Δημοσιογραφία: Το 81% των γυναικών έχουν πέσει θύμα κακοποίησης ή παρενόχλησης – Η «κουλτούρα του φόβου και της σιωπής»

Συγκλονιστικά είναι τα στοιχεία που παρουσιάζει το balkaninsight.com σχετικά με τις καταστάσεις που βιώνουν οι Ελληνίδες δημοσιογράφοι στον χώρο εργασίας τους.

Σύμφωνα με τις απαντήσεις τους σε ερωτηματολόγιο, το 81% έχουν πέσει θύμα κακοποίησης ή παρενόχλησης ενώ εργάζονταν, με το 51% των θυτών να είναι ιεραρχικά ανώτεροι.

Η σεξιστική ερώτηση στις πρωθυπουργούς Φινλανδίας – Ν. Ζηλανδίας και η «πληρωμένη» απάντηση

Στη συγκεκριμένη έρευνα, που επιμελήθηκε η Ελένη Σταματούκου, αποκαλύπτεται ακόμη ότι μεταξύ 1993 και 2021, το 43% των Ελληνίδων δημοσιογράφων υπήρξε θύμα περιστατικών σεξουαλικής φύσης, ενώ το 35% δέχτηκε λεκτική παρενόχληση.

Περισσότερες από τις μισές δεν έκαναν καμιά αναφορά σε ό, τι βίωσαν. Αναλυτικότερα, το 53,8% των θυμάτων δεν ανέφερε το περιστατικό από φόβο ότι δεν θα λάβει καμία υποστήριξη και το 11,5% γιατί φοβήθηκε ότι θα χάσει τη δουλειά του.

Σοκαριστικές μαρτυρίες

Όλες οι γυναίκες που μίλησαν στο balkaninsight.com, το έκαναν με την προϋπόθεση να μην χρησιμοποιηθούν τα πραγματικά τους ονόματα.

Η 33χρονη Ζωή θυμάται την εμπειρία της σε γνωστό ραδιοφωνικό σταθμό: «Ο 55χρονος διευθυντής ειδήσεων μας στρίμωχνε στις γωνίες και μας άγγιζε, άλλοτε είχε εκρήξεις θυμού και μας απέλυε… Αργότερα, η αρχισυντάκτριά μου με αποκαλούσε ηλίθια. Μου το είχε πει τόσες φορές που στο τέλος το είχα πιστέψει», δήλωσε.

Στη συνέχεια ήταν ο «γνωστός δημοσιογράφος» που προσπάθησε να τη φιλήσει όταν βγήκαν για ποτό και στη συνέχεια απείλησε ότι θα το πει σε όλους, «έτσι υποχώρησα και κοιμήθηκα μαζί του». «Χρόνια αργότερα ανακάλυψα ότι είχε κάνει το ίδιο πράγμα σε δυο άλλες γυναίκες».

Ο ρόλος του #metoo

Στην έρευνα αναφέρεται και ο ρόλος του #metoo στην Ελλάδα, ενώ το 2022 εκδικάστηκαν οι τρεις πρώτες δίκες που αφορούσαν περιστατικά κακοποίησης στους χώρους του αθλητισμού και του πολιτισμού. Η μαρτυρία της Σοφίας Μπεκατώρου είχε βοηθήσει στο ξέσπασμα του κινήματος.

«Μετά την έκρηξη του #metoo δεν θεωρώ τυχαίο το γεγονός ότι τρεις γυναίκες δημοσιογράφοι μίλησαν επώνυμα για παρενόχληση. Δεν μπορεί να είναι μόνο τρεις», περιγράφει η Ντίνα Δασκαλοπούλου, δημοσιογράφος στην «Εφημερίδα των Συντακτών» με εξειδίκευση στα έμφυλα ζητήματα.

«Η αίθουσα σύνταξης είναι ανδροπρεπής στην κουλτούρα και στην αντίληψη. Προάγει τις αξίες της αρρενωπότητας και της δύναμης. Αυτοί οι χώροι μπορεί να γίνουν πολύ εύκολα παραβιαστικοί και να γίνουν υπό συνθήκη κακοποιητικοί. Δεν είναι τυχαίο που ακόμη και σήμερα στην Ελλάδα δεν έχουμε έρευνες που να μιλάνε για το τραύμα και τους δημοσιογράφους, για την παρενόχληση και την κακοποίηση στις θηλυκότητες στη δημοσιογραφία», συμπληρώνει η δημοσιογράφος.

«Δεν έχω νιώσει ασφάλεια»

Η Μαρίνα, 33 ετών, μιλάει ανώνυμα «γιατί δεν έχω νιώσει από κανέναν και πουθενά ασφάλεια, νιώθω ότι θα με κουτσομπολέψουν και θα με βγάλουν τρελή». Περιέγραψε στο  balkaninsight.com ότι παρενοχλήθηκε από άνδρα στο πεδίο όταν ήταν 23 ετών.

«Κάθισα με μια παρέα ανθρώπων με θέση εξουσίας. Μέθυσα. Αυτός ο κύριος, άνω των 60, προσφέρθηκε να με συνοδεύσει στο δωμάτιό μου. Αρνήθηκα. Και εκεί αρχίζει το οδυνηρό μέρος να μη θυμάμαι πολλά, μόνο μια διαμάχη μεταξύ μας, να μου κρατάει τα χέρια και να προσπαθεί να με φιλήσει. Επέστρεψα στο δωμάτιό μου, όπου το μοιραζόμουν με γυναίκα συνάδελφο, η οποία δεν έκανε τίποτα για να με βοηθήσει. Μόνο ο ψυχολόγος μου ξέρει το περιστατικό», τόνισε.

Η Chara, 49 ετών, φοβόταν να αναφέρει τα επαναλαμβανόμενα περιστατικά κακοποίησης που έχει υποστεί: «Δεν έκανα καταγγελία επειδή ο χώρος είναι μικρός και φοβόμουν ότι θα στιγματιστώ και θα χάσω τη δουλειά μου».

Σε πολλές περιπτώσεις, τα θύματα κατηγορούν τον εαυτό τους, οδηγούμενα και πάλι στη σιωπή, τονίζουν οι ειδικοί. «Υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα στο οποίο κανείς δεν μιλάει για αυτά τα περιστατικά. Υπάρχει επίσης ένα κοινωνικό σύστημα που έχει κανονικοποιήσει την έμφυλη βία και την παρενόχληση», σημειώνει η Μαλβίνα Σουλελέ, ψυχολόγος στη Διοτίμα, κέντρο για τα δικαιώματα και την ισότητα των φύλων.

«Μια γυναίκα μπορεί να μην καταλάβει ότι την παρενοχλούν επειδή δεν έχουμε μάθει να μιλάμε για αυτό. Έχουμε μάθει ότι οι σχέσεις μπορούν να είναι κακοποιητικές. Έχουμε συχνά στο μυαλό μας ότι η έμφυλη βία είναι η γυναικοκτονία και η σωματική βία, αλλά υπάρχει επίσης η λεκτική και ψυχολογική βία, οι οποίες είναι μορφές βίας και εξίσου σοβαρές».

Στην έρευνα του balkaninsight.com, καμία από τις περιπτώσεις δεν έφτασε στο πειθαρχικό συμβούλιο και κανείς από τους δράστες δεν τιμωρήθηκε.

Έλλειψη διαδικασιών για την υποβολή καταγγελιών

Τα δύο τρίτα των εργαζομένων δήλωσαν ότι οι εργοδότες τους δεν διαθέτουν διαδικασίες για την υποβολή καταγγελιών. Το 86% είπε ότι δεν τους παρέχεται εκπαίδευση. Μόλις το 19% έχει παρακολουθήσει σεμινάρια με δική του πρωτοβουλία.

«Αυτά τα αποτελέσματα δεν αποτελούν έκπληξη. Δεν έχει σημασία πόσο μεγάλα ή μικρά είναι τα μέσα. Είναι θέμα κανόνων, ορίων και συμπεριφοράς προς τους άλλους. Αυτά είναι, δυστυχώς, πολύ νέα ζητήματα για την επαγγελματική δεοντολογία στην Ελλάδα. Πρέπει κάποια στιγμή να μιλήσουμε για εργασιακή ανισότητα», δήλωσε η Ελεάνα Πανδιά, υποψήφια διδάκτορας και ερευνήτρια στην Ψυχολογία των Μέσων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Το balkaninsight.com υπέβαλε ερωτήσεις σε περίπου 60 επιχειρήσεις ενημέρωσης, μόνο 13 απάντησαν.

Η Alter Ego Media είπε ότι ακολουθεί τη νομοθεσία και δεν έχει λάβει καμία καταγγελία. Η Barking Well Media εξίσου είπε ότι δεν έχει καταγγελίες και ότι διαθέτει διαδικασίες για την αντιμετώπιση τέτοιων θεμάτων. Η «Ναυτεμπορική» είπε στο BIRN ότι προστατεύει τα δικαιώματα των γυναικών δημοσιογράφων. Η Καθημερινή Εκδοτική δεν διαθέτει εξειδικευμένο τμήμα, ούτε και το ΑΠΕ-ΜΠΕ, στο οποίο οι καταγγελίες γίνονται στον προϊστάμενο.

Στην ΕΡΤ ειδικό τμήμα χειρίζεται τέτοιες υποθέσεις και προγραμματίζονται σεμινάρια. Το μέσο αριθμεί δύο καταγγελίες για κακοποίηση, το 2017 και το 2021. Το Πειθαρχικό Συμβούλιο εξέδωσε αθωωτική απόφαση για την πρώτη, ενώ δεν έχει αποφανθεί ακόμη για τη δεύτερη.

Ο ραδιοφωνικός σταθμός Αθήνα 9.84 διαθέτει διαδικασίες, αλλά δεν διαχειρίστηκε ποτέ τέτοια περιστατικά, όπως και η «Εφημερίδα των Συντακτών», μια συνεταιριστική εφημερίδα η οποία αντιθέτως δεν διαθέτει ειδικές διαδικασίες ή εκπαίδευση. Ο «Ριζοσπάστης» ανέφερε ότι οι υπάλληλοί του είναι μέλη του κόμματος και έχουν συναδελφικές σχέσεις.

Απολύθηκε ο δράστης

Τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης Manifold, Reporters United, Solomon και MIIR είναι μικροί μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί που αποτελούνται από τέσσερα έως οκτώ άτομα. Μόνο το Solomon χρειάστηκε να αντιμετωπίσει ένα περιστατικό σεξουαλικής παρενόχλησης που το αποτέλεσμα ήταν να απολυθεί ο δράστης. Το 2021, ο οργανισμός διοργάνωσε μια σειρά από σεμινάρια σχετικά με την ψυχική υγεία των δημοσιογράφων, συμπεριλαμβανομένων των θεμάτων της παρενόχλησης και της κακοποίησης.

Κανένα από τα τέσσερα μέσα δεν έχει θεσπίσει ειδικές διαδικασίες για την αντιμετώπιση τέτοιων καταγγελιών.

Η Στέλλα Κάσδαγλη, συνιδρύτρια του Women On Top, που εργάζεται για την προώθηση της ισότητας στον χώρο εργασίας, είπε ότι τίποτα δεν μπορεί να δικαιολογήσει την απουσία πλαισίου για τα θύματα να αναφέρουν περιστατικά και να διερευνηθούν.

«Πολλοί οργανισμοί και εταιρείες δείχνουν μια αντίσταση στην αλλαγή που απαιτεί η ισότητα και η ασφάλεια στην εργασία», σημειώνει η Κάσδαγλη.

«Αυτό σημαίνει ότι επικαλούνται το μέγεθός τους, το “καλό” ή “φιλικό” κλίμα που επικρατεί στο εσωτερικό τους, τη φιλελεύθερη κουλτούρα τους ή/και την απουσία προηγούμενων τέτοιων καταγγελιών, για να δικαιολογήσουν την απουσία πολιτικών, διαδικασιών και ενός ασφαλούς πλαισίου υποβολής και διερεύνησης περιστατικών».

«Δυστυχώς τα ΜΜΕ στην Ελλάδα εμπίπτουν συχνά σε παραπάνω από μία από τις κατηγορίες αυτές – και δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμα ο μηχανισμός που θα τους ελέγξει και θα τους πιέσει προς την κατεύθυνση της πιο αποτελεσματικής λογοδοσίας».