Έχουν τα ελληνικά πανεπιστήμια πρόβλημα εσωστρέφειας;

Παρατηρώντας κανείς τον τρόπο που τόσο η αρμόδια υπουργός Νίκη Κεραμέως όσο και ο πρωθυπουργός παρουσιάζουν τις πρωτοβουλίες για συνεργασία των ελληνικών πανεπιστημίων με αμερικανικά και βρετανικά ιδρύματα, θα διαπιστώσει ότι κυρίως αυτό παρουσιάζεται ως τρόπος να διορθωθεί το υποτιθέμενο έλλειμμα εξωστρέφειας που έχουν τα ελληνικά πανεπιστήμια.

Είναι όμως εσωστρεφή τα ελληνικά πανεπιστήμια;

Όντως εάν τα ελληνικά πανεπιστήμια ήταν εσωστρεφή, δηλαδή δεν επεδίωκαν να έχουν την απαραίτητη διεθνή ακαδημαϊκή και ερευνητική παρουσία, θα είχαμε ένα σοβαρό πρόβλημα.

Η παραγωγή γνώσης και έρευνας είναι ένας χώρος στον οποίο δεν χωράει «επαρχιωτισμός». Αντιθέτως, η προσπάθεια για διεθνή παρουσία και διεθνείς συνεργασίας αναμφίβολα βοηθάει να αναβαθμιστεί το έργο που παράγεται.

Άλλωστε, εάν η παραγωγή επιστημονικής γνώσης και τεχνολογίας είναι ένα συνεχής διάλογος και μια συνεχής διακίνηση ιδεών, αυτός πια είναι κατεξοχήν διεθνής.

Μόνο που όποιος γνωρίζει την κατάσταση στα ελληνικά πανεπιστήμια, αντιλαμβάνεται ότι αυτό είναι κάτι που καιρό τώρα αποτελεί βασική κατευθυντήρια λογική του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί η πανεπιστημιακή κοινότητα.

Και αυτό δεν είναι μια απλή «διαίσθηση», ούτε μια υποκειμενική γνώμη. Προκύπτει από τα ίδια τα δεδομένα. Αρκεί κανείς να κοιτάξει σε ποια κλίμακα και σε ποια έκταση το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό των πανεπιστημίων δημοσιεύει σε διεθνή περιοδικά, συμμετέχει σε διεθνή συνέδρια και αποτελεί τμήμα διεθνών ερευνητικών ομάδων.

Μάλιστα, αυτό είναι ολοένα και πιο έντονο, όσο πηγαίνουμε σε νεώτερες ηλικίες. Ακόμη και σε αντικείμενα που παραδοσιακά στηρίζονταν στην εγχώρια ερευνητική συζήτηση, ο βαθμός «διεθνοποίησης» της ερευνητικής εργασίας είναι εντυπωσιακός.

Όταν από τους κλασικούς φιλολόγους, τους θεολόγους και τους νομικούς μέχρι τους ειδικούς στην τεχνητή νοημοσύνη και τις βιοεπιστήμονες, πλέον οι ξένες δημοσιεύσεις, η παρουσία σε διεθνή συνέδρια και διεθνείς ερευνητικές ομάδες θεωρείται αυτονόητα η πρώτη προτεραιότητα, για ποια εσωστρέφεια μπορούμε να μιλάμε;

Σε τελική ανάλυση, ας δει τα στοιχεία των δημοσιεύσεων που συλλέγονται κάθε χρόνο η υπουργός και ας κοιτάξει τα βιογραφικά που σωρεύονται σε κάθε κρίση για θέση ΔΕΠ και θα καταλάβει ότι μάλλον δεν ισχύει ότι τώρα γίνονται εξωστρεφή τα ελληνικά πανεπιστήμια.

