Ήταν το 2014, επί προεδρίας Μπαράκ Ομπάμα, όταν ο Λευκός Οίκος φιλοξένησε την πρώτη σύνοδο κορυφής ΗΠΑ–  Αφρικής.

Χρειάστηκε να περάσουν έκτοτε οκτώ χρόνια και να μεσολαβήσουν τεκτονικές αλλαγές στο διεθνές γεωπολιτικό στερέωμα μέχρι η Ουάσιγκτον να επαναλάβει αυτό το βήμα. Η συγκυρία κάθε άλλο παρά είναι τυχαία.

Στο φόντο λοιπόν του νεο-ψυχροπολεμικού σκηνικού που διαμορφώνεται στη σκιά του πολέμου στην Ουκρανία και της κλιμακούμενης αντιπαλότητας μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου, η προεδρία Μπάιντεν τελεί από την Τρίτη μέχρι και αυτή την Παρασκευή χρέη «οικοδέσποινας» της δεύτερης σχετικής συνόδου.

Ζητούμενο είναι η σύσφιξη των σχέσεων με μια πολύπαθη για αιώνες ήπειρο, που τα τελευταία χρόνια αποτελεί πεδίο έντονων γεωστρατηγικών ανταγωνισμών, αλλά και σημείο αναφοράς για μερικές από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομικά και πληθυσμιακά χώρες του πλανήτη.

Έτσι το παρών στην Ουάσιγκτον δίνουν 49 Αφρικανοί αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων, με τον Σενεγαλέζο πρόεδρο Μακί Σαλ σε διττό ρόλο, ως επικεφαλής της Αφρικανικής Ένωσης: ενός ηπειρωτικού οργανισμού που αντιπροσωπεύει συνολικά 1,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους.

Εκτός λίστας έμειναν μόνο ηγέτες που κατέλαβαν πρόσφατα την εξουσία με πραξικοπήματα (Μπουρκίνα Φάσο, Γουινέα, Μάλι, Σουδάν) ή δεν έχουν διπλωματικές σχέσεις με τις ΗΠΑ (Ερυθραία) -αν και αυτό δεν συνεπάγεται αυτόματα ότι όλοι οι υπόλοιποι έχουν… καθαρό πολιτικό «μητρώο».

Επισήμως η ατζέντα της συνόδου στην ημερήσια διάταξη περιλαμβάνει μια ευρεία γκάμα θεμάτων: καταπολέμηση της τρομοκρατίας, επισιτιστική ασφάλεια, κλιματική αλλαγή, οικονομικές σχέσεις, μέχρι και θέματα στον τομέα της διαστημικής συνεργασίας.

Πρακτικά, για τα αφρικανικά κράτη είναι μια ευκαιρία για εξασφάλιση εμπορικών συμφωνιών και επενδύσεων.

Ήδη ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε τη διάθεση 55 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέσα στην επόμενη τριετία στην Αφρική, ορίζοντας μάλιστα ειδικό απεσταλμένο για την περιοχή, όπου έχουν διεισδύσει όλο και περισσότεροι διεθνείς παίκτες.

Ο πιο ορατός πάντως «ελέφαντας στο δωμάτιο» της εν εξελίξει συνόδου ΗΠΑ-Αφρικής είναι η Κίνα.

Γεωπολιτικό μπρα ντε φερ

«Ανεξαρτήτως από το πόσες φανταχτερές λέξεις χρησιμοποιούν για την περίσταση οι ΗΠΑ, εξακολουθούν να βλέπουν την Αφρική ως μια αρένα για τον στρατηγικό στόχο τους να ανταγωνιστούν την Κίνα», γράφει η αγγλόφωνη κινεζική εφημερίδα Global Times, η οποία εκδίδεται από την Λαϊκή Ημερησία: την επίσημη εφημερίδα του ΚΚΚ.

Πράγματι, ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών της Αφρικής με την Κίνα ήταν πέρυσι πενταπλάσιος από αυτόν με τις ΗΠΑ.

Στο πλαίσιο του σχεδίου «Μια Ζώνη, Ένας Δρόμος», το Πεκίνο προσφέρει δάνεια και έργα υποδομής, ενώ τώρα επιδιώκει τη δημιουργία ακόμη και στρατιωτικής βάσης στην Ισημερινή Γουινέα.

Στην οκταετία που έχει μεσολαβήσει εν τω μεταξύ από την προηγούμενη σύνοδο κορυφής ΗΠΑ-Αφρικής, έχουν οργανωθεί αντίστοιχες με Αφρικανούς ηγέτες από τη Ρωσία, την Τουρκία, αραβικές μοναρχίες του Κόλπου, την ΕΕ (και ξεχωριστά από την Γαλλία), μέχρι και την Ιαπωνία.

Όλες οδήγησαν σε σύσφιξη των σχέσεων -οικονομικών και μη- με την πλούσια σε φυσικούς πόρους και γεωγραφικά κομβική για το διεθνές εμπόριο ήπειρο.

Αυτή η δεύτερη αμερικανο-αφρική σύνοδος διεξάγεται, δε, στο φόντο και της αποχώρησης της πρώην αποικιοκρατικής Γαλλίας από τη Δυτική Αφρική. Ήδη το κενό από τον τερματισμό της στρατιωτικής αποστολής της στο Μάλι έχει αναπληρώσει η ιδιωτική μισθοφορική ομάδα Wagner της Ρωσίας.

