Το παιχνίδι του «σουλτάνου» Ερντογάν με το φυσικό αέριο του Τουρκμενιστάν

Το Τουρκμενιστάν είναι μια ιδιότυπη χώρα. Διαθέτει τα πέμπτα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της χώρας καλύπτεται από έρημο. Ο πολιτικός που ηγήθηκε της δημιουργίας του ανεξάρτητου Τουρκμενιστάν, ο Σαπαρμουράτ Νιγιάζοφ, επονομαζόμενος επισήμως Τουρκμενμπασί, δηλαδή ηγέτης των Τουρκμένων, είχε υποστηρίξει το πραξικόπημα κατά του Γκορμπατσόφ το 1991, πριν διαλέξει το δρόμο της ανεξαρτησίας και επιδοθεί, πέραν του να κυβερνά μάλλον δικτατορικά έως το 2006 σε πρακτικές όπως η μετονομασία των μηνών και των ημερών. Αυτά βέβαια είναι γνωρίσματα αρκετών τέως κεντροασιατικών δημοκρατιών της ΕΣΣΔ. Επιπλέον, το Τουρκμενιστάν είναι μία από τις λίγες αναγνωρισμένες ουδέτερες χώρες.

Ταυτόχρονα το Τουρκμενιστάν αποτελεί μαζί με το Αζερμπαϊτζάν μία από τις βασικές «τουρκογενείς» χώρες στις οποίες έχει στρέψει την προσοχή της η Άγκυρα, στην προσπάθειά της να αποκτήσει μεγαλύτερη επιρροή στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας.

Η προσπάθεια της Τουρκίας να γίνει ενεργειακός κόμβος

Η Τουρκία είναι μια χώρα ενεργειακά εξαρτημένη. Μπορεί το 2020 να ανακοινώθηκε η ανακάλυψη 300 δισεκατομμυρίων κυβικών φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα και πιο πρόσφατα η ανακάλυψη κοιτασμάτων 150 εκατομμυρίων βαρελιών στη νοτιοανατολική Τουρκία, για να μην αναφερθούμε στη διακαή αναζήτηση υδρογονανθράκων στη Μεσόγειο, οι ανακαλύψεις αυτές δεν είναι βέβαιο εάν και πότε θα τύχουν εκμετάλλευσης.

Όμως, η Τουρκία πέραν του να προμηθεύεται πετρέλαιο και φυσικό αέριο από το εξωτερικό ανάμεσα στα άλλα από τη Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν θέλει να γίνει ενεργειακός κόμβος, δεδομένης και της ύπαρξης αγωγών που περνούν από το έδαφός της και καταλήγουν στην Ευρώπη, υποστηρίζοντας ότι αυτό μπορεί να αφορά και το αζέρικο και το ρωσικό φυσικό αέριο.

Και όπως με όλες τις ανάλογες πρωτοβουλίες του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και αυτό παρουσιάζεται ως μια σημαντική «προβολή ισχύος» και απόδειξη του τρόπου που η Τουρκία γίνεται μια «περιφερειακή δύναμη».

Το μήνυμα της τριμερούς της Ασγκαμπάτ

Αυτό δείχνει και τη σημασία της τριμερούς συνόδου κορυφής που έγινε στην Αβάζα, ένα τουριστικό θέρετρο στην Κασπία Θάλασσα, που φιλοδοξεί να γίνει το «Τουρκμενικό Λας Βέγκας» ανάμεσα στον Ερντογάν, τον ηγέτη του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ και τον οικοδεσπότη Σερντάρ Μπερντιμουχαμέντοφ, ηγέτη του Τουρκμενιστάν.

Ο Ερντογάν έκανε σαφές ότι επιδίωξή του είναι να εξασφαλίσει ότι θα βρεθεί τρόπος το φυσικό αέριο του Τουρκμενιστάν να φτάσει στην Ευρώπη, έτσι ώστε εκτός των άλλων να μπορεί να υποστηρίζει ότι έλυσε και το ευρωπαϊκό ενεργειακό πρόβλημα.

Παράλληλα, επέμεινε στη δυνατότητα να ενισχυθεί το εμπόριο, η συνεργασία και οι μεταφορές μεταξύ των τριών χωρών, υπογραμμίζοντας και τα σημασία του ανατολικού. Μάλιστα, ο Ερντογάν στις δηλώσεις του επανέλαβε τη σημασία που έχει η τουρκική πρωτοβουλία για τον Μέσο Διάδρομο, που ξεκινά από την Κίνα, περνά από την Κεντρικά Ασία (Καζακστάν ή Κιργιστάν – Ουζμπεκιστάν – Τουρκμενιστάν), διασχίζει την Κασπία και μέσω Αζερμπαϊτζάν και Γεωργίας καταλήγει στην Τουρκία, μια διαδρομή που ως ένα βαθμό ταυτίζεται με τον διάδρομο Κίνα – Κεντρική Ασία – Δυτική Ασία της κινεζικής στρατηγικής «Μία ζώνη, ένας δρόμος», με παράλειψη όμως του Ιράν. Δεν παρέλειψε να υπογραμμίσει κα τη σημασία που έχει η σιδηροδρομική σύνδεση Μπακού – Τιφλίδας – Καρς, που τέθηκε σε λειτουργία το 2017.

