Βουλευτές και ηγεσίες

Επειτα από χρόνια κοινοβουλευτικής εμπειρίας, μακρόχρονης ακαδημαϊκής παρακολούθησης των εξελίξεων στις περισσότερες δυτικές δημοκρατίες κι εντοπισμού των σοβαρών προβλημάτων που υπάρχουν στις περισσότερες από αυτές, εκτιμώ πως είμαι σε θέση να καταλήξω σε κάποια συμπεράσματα για το δικό μας σύστημα. Για μια ακόμα φορά επιμένω σε κάτι που ανέκαθεν πίστευα.  Ο σταυρός προτίμησης αποτελεί σοβαρότατο πρόβλημα για την ελληνική δημοκρατία. Πέραν του ότι αποτελεί γενεσιουργό αίτιο της πολιτικής διαφθοράς (πολιτικός και ψηφοφόρος εθίζονται άμεσα στη συναλλαγή), το σύστημα του σταυρού αποστερεί από τη λεγόμενη μικροπολιτική (τις επαφές δηλαδή πολιτικών κι εκλογέων) κάθε διάσταση πολιτικής ζύμωσης και ιδεολογικής ανταλλαγής. Το σύστημα λοιπόν μετατρέπεται σε αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν «πελατειακό».

Δηλαδή οι πολιτευόμενοι συναλλάσσονται στη λογική εμπορευόμενου με πελάτη με τους ψηφοφόρους και η επαφή τους είναι τελείως αποκλεισμένη από κάθε έννοια πολιτικού υπολογισμού. Αυτό που έχει σημασία είναι η εξασφάλιση προσωπικών σταυρών μέσα από τις ψήφους που θα εξασφαλίσει σε μια αναμέτρηση η παράταξη. Μέσα δε και από το πολυεδρικό σύστημα κάθε περιφέρειας, άλλη μια σοβαρή αδυναμία της ελληνικής δημοκρατίας, οι πολιτικοί μετατρέπονται, αντί για ψηφοσυλλέκτες, απλώς και μόνον σε σταυροσυλλέκτες, εντοπίζοντας τον πολιτικό τους αντίπαλο μέσα στο δικό τους κόμμα και μόνο.

Μια πολύ όμως σοβαρή αδυναμία του ελληνικού πολιτικού συστήματος είναι η πλήρης σχεδόν περιθωριοποίηση του βουλευτή ως παράγοντα της πολιτικής σε σχέση με το κόμμα και τον αρχηγό του. Τα πάντα σχεδόν στο ελληνικό σύστημα είναι φτιαγμένα γύρω από τον αρχηγό, που σχεδόν μόνος του εκφράζει το κόμμα, τις ιδέες και τις αρχές του. Ο αρχηγός λ.χ., όπως και οι πρώην αρχηγοί που έχουν διατελέσει πρωθυπουργοί, δεν χρειάζεται να ξαναγωνισθούν για την εκλογή τους στη Βουλή. Επιλέγουν σε ποια λίστα θα μπουν όπου και εκλέγονται αυτόματα πρώτοι. Γι’ αυτό και κατ’ αρχήν εξ ορισμού αποκλείεται η εισαγωγή του μονοεδρικού συστήματος από την Ελλάδα. Διότι σε αυτό οι αρχηγοί θα πρέπει να τρέξουν για την επανεκλογή τους. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το τρέξιμο με τη Μάργκαρετ Θάτσερ στις γειτονιές και τα μαγαζιά του Φίντσλεϊ, μετά τα Φόκλαντ, για τις εκλογές το 1984 ! Τέτοια εμπειρία δεν υπάρχει στην Ελλάδα.

Ο αρχηγός αποφασίζει κι εφαρμόζει τη στρατηγική αποκλείοντας την άποψη των άλλων από το καθετί. Οσο μάλιστα πιο ομοιογενής και «τσιμεντωμένη» είναι η θέση ενός κόμματος, τόσο το καλύτερο θεωρείται πως είναι. Αυτό όμως οδηγεί σε μια σειρά από δυσλειτουργίες. Η κυριότερη είναι πως όποια πολιτική αδυναμία που εμφανίζεται χρεώνεται άμεσα στον αρχηγό. Με συνέπειες όχι μόνο στη δημοφιλία τη δική του αλλά και στου κόμματος. Αν είχαν συμβεί εδώ οι περιπέτειες των Συντηρητικών στη Βρετανία, το κόμμα θα είχε σχεδόν εξαφανισθεί από τον πολιτικό χάρτη. Επιβιώνουν εκεί ακόμη διότι οι τύχες του αρχηγού και του κόμματος είναι δύο εντελώς διαφορετικές ιστορίες…

Τα κόμματα στην Ελλάδα είναι τόσο ηγετοκεντρικά ώστε αποστερούν από την ανάμειξη στην πολιτική τη δυνατότητα δημιουργίας κάτι καινούργιου. Προσελκύουν έτσι συνήθως είτε επαγγελματίες της πολιτικής παράταξης, δηλαδή άτομα εξειδικευμένα σε σχετικούς τομείς δράσεις, είτε νέους με καριέρες κομματικές και φιλοδοξίες αντίστοιχες. Αποξενώνονται έτσι από την κοινωνία και χάνουν νέους διανοητές που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν ιδέες κι αναζωογόνηση σε πολλούς τομείς. Είναι ανάγκη τα κόμματα να μεταμορφωθούν σε ετεροκεντρικούς ή πολυκεντρικούς οργανισμούς με θεσμοποιημένες διαδικασίες λήψης αποφάσεων και κατοχύρωσης μειοψηφικής γνώμης. Αλλως θα αναπαράγουν τον εαυτό τους και θα ακολουθούν τα όποια deals των ηγεσιών. Δίχως προοπτικές ριζικής ανανέωσης στο μέλλον.