Γιάννης Μόραλης: Παλιά δεν τα πουλούσα εύκολα τα έργα, δεν ήθελα να τα αποχωρίζομαι

«Παλιά δεν τα πουλούσα εύκολα τα έργα. Δεν ήθελα να τα αποχωρίζομαι. Είχα όμως οικονομική στενότητα και δεν γινόταν να μην πουλάω. Έτσι το πήρα απόφαση, να ξεκόβω όταν έφευγαν από το εργαστήριό μου. Τώρα αν ξέρω τον κάτοχο ενός πίνακά μου, ρωτάω καμιά φορά αν θέλει βερνίκωμα. Θέλω να μάθω πώς είναι η υγεία του.»

Υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους Έλληνες καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε στην Άρτα στις 23 Απριλίου 1916  κι έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα, πριν 13 χρόνια στην Αθήνα στις 20 Δεκεμβρίου 2009. Το 1965 η ελληνική πολιτεία του απένειμε το παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικα και το 1999, το μετάλλιο του Ταξιάρχη της Τιμής.

Σκρουτζ: Ποιος ήταν ο άνθρωπος συνώνυμο της τσιγκουνιάς που ενέπνευσε τον Ντίκενς

Τα παιδικά χρόνια, η ΑΣΚΤ και η μαθητεία δίπλα στον Τσαρούχη

Δεύτερο από τα τέσσερα παιδιά του Κωνσταντίνου Ι. Μόραλη και της Βασιλικής. Η οικογένεια το 1922 εγκαταστάθηκε στην Πρέβεζα, όπου ο Κωνσταντίνος Μόραλης υπηρέτησε ως γυμνασιάρχης, ενώ από το 1927 έζησε μόνιμα στην Αθήνα. Εκείνη τη χρονιά ο νεαρός Μόραλης αποφασίζει να ασχοληθεί με τη ζωγραφική και αρχίζει να παρακολουθεί το «κυριακάτικο μάθημα» στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Γνωρίζει τον Νίκο Νικολάου και το 1931 εισάγεται στην ΑΣΚΤ . Μάλιστα εγγράφεται στο Προπαρασκευαστικό τμήμα με καθηγητή τον Δημήτριο Γερανιώτη.

Δεν αργεί η γνωριμία με τον Γιάννη Τσαρούχη και τον Χρήστο Καπράλο, ενώ ο Κωνσταντίνος Παρθένης τον επιλέγει ανάμεσα στους σπουδαστές που θα μαθητεύσουν στο εργαστήριό του.

Ο Γιάννης Μόραλης μιλώντας για εκείνη την εποχή «Εκεί επικρατούσε μια πολύ αυστηρή ατμόσφαιρα. Άμα τον ρωτούσα κάτι, απαντούσε: «Αυτό που σας είπα». Ήταν πολύ σχολαστικά εκεί μέσα, κάθισα μόνο δυο μήνες και μετά πήγα στον Ουμβέρτο Αργυρό. Όλη η παρέα – Νικολάου, Καπράλος κτλ. ήταν εκεί. Ο Αργυρός ήταν «Ελευθέρα Κέρκυρα», σ’ άφηνε να κάνεις ό,τι θέλεις! Να φανταστείς ότι δούλευα με στρογγυλά πινέλα και δεν χρησιμοποιούσα άσπρο, αλλά jaune de Naples. Είχα απόλυτη ελευθερία».

Τα δύσκολα χρόνια του πολέμου

Το 1936 φεύγει για τη Ρώμη με υποτροφία, την οποία μοιράζεται με τον Νίκο Νικολάου και ξεκινά για εκείνον ένα μεγάλο άνοιγμα στο εξωτερικό. Το 1947 θα βρεθεί στο Παρίσι όπου θα σπουδάσει νωπογραφία και ψηφιφωτό. Με την κήρυξη του Πολέμου αναγκάζεται, όπως οι περισσότεροι σπουδαστές, να εγκαταλείψει τις σπουδές του στο Παρίσι και να επιστρέψει εσπευσμένα στην Ελλάδα.

Την άνοιξη κατατάσσεται στο στρατό και υπηρετεί τη θητεία του, ενώ συμμετέχει και στην τελευταία προπολεμική Πανελλήνια Έκθεση στο Ζάππειο, όπου και αποσπά το χάλκινο μετάλλιο. Εκεί θα εκθέσει, μεταξύ άλλων, τα ευρισκόμενα στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλέξανδρου Σούτζου σήμερα έργα: Γυμνό, Προσωπογραφία του ζωγράφου Θεοδόσιου Χριστοδούλου, Ο ζωγράφος με τον Νίκο Νικολάου και Στον υπαίθριο φωτογράφο.

Τα χρόνια της Κατοχής παντρεμένος με την Μαρία Ρουσέν ασχολείται με την προσωπογραφία και το ψηφιδωτό, ώστε να εξασφαλίζει κάποιο σταθερό εισόδημα φιλοτεχνώντας πορτρέτα κατά παραγγελία.

Ο γάμος τους θα λήξει το 1945 και δύο χρόνια μετά παντρεύεται τη γλύπτρια Αγλαϊα Λυμπεράκη και αποκτά τον γιο του Κωνστατίνο. Και αυτός ο γάμος θα λήξει το 1955.