Σε μια προσπάθεια των ΗΠΑ να κερδίσουν το χαμένο «έδαφος», ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Άντονι  Μπλίνκεν έχει πυκνώσει τις επισκέψεις του στην Αφρική. Ενώ μόλις τον περασμένο Αύγουστο ο Λευκός Οίκος παρουσίασε μια νέα στρατηγική που για την ήπειρο, δίνοντας έμφαση στη συνεργασία.

Αγώνας δρόμου μετ’ εμποδίων

Για την κυβέρνηση Μπάιντεν το εγχείρημα φαντάζει με αγώνα δρόμου, στα «απόνερα» και της προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ: του πρώτου προέδρου των ΗΠΑ μετά τον Ρόναλντ Ρέιγκαν που δεν επισκέφθηκε ούτε μια φορά στη θητεία του την υποσαχάρια Αφρική.

Ούτε ο Τζο Μπάιντεν το έχει ακόμη πράξει. Για την ακρίβεια, η μοναδική έως τώρα επίσκεψή του στην ήπειρο ήταν η σύντομη παρουσία του στην πρόσφατη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα, στην Αίγυπτο.

Στο πρόγραμμά του έχει βάλει ωστόσο ένα ταξίδι στην Αφρική το επόμενο έτος, στέλνοντας έτσι το μήνυμα ότι οι ΗΠΑ παίρνουν στα σοβαρά την εμβάθυνση των δεσμών.

Προς αυτή την κατεύθυνση άλλωστε στοχεύουν οι συζητήσεις από πλευράς της Ουάσιγκτον για ένταξη της  Αφρικανικής Ένωσης στους G20 ή ακόμη και η σκέψη για μια μόνιμη θέση ενός αφρικανικού κράτους στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

H Αφρικανική Ένωση των 55 χωρών-μελών αποτελεί ήδη ένα μεγάλο μπλοκ ψήφων στα Ηνωμένα Έθνη, όπου -όπως έχουν καταδείξει και οι τελευταίες ψηφοφορίες στη Γενική Συνέλευση για την Ουκρανία- η εξασφάλιση ευρύτερων συμμαχιών αποκτά όλο και πιο κομβικό ρόλο.

Ωστόσο, ακόμη και στο πρόσφατο παρελθόν, πολλές από τις υποσχέσεις της Δύσης προς την Αφρική έχουν μείνει στα «χαρτιά» και όσες υλοποιήθηκαν λίγο φαίνεται να έχουν βελτιώσει σημαντικά τις συνθήκες διαβίωσης για τον πληθυσμό της.

Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα;

Όχι τυχαία άλλωστε οργανώσεις και ακτιβιστές καταγγέλλουν «εκπτώσεις» από την κυβέρνηση Μπάιντεν στις δημοκρατικές αξίες, καθώς πολλοί από τους προσκεκλημένους Αφρικανούς ηγέτες έχουν ιστορικό διαφθοράς και παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Μπορεί για παράδειγμα να μην παρίσταται στη σύνοδο στην Ουάσιγκτον ο πρόεδρος της Ζιμπάμπουε, Έμερσον Μνανγκάγκουα, καθώς τελεί υπό αμερικανικές κυρώσεις, προσκλήθηκαν ωστόσο εκπρόσωποι της κυβέρνησής του.

Παρών στη σύνοδο ΗΠΑ-Αφρικής είναι και ο πρωθυπουργός της Αιθιοπίας, Άμπι Άχμεντ, που -αν και βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης το 2019 για τη συμβολή του στον τερματισμό της σύγκρουσης της χώρας του με την Ερυθραία- ηγείτο από τον Νοέμβριο του 2020 και μέχρι πρόσφατα ενός αιματηρού εμφυλίου με τους αντάρτες του Τιγκράι.

Ομοτράπεζος στον Λευκό Οίκο είναι επίσης ο Τεοντόρο Ομπιάνγκ Νγκέμα Μπασόγκο, πρόεδρος της πλούσιας σε πετρέλαιο Ισημερινής Γουινέας εδώ και 43 χρόνια.

Ήδη ο μακροβιότερος ηγέτης στον κόσμο -εξαιρουμένων των μοναρχών- και επικεφαλής ενός από τα πιο αυταρχικά καθεστώτα της Αφρικής, επανεξελέγη τον Νοέμβριο μέσω μιας εκλογικής διαδικασίας που χαρακτηρίστηκε παρωδία. Εξαιρετικά αμφιλεγόμενη είναι και η παρουσία αρκετών άλλων αυταρχικών ηγετών, όπως των προέδρων της Αιγύπτου, στρατηγού αλ Σίσι και της Τυνησίας, Κάις Σαΐντ, ο οποίος δύο χρόνια μετά την εκλογή του στο αξίωμα, το 2019, συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες και έκτοτε κατηγορείται για θεσμικό «πραξικόπημα» σε… slow motion, στην χώρα-λίκνο της Αραβικής Άνοιξης.

Θα επιστρέψει, δε, στη χώρα του με τον «αέρα» του προσκεκλημένου της Ουάσιγκτον λίγο πριν από τις  προγραμματισμένες για τις 17 Δεκεμβρίου βουλευτικές εκλογές στην Τυνησία, προς αντικατάσταση του δημοκρατικά εκλεγμένου κοινοβουλίου που ο ίδιος διέλυσε με διάταγμα τον Ιούλιο του 2021.

Στο μεσοδιάστημα, με το νέο σύνταγμα έχει αποκτήσει υπερεξουσίες. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης μποϊκοτάρουν τις βουλευτικές εκλογές, καταγγέλλοντας ότι νέος εκλογικός νόμος αποτελεί μέρος του «πραξικοπήματος» του Σαΐντ.

Headlines