Καζάνι που βράζει οι «φαβέλες» των Ρομά

Δέκα ημέρες μετά τον θανάσιμο πυροβολισμό του στο κεφάλι από αστυνομικό της Ομάδας ΔΙΑΣ, ο 16χρονος Ρομά Κώστας Φραγκούλης εξέπνευσε στη ΜΕΘ του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, το πρωί της Τρίτης. Η είδηση, πριν ακόμα μεταδοθεί από τα μέσα ενημέρωσης, έφτασε στον οικισμό της Αγίας Σοφίας, όπου διέμενε, και από εκεί σε καταυλισμούς ανά την Ελλάδα. Η θλίψη για αυτό που όλοι σιωπηλά φοβόντουσαν εναλλάσσεται τα τελευταία 24ωρα με την οργή.

Οργή που δεν αφορά μόνο τον θάνατο ενός ακόμη νεαρού ομόφυλού τους – τον δεύτερο μέσα σε 14 μήνες. Το τραγικό περιστατικό ήταν η σπίθα που άναψε τη φωτιά στα οδοφράγματα των Δυτικών Προαστίων της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας. Την καύσιμη ύλη, όμως, αποτελούν ο κοινωνικός αποκλεισμός, η ρατσιστική αντιμετώπιση και η γκετοποίηση που, όπως λένε, επί δεκαετίες υφίστανται οι Ελληνες Ρομά.

«ΤΑ ΝΕΑ» βρέθηκαν ξανά στους συνοικισμούς τους σε Μενίδι, Ζεφύρι, Ανω Λιόσια αλλά και στο Χαλάνδρι και κατέγραψαν τόσο τις οργισμένες αντιδράσεις για τον θάνατο του 16χρονου, τις προσπάθειες κατευνασμού των νεαρότερων που πνέουν μένεα κατά της ΕΛ.ΑΣ. από τους μεγαλύτερους, όσο και τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης, τις ελλείψεις βασικών αγαθών και την ανεπάρκεια των υποδομών. Εκεί, στην άκρη της πόλης, το αίτημα για απονομή δικαιοσύνης συμπληρώνει αυτό για ίση μεταχείριση και ευκαιρίες.

«Είναι λογικό να βγαίνει ο κόσμος στον δρόμο όταν συμβαίνουν τέτοια περιστατικά», αναφέρει ο πρόεδρος του Σωματείου Ελλήνων Τσιγγάνων «Φιλική Εταιρεία» Αντώνης Τσακίρης. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι διαμαρτυρίες των προηγούμενων ημερών εκτραχύνθηκαν ακριβώς λόγω του ρατσιστικού χαρακτήρα της δολοφονίας. «Δεν γίνεται πλέον να κλείνουμε τα μάτια σε ρατσιστικές συμπεριφορές. Μόλις μάθαμε για το συμβάν βγήκαμε στους δρόμους», συνεχίζει.

Μνημείο διαχωρισμού

Οι περισσότεροι, όπως λέει, δεν μπορούν πλέον να ανεχθούν τις εις βάρος τους διακρίσεις, καθώς μπαίνουν στο περιθώριο από τη στιγμή που γεννιούνται. Αυτό, άλλωστε, μαρτυρούν και οι εικόνες που αντικρίζει κανείς μόλις διασχίσει τα νοητά σύνορα που χωρίζουν τους μαχαλάδες των Ρομά από τις μικροαστικές συνοικίες των Δυτικών Προαστίων. Μνημείο διαχωρισμού, άλλωστε, αποτελεί το 10ο Γυμνάσιο – Λύκειο Αυλίζας στο Μενίδι, το οποίο από την ανέγερση και τον πλήρη εξοπλισμό του, το 2008, δεν λειτούργησε ούτε μία ημέρα. Το κουδούνι του δεν χτύπησε ποτέ.

Αντιθέτως, το βανδαλισμένο κουφάρι του έχει εδώ και χρόνια μετατραπεί σε στέκι τοξικοεξαρτημένων. Ζωντανοί – νεκροί από κάθε γωνιά της Αττικής φθάνουν σε αυτό μέσω των λεωφορειακών γραμμών που συνδέουν την πλατεία Βάθη, τον Σταθμό Λαρίσης, τη Χαλκοκονδύλη και την ευρύτερη περιοχή της Ομόνοιας με το Μενίδι για να «γίνουν». Ομως, συχνά η «βόλτα» με το Α10, το Β10 ή το 735 είναι χωρίς επιστροφή, όπως λέει ο επίτιμος πρόεδρος της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά Ευθύμιος Δημητρίου.

