Θανάσης Βαλτινός: Το Παράσημο, η αρρώστια και η επαιτεία, το τέλος

Ο Παναγιώτης

Γεννήθηκε στην Κυνουρία, στο χωριό Καράτουλα. Ήταν της κλάσεως του 1919. Το φθινόπωρο του ’20, με ένα χρόνο καθυστέρηση, τον κάλεσαν στο στρατό να γυμναστεί.

Παρουσιάστηκε στο Ναύπλιο, αμέσως μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου –τις εκλογές που έχασε ο Βενιζέλος– στα έμπεδα του 8ου πεζικού συντάγματος. Σ’ αυτά τον κράτησαν τρεις μήνες, τον έκαναν πυροβολητή και ύστερα, μέσω Πειραιώς, τον έστειλαν να πολεμήσει στη Μικρά Ασία.

Εκεί, από τον Μάρτιο του ’21 ως τον Ιούλιο, έλαβε μέρος σε όλες τις επιχειρήσεις προς Εσκί Σεχίρ – και διακρίθηκε.

(Ο ίδιος ο στρατηλάτης Κωνσταντίνος, ο γιος του Αητού, στάθηκε μπροστά του στο αρχαίο Δορύλαιο και του κάρφωσε στο στήθος το Παράσημο).

Δυο βδομάδες μετά, είκοσι τριών χρονών, στο μεγάλο ελιγμό της Στρατιάς για το αποφασιστικό χτύπημα, πέρασε την Αρμυρά Έρημο. Ημερόνυχτα πορεία μέσα στον μπουχό και τον ιδρώτα, χωρίς νερό αλλά με ακμαίο φρόνημα, μέχρι το Γόρδιον. Πήγαιναν για την Κόκκινη Μηλιά.

Όταν έσπασε το μέτωπο, το ’22, πολλά χιλιόμετρα πια δώθε από τον Σαγγάριο, στο Αλή Βεράν, πιάστηκε αιχμάλωτος μαζί με το στρατηγό Τρικούπη και τα υπολείμματα του Γ’ Σώματος.

Ήταν η τελευταία τους μάχη.

Από το στρατόπεδο του Ουσάκ επέζησε –ένας στους τρεις– και, κοπανώντας για δέκα οχτώ μήνες χαλίκι, έφτασε ως την Κιλικία.

Στην ανταλλαγή, το ’24, εντελώς ανέλπιστα, με άλλους καμιά τρακοσαριά ακόμα, τον κατέβασαν στη Σμύρνη.

Μια επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού τούς περίμενε στο σταθμό Μπασμά Χανέ, τους παράλαβε χοντρικά, τους φόρτωσε στο ατμόπλοιο Μαρίκα Τόγια από τη Σιδερόσκαλα της Πούντας και, όσο το καράβι ανοιγόταν, ο Παναγιώτης όρθιος στο ψηλότερο κατάστρωμα κοίταζε πίσω του τη στεριά που μίκραινε.

Παρά τους εξευτελισμούς που είχε υποστεί και με όλα τα ράκη που τον σκέπαζαν, η μορφή του εξακολουθούσε να διατηρεί κάτι αρχαγγελικό.

Η αρρώστια τού παρουσιάστηκε πολύ αργότερα, τέλη του ’27. Άρχισε να τρέμει το δεξί του χέρι, ένα είδος Πάρκινσον. Άρχισε επίσης και να τραυλίζει. Οι γιατροί που τον εξέτασαν αποφάνθηκαν ότι ήταν από τις κακουχίες της αιχμαλωσίας.

Ένας κομματάρχης, παλιός συμμαχητής του, τον έσπρωξε να γυρέψει σύνταξη. Τον βοήθησε, έφτιαξαν τα χαρτιά του, τα έστειλε στο υπουργείο και περίμενε. Του απάντησαν σε εννέα μήνες αρνητικά.

Στο μεταξύ πέθανε η μάνα του και ένας μεγαλύτερος αδερφός του, που συντηρούσε και τους δυο.

Κάμποσο καιρό, για να τα βγάλει πέρα, ο Παναγιώτης έκανε θελήματα. Μετά αναγκάστηκε να επαιτεί. Περίεργη επαιτεία: Μάζευε και εμπορευόταν διάφορα χορτάρια, ρίγανη, φασκόμηλο – μικροποσότητες, πρόσχημα για όση περηφάνια τού είχε απομείνει.

Μια γειτόνισσα μοδίστρα, παντρεμένη, παιδικός του έρωτας κάποτε, τον λυπήθηκε και του έραψε μερικά ομοιόμορφα σακκούλια από κάμποτο, με σούρα στο απάνω μέρος. Αυτός τα γέμιζε με υπομονή, τα φορτωνόταν και έπαιρνε τους δρόμους. Η μισή Πελοπόννησος τον έμαθε έτσι: Ο Παναγιώτης.

Καμιά φορά στις δημοσιές, μέσα στην καλοκαιριάτικη ζέστη, οι ατσίδες οδηγοί των φορτηγών σταμάταγαν, τον ανέβαζαν δίπλα τους και για να σπάνε πλάκα στη διαδρομή, του άνοιγαν χοντρή κουβέντα.

Ακόμα και τα αλάνια στις μικροπολιτείες που διανυκτέρευε τον πείραζαν. Άλλοτε του κρέμαγαν ντενεκέδες, άλλοτε κουρελόχαρτα και του έβαζαν φωτιά.

Δέχτηκε τα πάντα, όχι σα μοίρα – καλόκαρδα. Ίσως να το γλένταγε κι ο ίδιος από μέσα του.

Το ’57, στρατιώτης, κατέβαινα με άδεια από τη Μακεδονία και τον τράκαρα στο Άργος, στις «γυναίκες». Τους πούλαγε σερνικοβότανο. Είχαμε κάποια μακρινή συγγένεια εξ αγχιστείας και όταν με είδε κοκκίνισε. Θα κόντευε τότε εξηντάρης.

Το 1973 αποτραβήχτηκε οριστικά στο χωριό του. Είχε γεράσει πια, το φως του είχε αρχίσει να θαμπώνει, τα πόδια του δεν τον βάσταγαν να κάνει τη γύρα όπως άλλοτε. Τον περιμάζεψαν κάτι μικρανήψια του. Του έδιναν ένα πιάτο φαΐ και μια από τις νυφάδες τού ζεμάταγε κάθε δεκαπέντε τη μοναδική αλλαξιά τα εσώρουχα. Για ανταμοιβή τούς έβοσκε δυο τρεις γίδες που είχαν στο κατώι.

Πέθανε την ίδια χρονιά τον Αύγουστο μήνα. Είχε βγει έξω με τα ζωντανά, δίψασε, κάπου έσκυψε να πιει σ’ ένα λάκκο, γλίστρησε –τέσσερα δάχτυλα νερό– και πνίγηκε.

Το ανωτέρω κείμενο του Θανάση Βαλτινού είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό Τραμ το Σεπτέμβριο του 1977 (τεύχος 6, σελ. 490-491). Στη συγκεκριμένη έκδοση είχαν περιληφθεί ένα βιογραφικό σημείωμα (αυτό που μόλις διαβάσατε) και έντεκα ποιήματα του Βαλτινού.

Ο συγγραφέας Θανάσης Βαλτινός, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από το 2008 (και πρόεδρος αυτής το 2016), γεννήθηκε στον Καράτουλα (Καστρί) Κυνουρίας το 1932.

Σπούδασε κινηματογράφο στην Αθήνα.

Ο Βαλτινός έχει γράψει διηγήματα, μυθιστορήματα και σενάρια για τον κινηματογράφο, ενώ έχει μεταφράσει αρχαίους τραγικούς για το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν.

Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.

Το 1990 ο Βαλτινός τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για το έργο του «Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60».

Έχει τιμηθεί, επίσης, με το Βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών, με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη, καθώς και με το Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής της Ελληνικής Δημοκρατίας.

*Το θαυμάσιο σκίτσο που συνοδεύει το άρθρο μας για τον Θανάση Βαλτινό είναι της Έφης Ξένου.