Λείπουν οι διεθνείς συνεργασίες από τα ελληνικά πανεπιστήμια;

Το ίδιο ισχύει και για το θέμα των διεθνών συνεργασιών. Καταρχάς εδώ υπάρχει, εδώ και δεκαετίες, ένα πλαίσιο που διευκολύνει τις συνεργασίες και είναι το ευρωπαϊκό.

Μπορούμε να συζητήσουμε για την αποτίμηση της ευρωπαϊκής πολιτικής για την παιδεία, όμως έχει διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό τις διεθνείς συνεργασίες, όπως και γίνεται σε πάρα πολλές περιπτώσεις.

Άλλωστε, η ίδια η διεκδίκηση των μεγάλων ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων, τι άλλο είναι από μια πραγματική εξωστρέφεια των ελληνικών πανεπιστημίων.

Σίγουρα, υπάρχει πολύ μεγαλύτερο περιθώριο αξιοποίησης τέτοιων πρακτικών, αλλά δεν σημαίνει τα πραγματικά βήματα διεθνοποίησης που έχουν γίνει. Αρκεί να αναλογιστούμε πόσο διευκόλυνε την κινητικότητα επιστημόνων και φοιτητών αυτό το πλαίσιο.

Αναζήτηση συνεργατών ή «πελατών»;

Σημαίνει αυτό ότι δεν χρειάζονται συνεργασίες με τα αμερικανικά ή βρετανικά πανεπιστήμια; Προφανώς και όχι, κάθε μορφή συνεργασίας που έχει τα χαρακτηριστικά της ισοτιμίας και της αναγκαίας ακαδημαϊκότητα είναι προς όφελος της παραγωγής νέας γνώσης.

Τα προβλήματα αρχίζουν όταν αυτό που αναζητούν τα ξένα ιδρύματα δεν είναι απαραίτητα συνεργασίας αλλά πελατεία. Και τα βρετανικά πανεπιστήμια κυρίως αλλά ως ένα βαθμό και τα αμερικανικά θα ήθελαν ένα μέρος από την ελληνική ακαδημαϊκή αγορά, όπως είχε και με την εμφάνιση «κολεγίων-παραρτημάτων». Είναι αυτό εξωστρέφεια;

Ούτε κανείς μπορεί να θεωρήσει ως πρότυπο πανεπιστήμια που κρίνουν τα πάντα με βάση την «οικονομική απόδοση» κάθε μαθήματος, κλείνουν ιστορικά (και με κορυφαίες αξιολογήσεις) τμήματα και απολύουν καθηγητές διεθνούς απήχησης.

Πέραν των μετωνυμιών

Φυσικά μπορεί κάποιος να πει ότι η «εξωστρέφεια» είναι μια μετωνυμία για όσα ήταν «προβληματικά» στα ελληνικά πανεπιστήμια.

Όμως, ακόμη και έτσι η διαμόρφωση μιας εικόνας ότι τα τελευταία 20 χρόνια στα ελληνικά πανεπιστήμια δεν παράγεται ερευνητικό ή ποιοτικό εκπαιδευτικό έργο, θα ήταν εντελώς παραπλανητική. Για την ακρίβεια ισχύει το ακριβώς αντίθετο: μια σημαντική ερευνητική παραγωγή παρ’ όλες τις αντιξοότητες τόσο χρόνιων προβλημάτων όσο και μιας μακρόχρονης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης.

Όσο για το άλλο στερεότυπο περί των «ανομικών» συμπεριφορών στα πανεπιστήμια, ας σημειώσω ότι η τελευταία εικοσαετία δείχνει ότι η ερευνητική και διδακτική αναβάθμιση μάλλον δεν παρεμποδίστηκε από την ύπαρξη μεγάλων κινημάτων. Άλλωστε, μια στατιστική έρευνα θα έδειχνε ότι συχνά οι «καταληψίες» στη συνέχεια έχουν μεγαλύτερη ερευνητική συνεισφορά από τους συναδέλφους τους που ζητούσαν απλώς «να κάνουν μαθήματα». Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία…