10 βασικά ερωτήματα για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα

1. Πότε για πρώτη φορά η Ελλάδα έθεσε το ζήτημα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα στη Βρετανία;

Εκκλήσεις για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα έγιναν αμέσως μετά την σύσταση του Ελληνικού Κράτους το 1831. Επίσης μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, το 1975, ο Υπουργός Πολιτισμού, Κωνσταντίνος Τρυπάνης, σύστησε επιτροπή για τη διατήρηση των μνημείων της Ακρόπολης και στο πλαίσιο αυτό ζήτησε από τη Βρετανία την επιστροφή των Μαρμάρων. Ωστόσο το πρώτο επίσημο αίτημα της Ελληνικής κυβέρνησης έγινε το 1983 επί Μελίνας Μερκούρη.

2. Γιατί η Βρετανία θέλει να βγει το θέμα από την ατζέντα της Ουνέσκο;

Η Βρετανία θέλει να υποτιμήσει το ζήτημα. Για τον λόγο αυτόν έχει επανειλημμένως αναφέρει ότι πρόκειται για διαφορά μεταξύ μουσείων και όχι για διακρατική διαφορά και επομένως πρέπει να αποσυρθεί από την Ουνέσκο. Η Ελλάδα έχει επιτύχει να το διατηρήσει στην ατζέντα της Διακυβερνητικής Επιτροπής της Ουνέσκο για την Επιστροφή Αρχαιοτήτων στις Χώρες Προέλευσής τους (ICPRCP) από την σύσταση της Επιτροπής προκειμένου α) να τονίσει τη σημασία και τον διακρατικό χαρακτήρα της διαφοράς και β) να χρησιμοποιήσει τις συνέργειες και συμμαχίες της με άλλα κράτη προκειμένου να ασκήσει διεθνή πίεση για την επίλυσή του. Επιπλέον έχει καταφέρει να ψηφιστεί από την Γενική Διάσκεψη της Ουνέσκο ότι το ζήτημα των Μαρμάρων του Παρθενώνα δεν θα βγει από την ατζέντα της σχετικής Επιτροπής μέχρι να λυθεί.

3. Ποια τα ελληνικά επιχειρήματα για την επιστροφή των Μαρμάρων στην Αθήνα;

Η Ελλάδα ζητάει τα Μάρμαρα πίσω διότι αποτελούν αρχιτεκτονικά μέλη του Παρθενώνα που απομακρύνθηκαν από τον ναό παράνομα, ανήθικα και προξενώντας σημαντικότατη ζημιά στο μνημείο, το οποίο αποτελεί κορυφαίο μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Θεωρεί ότι τα Μάρμαρα πρέπει να επιστρέψουν στον τόπο προέλευσής τους, εκεί που συλλήφθηκε και εκτελέστηκε η ιδέα της δημιουργίας του Παρθενώνα, και όπου υπάρχει το μνημείο μέχρι σήμερα, δηλαδή εντός του φυσικού, ιστορικού και πολιτιστικού τους περιβάλλοντος (in context). Δεδομένου ότι τα Μάρμαρα του Παρθενώνα βρίσκονται διασπασμένα μεταξύ κυρίως δύο μουσείων, του Μουσείου της Ακρόπολης και του Βρετανικού Μουσείου, θα πρέπει να ενωθούν σε ένα ενιαίο όλο, στην αρχική τους μορφή, ώστε να μπορεί ο επισκέπτης, ο ερευνητής, ο ιστορικός ή ο αρχαιολόγος να τα εκτιμήσει, μελετήσει, ή απολαύσει στην ολότητά τους.

4. Ποια είναι τα Βρετανικά επιχειρήματα για τη διατήρηση των Μαρμάρων στο Βρετανικό Μουσείο;

Τα Βρετανικά επιχειρήματα εξελίχθηκαν με τα χρόνια. Τα πιο πρόσφατα επιχειρήματα της Βρετανικής Κυβέρνησης και του Βρετανικού Μουσείου είναι ότι τους ανήκουν καθώς τα απέκτησαν νόμιμα σύμφωνα με τα ισχύοντα της εποχής (επικαλούνται σχετικό φιρμάνι), αποτελούν μέρος της εξέχουσας συλλογής του Βρετανικού Μουσείου και δεν μπορούν να απομακρυνθούν σύμφωνα με τον νόμο που διέπει το Βρετανικό Μουσείο (British Museums Act 1963). Επιπλέον η παραμονή τους στο Βρετανικό Μουσείο επιτελεί έναν ρόλο διαφορετικό από αυτόν που επιτελεί το τμήμα των Μαρμάρων του Παρθενώνα που εκτίθενται στο Μουσείο της Ακρόπολης. Στην ουσία αναφέρονται στην θεωρία του «Παγκόσμιου Μουσείου».

5. Ποια είναι η θεωρία του «Παγκόσμιου Μουσείου»;

Η θεωρία του «Παγκόσμιου Μουσείου» ‘εφευρέθηκε’ από το Βρετανικό Μουσείο και 17 ακόμη σημαντικά μουσεία της Δύσης και Βόρειας Αμερικής που δημιούργησαν τις συλλογές του σε περιόδους αποικιοκρατίας, πολέμων, και ιμπεριαλισμού. Σύμφωνα με την θεωρία αυτή τα Μάρμαρα του Παρθενώνα λένε δύο ιστορίες: μία στην Αθήνα για την ιστορία του ελληνικού πολιτισμού και μία στο Λονδίνο για την ιστορία της ανθρωπότητας. Στην τελευταία αυτή περίπτωση ο επισκέπτης βλέποντας στο Βρετανικό Μουσείο δείγματα διαφορετικών πολιτισμών μπορεί να συγκρίνει μεταξύ τους και να αξιολογήσει ομοιότητες και διαφορές. Συνεπώς -σύμφωνα με τους Βρετανούς- υπάρχει ένας υπέρτερος λόγος παραμονής τους στο Λονδίνο.

6. Απαγορεύει ο Βρετανικός Νόμος την επιστροφή των Μαρμάρων στην Αθήνα;

Θεωρητικά, ναι, αν και έχουν κατά καιρούς υποστηριχθεί και εναλλακτικές θεωρίες. Ωστόσο η Βρετανική Κυβέρνηση μπορεί να ψηφίσει νομοθεσία που θα επιτρέπει την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα χωρίς να θίγεται το υπάρχον νομοθετικό καθεστώς. Για παράδειγμα η Βρετανική Κυβέρνηση στο παρελθόν ψήφισε τον νόμο «για τους ανθρώπινους ιστούς» (Human Tissue Act 2004) που επέτρεψε σε Βρετανικά Μουσεία να επιστρέψουν υπολείμματα Αβοριγίνων σε Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία. Το 2009 ψήφισε τον νόμο για το ολοκαύτωμα (Holocaust Act), που έδινε άδεια σε 17 Βρετανικά μουσεία να επιστρέψουν στους ιδιοκτήτες τους έργα τέχνης που είχαν απομακρυνθεί παράνομα από τους Ναζί κατά την περίοδο 1933 με 1945.

Επιπλέον η επιστροφή των Μαρμάρων μπορεί να διενεργηθεί και χωρίς την ψήφιση νέας νομοθεσίας. Μπορεί για παράδειγμα να στηριχθεί στον Νόμο για την Φιλανθρωπία (Charities Act 2011), ο οποίος τροποποιήθηκε φέτος, και επιτρέπει σε μουσεία να επιστρέψουν αρχαιότητες που έχουν στις συλλογές τους για τις οποίες τίθεται ‘ηθικό ζήτημα’.

7. Έχει το Βρετανικό Μουσείο προβεί σε επιστροφές αντικειμένων της συλλογής του μέχρι σήμερα;

Το Βρετανικό Μουσείο έχει μέχρι σήμερα διενεργήσει δύο επιστροφές αντικειμένων από τις συλλογές του στη βάση μακροχρόνιων διαρκώς ανανεούμενων δανείων. Το 2005 επέστρεψε την μάσκα Νάμγκις (Namgis) στο Alert Bay του Καναδά και το 2014 επέστρεψε 6 πιόνια σκακιού από τη συλλογή «Lewis Chessmen» στο νέο μουσείο του Στορνογουέι στη Σκωτία.

8. Έχουν επιστραφεί στην Ελλάδα άλλα θραύσματα εκτός των τριών του Βατικανό;

Τον Ιανουάριο του 2006 το Μουσείο της Χαϊδελβέργης επέστρεψε θραύσμα από την βόρεια Ζωφόρο του Παρθενώνα. Τον Μάϊο φέτος το Μουσείο του Παλέρμο Antonino Salinas επέστρεψε το θραύσμα Fagan από την ανατολική Ζωφόρο του Παρθενώνα ενώ τον Ιανουάριο φέτος δόθηκαν δέκα θραύσματα από τις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας στο Μουσείο της Ακρόπολης.

9. Υπάρχουν θραύσματα του Παρθενώνα και σε άλλα μουσεία του κόσμου;

Ναι, υπάρχουν στο Μουσείο Βιέννης, στο Μουσείο του Λούβρου, στο Εθνικό Μουσείο της Κοπεγχάγης, στο Μάρτιν φον Βάγκνερ Μουσείο του Βίρτσμπουργκ της Γερμανίας και στο Μουσείο του Μονάχου.

10. Είναι το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Μαρμάρων (σε ποιον δηλαδή ανήκουν) πρόσκομμα στην επιστροφή τους;

Κανένα. Μπορούν να διεξαχθούν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Ελλάδας και Βρετανίας χωρίς να θιγεί το ιδιοκτησιακό ζήτημα. Άλλωστε το ζήτημα αυτό ουδέποτε τέθηκε στις επιστροφές θραυσμάτων στην Ελλάδα. Το ζητούμενο είναι να επιστρέψουν τα Μάρμαρα μόνιμα στην Ελλάδα προκειμένου να επανενωθούν με τα υπόλοιπα και να εκτεθούν ως ενιαίο όλο σε απευθείας οπτική επαφή με τον ναό προς όφελος όλης της ανθρωπότητας.

Ειρήνη Σταματούδη, LL.M., Ph.D., Δικηγόρος, Καθηγήτρια Νομικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας