματι να κάνει τη σχέση σας μαζί του να υποφέρει, είναι πιθανό ο φίλος σας να εκτιμήσει την ειλικρίνειά σας στην πορεία. Μετά από περίπου έξι μήνες σιωπής μετά το ταξίδι της στη Νέα Υόρκη, η Κονιάρ έλαβε ένα τηλεφώνημα από την Καρολάιν. Είχε χωρίσει με τον φίλο της και παραδέχτηκε ότι, αν και δεν ήταν έτοιμη να το ακούσει εκείνη τη στιγμή, η φίλη της είχε δίκιο γι’ αυτόν.

Υπάρχει κάτι παράδοξο εδώ: Η δύσκολη ειλικρίνεια αποτελεί προνόμιο των πολύ στενών φιλικών σχέσεων, αλλά είναι επίσης μέρος αυτού που φέρνει δύο φίλους κοντά.

Από πρακτικής άποψης, είναι δύσκολο να υποστηρίξει κανείς τη δέσμευση για ακλόνητη ειλικρίνεια, όπως λέει ο MacIntyre ότι πρέπει να κάνουν οι καλοί φίλοι. Ο Νίτσε είχε δίκιο, κατά μία έννοια, όταν έλεγε ότι το να αποκρύπτουμε τις αληθινές μας σκέψεις από τους φίλους μας μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση των σχέσεών μας μαζί τους. Διότι η φιλία δεν συνοδεύεται από εγγυήσεις. Είναι ένα δώρο- τίποτα δεν οφείλουμε, ακριβώς, μόνο προσφέρουμε. Το να επεκτείνουμε την ειλικρίνεια, ή οτιδήποτε άλλο, σε έναν φίλο σημαίνει ότι διατρέχουμε τον κίνδυνο της απόρριψής του. Αλλά αν είναι η φιλία του πιο στενού είδους που επιδιώκετε, είναι ένα ρίσκο που θα πρέπει να πάρετε.

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο theatlandic.com