Ξεναγώντας «ΤΑ ΝΕΑ» στις αθηναϊκές… φαβέλες, επιλέγει να σταθεί σε ένα ακόμα «νεκροταφείο ψυχών», το Δημοτικό Στάδιο Ζεφυρίου. Και αυτό, όπως και το ρημαγμένο σχολικό συγκρότημα, δημιουργήθηκε υποτίθεται για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες – των επί το πλείστων Ρομά – παιδιών της περιοχής. Και αυτό, όμως, έχει μετατραπεί σε υγειονομική βόμβα, καθώς ανάμεσα στους σωρούς σκουπιδιών και μπάζων, οι περίοικοι έχουν βρει τουλάχιστον πέντε φορές τα τελευταία χρόνια τα παγωμένα σώματα νεαρών που άφησαν την τελευταία τους πνοή μετά από υπερβολική ή «πειραγμένη» δόση. Σε όλη την έκταση του γηπέδου, διάσπαρτες χρησιμοποιημένες σύριγγες, κομμένα κουτάκια αναψυκτικών, αιμοστατικά λάστιχα, καμένα αλουμινόχαρτα, γκαζάκια και λυγισμένα κουτάλια αποκρυσταλλώνουν το κοντράστ δύο κόσμων. «Μόνο ο αθλητισμός μπορεί να τραβήξει τα παιδιά μας μακριά από τα ναρκωτικά και την παρανομία» επαναλαμβάνει με κάθε ευκαιρία ο Ευθύμιος Δημητρίου. Παλιός αθλητής και ο ίδιος, δίνει αγώνα για την ανακατασκευή του σταδίου.

Ανθρωποι και ποντίκια

Στο παρακείμενο ρέμα της Εσχατιάς άνθρωποι και ποντίκια ζουν μαζί. Αυθαίρετα κτίσματα και παράγκες στα όρια της κοίτης πλημμυρίζουν στην πρώτη δυνατή νεροποντή. Ξυπόλητα νήπια – που δεν έχουν εμβολιαστεί ποτέ, όπως τονίζει ο επίτιμος πρόεδρος της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά – παίζουν δίπλα σε νεκρά και ζωντανά τρωκτικά, σε μπάζα, σε σκελετούς κλεμμένων και εν συνεχεία απανθρακωμένων αυτοκινήτων, σε γυμνά καλώδια ξεχαρβαλωμένων στύλων ηλεκτροφωτισμού…

Λίγα μέτρα μακριά, πλάι σε κάτι που κάποτε θύμιζε πλατεία, με μικρό υπαίθριο θέατρο, άλλο ένα κτίριο – φάντασμα «εξυπηρετεί» πλέον ντίλερ και χρήστες. Οπως λένε οι κάτοικοι της περιοχής, οι διαπληκτισμοί και οι αιματηρές συμπλοκές ανάμεσα σε αντίπαλες ομάδες, «πελάτες» και βαποράκια ή και τοξικοεξαρτημένους που τα χάλασαν στη μοιρασιά, είναι συχνές, κυρίως τις βραδινές ώρες. Ομως, η ΕΛ.ΑΣ. δεν παραβιάζει το άτυπο άβατο. Επιχειρήσεις και έφοδοι γίνονται αποκλειστικά κατόπιν λεπτομερούς σχεδιασμού και προσεκτικής οργάνωσης, αφού αν τα πληρώματα περιπολικών εμφανιστούν στο «γκέτο» – χωρίς την προστασία επίλεκτων μονάδων – η ασφάλειά τους αυτομάτως τίθεται εν αμφιβόλω.

