Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι προελληνικές γλώσσες (Μέρος Γ’)

Οι δυσκολίες που συναντούμε όσον αφορά την προέλευση ή μη ενός δάνειου τύπου της ελληνικής από κάποια προελληνική γλώσσα καθίστανται ιδιαίτερα εμφανείς όταν το υπό εξέταση δάνειο είναι μεμονωμένο και δεν ανήκει σε μια ομοιογενή ομάδα με ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, σε επίπεδο σημασιολογικό, μορφολογικό ή και φωνητικό.

Πολυάριθμες είναι οι λέξεις που εικάζεται ότι αποτελούν δάνεια προελληνικά, με άλλα λόγια οι όροι που συνιστούν έμμεσες μαρτυρίες υποθετικών προελληνικών γλωσσών.

Τα κατάλοιπα των γλωσσών αυτών είναι φανερά ως επί το πλείστον σε κύρια ονόματα της ελληνικής, καθώς και σε όρους του λεξιλογίου.

Ακολουθούν χαρακτηριστικά παραδείγματα κυρίων ονομάτων της ελληνικής που πιθανολογείται ότι προέρχονται από προελληνικές γλώσσες:

Ανθρωπωνύμια: Μίνως, Οδυσσεύς, Ραδάμανθυς.

Θεωνύμια: Ερμής, Ήρα, Αθήνη, Βριτόμαρπις (Βριτόμαρτις).

Τοπωνύμια – ορωνύμια – υδρωνύμια: Κόρινθος, Λέβινθος, Πρεπέσινθος (κατάληξη -ινθος), Ζάκυνθος, Αμάρυνθος, Αράκυνθος (κατάληξη -υνθος), Ερύμανθος, Πύρανθος (κατάληξη -ανθος), Αρδηττός, Λυκαβηττός, Γαργηττός, Υμηττός, Παρνασσός, Κερησσός, Βολισσός (κατάληξη -σσός/-ττός), Αμνισός, Δρήρος, Θήβαι, Ιλισός, Κνωσός, Λήμνος, Όλυμπος, Πνυξ, Πραισός, Τύλισος, Φαιστός.

Αντίστοιχα προσηγορικά (κοινά) ονόματα της ελληνικής είναι τα ακόλουθα:

άψινθος, κήρινθος, λαβύρινθος, υάκινθος (κατάληξη -ινθος), άμπελος, βότρυς, δάφνη, ελαία/έλαιον, κολοσσός, κυπάρισσος, λωτός, μήλον, οίνος, πύργος, σαγήνη, σύκον.

Οι ερευνητές έχουν δώσει διάφορες –καθαρά συμβατικές– ονομασίες στις υποθετικές προελληνικές γλώσσες που εξετάζουμε. Κατ’ αρχάς, γίνεται λόγος για μια «μεσογειακή» γλώσσα, που ήταν ευρύτατα διαδεδομένη σε όλη τη μεσογειακή λεκάνη –έτσι δικαιολογείται η ονομασία της– και δεν είχε ούτε ινδοευρωπαϊκή ούτε σημιτική προέλευση. Από αυτήν, υποστηρίζεται, προήλθε ένας μικρός πυρήνας λέξεων που απαντούν και σε άλλες μεσογειακές γλώσσες εκτός της ελληνικής και αφορούν, για παράδειγμα, το λάδι (έλαιον) και το κρασί (οίνος).

Αν και κάτι τέτοιο ασφαλώς δεν κρίνεται απίθανο, ελλείπουν τα αποδεικτικά στοιχεία που θα μας έπειθαν ότι οι «μεσογειακές» (ή και «αιγαιακές») αυτές λέξεις προέρχονται από μία και μόνη γλώσσα (και όχι από περισσότερες), καθώς και ότι δεν είναι σε καμία περίπτωση λέξεις-«ταξιδιώτες» ή λέξεις της ινδοευρωπαϊκής γλωσσικής οικογένειας.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο λόφος του Λυκαβηττού στην Αθήνα του 1862.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι προελληνικές γλώσσες (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι προελληνικές γλώσσες (Μέρος Β’)