Τη σημασία των μεταφορικών διαδρόμων υπογράμμισε και ο Αλίγιεφ. Αναφέρθηκε στον διάδρομο Ζανγκεζούρ, υποστηρίζοντας ότι έχει φτιαχτεί το 40% του σιδηροδρόμου και το 70% του αυτοκινητοδρόμου, συμβάλλοντας σε μια διαδρομή από την Ασία στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Δεν παρέλειψε να προβάλει και το ρόλο του Διεθνούς Λιμένος του Μπακού.

Θέλει το Τουρκμενιστάν να στραφεί στην ευρωπαϊκή αγορά;

Το Τουρκμενιστάν έχει διακηρύξει και στο παρελθόν ότι θέλει να πουλήσει φυσικό αέριο και προς την Ευρώπη. Όμως, μεγαλύτερος πελάτης του είναι η Κίνα, στην οποία το 2021 εξήγαγε σχεδόν 31 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου. Άλλωστε,  το Τουρκμενιστάν είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου της Κίνας, πολύ πιο μπροστά από τη Ρωσία. Δεύτερος πελάτης του Τουρκμενιστάν είναι η ίδια η Ρωσία.

Μάλιστα, το Τουρκμενιστάν σκοπεύει να διπλασιάσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Κίνα, ώστε αυτές να φτάσουν τα 65 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Για το σκοπό αυτό σχεδιάζει ένα τέταρτο αγωγό προς την Κίνα, ενώ οι δύο χώρες έχουν συμφωνία και για την δεύτερη φάση της εκμετάλλευση του κοιτάσματος Γκαλγκινίς, στα νοτιοανατολικά του Τουρκμενιστάν, το οποίο θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο και εκτιμάται ότι μπορεί να έχει έως και 27 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου.

Παράλληλα, το Τουρκμενιστάν δεν έχει εγκαταλείψει τα σχέδια για έναν αγωγό που μέσω Αφγανιστάν θα μπορούσε να μεταφέρει φυσικό αέριο στο Πακιστάν και κυρίως την Ινδία.

Οι σύνθετες γεωπολιτικές ισορροπίες

Η ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Ασίας αλλά και ειδικότερα η περιοχή της Κασπίας έχουν ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία. Η Ρωσία παραδοσιακά θεωρεί ότι είναι μια περιοχή μεγάλου ενδιαφέροντος γι’ αυτήν και προσπαθεί να το επιβεβαιώσει, αν και η συγκυρία του πολέμου έχει διαμορφώσει μια πιο αντιφατική συνθήκη, καθώς οι χώρες της περιοχής επιδιώκουν να διατηρήσουν και καλές σχέσεις με τη Δύση, κάτι που φαίνεται και στις ταλαντεύσεις ιδίως του Καζακστάν.

Το Τουρκμενιστάν έχει πάντα μια στάση ισορροπίας ανάμεσα στις καλές σχέσεις και τη συνεργασία με τη Ρωσία, τις καλές σχέσεις με την Κίνα και τις καλές σχέσεις και με τη Δύση. Άλλωστε, αυτό φάνηκε και στην επίσκεψη του Πούτιν στο καλοκαίρι στη χώρα.

Η ίδια η Ρωσία από τη μεριά της έχει δείξει μεγαλύτερη ευελιξία, δηλώνοντας ότι συζητά και το ενδεχόμενο ενεργειακών συνεργασιών στην Κασπία, κάτι που σημαίνει τελικά και αγωγούς, στους οποίους μέχρι τώρα ήταν αντίθετη.

Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι θα έβλεπε με καλό μάτι το ενδεχόμενο να διαμορφωθούν νέοι άξονες και ισορροπίες στην Κεντρική Ασία. Ήδη ο τρόπος που έχει αναβαθμιστεί η συνεργασία ανάμεσα στην Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν και η διαμόρφωση νέου συσχετισμού στη σύγκρουση για το Ναγκόρνο Καραμπάχ, είναι ένα πρόβλημα για τη Μόσχα.

Ένας ενδεχόμενος άξονας Τουρκίας, Αζερμπαϊτζάν και Τουρκμενιστάν θα αποτελούσε πραγματική ανατροπή συσχετισμών και πλήγμα στους ρωσικούς σχεδιασμούς αλλά και θα έμπαινε σφήνα στην όποια δυναμική ευρασιατικής σύγκλισης διαμορφώνεται.

Θα αποτελούσε δε όχι απλώς μια οικονομική σχέση αλλά μια ιδιαίτερα σημαντική «προβολή ισχύος» της Τουρκίας, ιδίως εάν αναλογιστούμε ότι αυτό το πέρασμα στα ανατολική της Κασπίας σημαίνει επιρροή στην καρδιά της Κεντρικής Ασίας και σε περιοχής όπου μέχρι τώρα πολιτική παρουσία είχαν κυρίως η Ρωσία και η Κίνα. Μένει να δούμε πώς θα αντιδράσουν οι χώρες που θίγονται από την τουρκική στρατηγική.