Πυροβολισµοί στον αέρα

Ιδίως μετά τη δολοφονία του Κώστα Φραγκούλη, οι ένστολοι αποτελούν personae non gratae. Οι ριπές από Καλάσνικοφ και κυνηγετικές καραμπίνες που σκίζουν τη νυχτερινή σιωπή έγιναν τις τελευταίες δύο εβδομάδες συνήθεια για όσους ζουν στις δυτικές παρυφές της πρωτεύουσας. Βέβαια, ακόμα και σε περιόδους… ειρήνης το φαινόμενο δεν είναι σπάνιο και, όπως λένε όσοι γνωρίζουν καλά τις περιοχές, οι πυροβολισμοί στον αέρα από συμμορίες που – εκμεταλλευόμενες τα προβλήματα της περιοχής και την εκκωφαντική απουσία της συντεταγμένης Πολιτείας – λειτουργούν ως σινιάλα για διάφορες παράνομες δραστηριότητες, συνδεδεμένες συνήθως με την εμπορία ναρκωτικών.

«Είμαστε αγανακτισμένοι και αντιδρούμε. Δεν παίρνουμε πίσω αυτό που μας αναλογεί, παρότι μας αντιμετωπίζουν σαν ξένους. Το ότι δεν μας συμπεριφέρονται σαν Ελληνες πολίτες μας πληγώνει» λέει ένας από τους νεαρούς που πέρασε τα βράδια που ακολούθησαν την 5η Δεκεμβρίου στα οδοφράγματα του περικυκλωμένου από τα ΜΑΤ Μενιδίου. Σχολιάζοντας τα περιστατικά με πυροβολισμούς που καταγράφηκαν στη διάρκεια αστυνομικών επιχειρήσεων και όχι μόνο (και είχαν ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, τον τραυματισμό του διοικητή της ΟΠΚΕ), γηραιότερος κάτοικος της περιοχής που επίσης βγήκε στον δρόμο, διαμαρτυρόμενος για τον θάνατο του 16χρονου και τις διακρίσεις που υφίστανται οι ομόφυλοί του, παραδέχεται ότι «κάποιοι από τους νέους – μικρές ομάδες των 10 ατόμων – αντιδρούν παράλογα και η κατάσταση κινδύνεψε να ξεφύγει». Την ίδια στιγμή, ωστόσο, τονίζει: «Δεν φοβόμαστε να βγούμε στους δρόμους και να πάρουμε αυτό που δικαιούμαστε. Δεν είμαστε πολίτες δεύτερης και τρίτης κατηγορίας και πρέπει να γίνει κατανοητό».

Τα οδοφράγµατα

«Δεν είμαστε περήφανοι για τα οδοφράγματα, αλλά προσπαθούμε με κάποιον τρόπο να ακουστούμε. Αν ο αστυνομικός αποφυλακιστεί μετά τον θάνατο του παιδιού θα είναι σαν να μας υποβιβάζουν και να μη μας αντιμετωπίζουν με δίκαιο τρόπο. Οταν μας δοθεί η ευκαιρία να υπερασπιστούμε τα δικαιώματά μας σαν έλληνες πολίτες, θα το κάνουμε» αναφέρει άλλος νεαρός από τον καταυλισμό του Νομισματοκοπείου στο Χαλάνδρι, οι κάτοικοι του οποίου επίσης βγήκαν στους δρόμους και άναψαν φωτιές σε κάδους και ελαστικά τις ταραγμένες δύο εβδομάδες που πέρασαν.

Ο διαμεσολαβητής και ιδρυτής του Δικτύου Ενταξης ΑΜΕΝ Απόστολος Αθανασόπουλος, που τα τελευταία 24ωρα «οργώνει» τους καταυλισμούς σε μια προσπάθεια αποκλιμάκωσης της έντασης, υπογραμμίζει πως η δολοφονία Φραγκούλη αποτελεί συνέχεια της δολοφονίας Σαμπάνη. «Κανένας δεν μπορεί να απαγορεύσει στους πολίτες να αγανακτούν όταν δολοφονούνται τα παιδιά τους» λέει, ενώ αναφερόμενος στα βίαια ξεσπάσματα που ακολούθησαν σημειώνει ότι σε αυτά είχαν ενεργή ανάμειξη ομάδες αντιεξουσιαστών. Την ίδια άποψη εκφράζει και ο Ευθύμιος Δημητρίου: «Υπάρχουν οργανώσεις και πολιτικά κόμματα που συμμετείχαν. Στα οδοφράγματα του Κορυδαλλού δεν γίνεται να ήταν και τα 2.000 άτομα Τσιγγάνοι. Αυτό το γνωρίζω πολύ καλά από έγκυρες πηγές».