Μάλιστα στην έκθεση που δημιουργεί μετά τον Πόλεμο εκθέτει έργα από την οικογενειακή ζωή του. Το 1947 εξελέγη καθηγητής της ΑΣΚΤ, από την οποία αποχωρεί το 1983, ως ομότιμος καθηγητής.

Το 1949 με αρκετούς έλληνες ζωγράφους, μεταξύ των οποίων ο Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Νίκος Νικολάου και ο Νίκος Εγγονόπουλος, ίδρυσαν την καλλιτεχνική ομάδα «Αρμός» και διοργάνωσαν την πρώτη κοινή έκθεση στο Ζάππειο τον επόμενο χρόνο.

Έκτοτε συμμετείχε σε πλήθος εκθέσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το 1988 η Εθνική Πινακοθήκη παρουσίασε μεγάλη αναδρομική έκθεση, ενώ η Εμπορική Τράπεζα κυκλοφόρησε σε μνημειώδη έκδοση το σύνολο των έργων του. Έργα του υπάρχουν στην Εθνική Πινακοθήκη στο Museo Civico του Τορίνο, στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης, στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, στη Δημοτική Πινακοθήκη Αμμοχώστου και σε ιδιωτικές συλλογές, ελληνικές και ξένες.

Οι συνεργασίες, οι διακοσμήσεις, οι εκθέσεις, οι διεθνείς τιμές και διακρίσεις

Το 1959 ο Μόραλης ανέλαβε να διακοσμήσει τους εξωτερικούς τοίχους του ξενοδοχείου Χίλτον της Αθήνας  (η εγχάρακτη σε γιαννιώτικο μάρμαρο σύνθεση ολοκληρώνεται το 1962, οπότε και γίνονται τα εγκαίνια του ξενοδοχείου). Εκεί θα παρουσιάσει λίγο αργότερα τη δεύτερη ατομική έκθεση του.

Η δεκαετία του 1960 ξεκινά για τον Μόραλη με μια σειρά από -ενταγμένες στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό- συνθέσεις φιλοτεχνημένες για τα ξενοδοχεία του ΕΟΤ στη Φλώρινα, το εστιατόριο Ωκεανίς στη Βουλιαγμένη, τα περίπτερα του ΟΛΠ στην ακτή Καραϊσκάκη στον Πειραιά, και το Μον Παρνές στην Πάρνηθα. Ειδικά στο Μον Παρνές ο Μόραλης, μαζί με τους Γιάννη Τσαρούχη και Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, είχαν αναλάβει συνολικότερα συμβουλευτικό ρόλο σε σχέση με τα διακοσμητικά ζητήματα, συνεργάζντας με τον αρχιτέκτονα του ξενοδοχείου Παύλο Μυλωνά.

Με την τρίτη ατομική του έκθεση το 1972 στη Γκαλερί Ιόλα-Ζουμπουλάκη, ο Γιάννης Μόραλης εγκαινιάζει άλλη μία μακρά συνεργασία.

Το 1972 συμμετέχει επίσης για δεύτερη φορά στην Μπιενάλε Ταπισερί της Λοζάνης, ενώ την επόμενη χρονιά παίρνει μέρος στη Διεθνή Έκθεση Χειροτεχνίας στο Μόναχο και βραβεύεται με χρυσό μετάλλιο (ταπισερί).

Το 1978 πραγματοποιεί την τέταρτη ατομική έκθεση στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη. Μια μεγάλη ενότητα έργων, που έχουν κατά κύριο λόγο φιλοτεχνηθεί στην Αίγινα, φέρει τον τίτλο Πανσέληνος. Ακόμη, συμμετέχει στη διεθνή έκθεση Seconde rencontre internationale d’art contemporain, στο Grand Palais στο Παρίσι, μαζί με 22 άλλους έλληνες ζωγράφους και γλύπτες που επέλεξε η Εθνική Πινακοθήκη. Ακολουθούν και άλλες εκθέσεις του, συμμετοχές σε διεθνείς διοργανώσεις και διαρκή αναγνώριση, ενώ το 1996 παντρεύεται για τρίτη φορά με την Ιωάννα Βασάλου. Το 1998 του απονέμεται ο Ταξιάρχης της Τιμής από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Το θέατρο

Από το 1940 άρχισε να φιλοτεχνεί τουριστικές αφίσες, εξώφυλλα δίσκων μουσικής και εικονογραφήσεις βιβλίων (Μυριβήλη, Ελύτη, Καραπάνου κ.ά.), σκηνογραφίες και κοστούμια για θεατρικές παραστάσεις και χοροδράματα. Συνεργάστηκε με το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν, το Εθνικό Θέατρο και με το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου, όπου σχεδίαζε σκηνικά και κοστούμια.

Ο σχολιασμός του για την εποχή και την εποικοινωνία των ανθρώπων στις μέρες μας

«Μέχρι τα 17 μου που έκανα εγχείρηση αμυγδαλών, αρρώσταινα συχνά. Είχα μάθει να διαβάζω και με 40 πυρετό. Έτσι, ξεκοκκάλισα τους Γάλλους κλασικούς και όχι μόνο. Τότε γράφαμε κιόλας γράμματα. Υπήρχαν οι επιστολές ερωτικού ή φιλικού χαρακτήρα. Τώρα υπάρχει το κινητό όπου όλοι γράφουν μηνύματα. Βέβαια είναι άλλο πράγμα η επιστολή, ο γραφικός χαρακτήρας, το χαρτί.»