Συστηµατική εργαλειοποίηση

Από την πλευρά του, ο δικηγόρος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και εμπειρογνώμων για το Συμβούλιο της Ευρώπης Γιώργος Τσιάκαλος κάνει λόγο για συστηματική εργαλειοποίηση των Ρομά, ιδίως στον απόηχο περιστατικών όπως αυτά με θύματα τον 16χρονο Κώστα Φραγκούλη και τον 18χρονο Νίκο Σαμπάνη. «Ο τρόπος που εκφερόμαστε για τους ρομά συμπολίτες μας, ιδίως στον ψηφιακό καθρέφτη της κοινωνίας μας, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καταδεικνύει μία κοινωνία σε βαθιά κρίση αξιών. Η δε μικροπολιτική εργαλειοποίηση τέτοιων περιστατικών διευρύνει έτι περαιτέρω αυτήν την πόλωση και διασαλεύει την κοινωνική ειρήνη. Κάποιοι εκφράζουν ως «εγκληματολόγοι» τις «λύσεις» τους και τη μισαλλοδοξία τους, υβρίζοντας και υποκινώντας σε βία, και κάποιοι άλλοι, επαναστάτες του… TikTok και ευκαιριακοί πολιτευτές, εκφράζουν το μανιφέστο τους εναντίον της εξουσίας και της Αστυνομίας διά των Ρομά. Ευτυχώς, το δικαιικό μας σύστημα δεν επιτρέπει ούτε απόδοση συλλογικής ευθύνης ούτε μοιράζει συγχωροχάρτια σε κανέναν» αναφέρει χαρακτηριστικά ο νομικός που, ως εκπρόσωπος του Τμήματος Ρομά του Συμβουλίου της Ευρώπης, βρέθηκε το πρωί της Πέμπτης στην κηδεία του 16χρονου, καταθέτοντας συμβολικά στεφάνι στη μνήμη του.

Ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Ελλήνων Τσιγγάνων Μαρίνος Λιακόπουλος μεσολάβησε για να μη γίνουν ακραία τα γεγονότα μετά την ανακοίνωση του θανάτου: «Βγήκαμε στους δρόμους και ενημερώσαμε τον κόσμο πόρτα πόρτα ώστε να μη γίνουν άλλες ζημιές. Οι περισσότεροι που προκαλούν τις εντάσεις είναι παιδιά, 12 ως 18 ετών. Δεν σας κρύβω ότι ήρθαν κλιμάκια από το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και μας ζήτησαν να λειτουργήσουμε ως διαμεσολαβητές, αλλιώς θα υπάρξει «πόλεμος» μεταξύ Τσιγγάνων και αστυνομικών…»

«Με τον νόμο ούτε δικαίωμα έχουμε, ούτε μπορούμε να τα βάλουμε», λέει ο πρόεδρος του Συλλόγου Ρομά Νεόκτιστων Γαβριήλ Σούτας. «Στον Ασπρόπυργο είχαμε ακραίες εικόνες. Από την πρώτη στιγμή μπήκαν φωτιές στους κάδους και βγήκαμε στους δρόμους. Οταν ο κόσμος είναι εξαγριωμένος και αποζητά τη δικαίωση για τον θάνατο ενός παιδιού, δεν θα ασχοληθεί με το τι λένε οι εκπρόσωποι. Βέβαια, αν τα πράγματα ηρεμήσουν τελείως, θα βγούμε όλοι κερδισμένοι γιατί οι καταστροφές δεν φέρνουν κανένα αποτέλεσμα».

Τέλος, ο Ευθύμιος Δημητρίου κάνει έκκληση να αποφευχθούν νέες εντάσεις: «Κανείς δεν έχει δικαίωμα να ωθεί τα πράγματα στα άκρα και να καταστρέφει περιουσίες. Κάποιοι βρήκαν ευκαιρία και έκαναν πλιάτσικο. Το ζήτημα είναι να δούμε πώς θα βελτιώσουμε την κατάσταση και όχι να πάρουμε τον νόμο στα χέρια μας».