Το βαρύ στίγμα των μητέρων που αφήνουν τα παιδιά τους – «Σαν να είναι ελαττωματικές»

Το να παραιτηθεί από μια δουλειά επειδή δεν της αρέσει, να εγκαταλείψει μια πόλη που δεν ανταποκρίνεται πλέον στις ανάγκες της ή να τερματίσει μια σχέση με κάποιον που δεν αγαπά πλέον είναι οκέι – τις τελευταίες δεκαετίες, η δυτική κοινωνία έχει υπερασπιστεί τις γυναίκες που κάνουν τέτοιου είδους ενδυναμωτικές επιλογές. Τι γίνεται όμως αν η επιλογή που κάνει είναι να αφήσει τα παιδιά της;

Παρά τα εδάφη που έχουν κερδηθεί ως προς την ισότητα, οι μητέρες που παίρνουν τη δύσκολη απόφαση να ζήσουν μακριά από τα παιδιά τους συχνά κάθε άλλο παρά εξυμνούνται.

«Ακόμα και αν και οι δύο γονείς κάνουν εξαιρετική δουλειά και μεγαλώνουν ευτυχισμένα, υγιή παιδιά, αν τύχει να ζουν μακριά από τη μαμά τους, οι γυναίκες εξακολουθούν να διασύρονται», λέει η Μελίσσα, η οποία ζει μιάμιση ώρα οδήγησης μακριά από τα δύο παιδιά της και διαχειρίζεται μια διαδικτυακή ομάδα υποστήριξης για γυναίκες σε παρόμοιες καταστάσεις. «Για αυτές τις μητέρες μιλούν σαν να είναι ελαττωματικές, σαν κάτι βαθιά μέσα στον πυρήνα τους να έχει σπάσει».

Η πρόσφατη παραγωγή του Netflix «Η Χαμένη Κόρη» έριξε φως σε αυτού του είδους την αντιμετώπιση των μητέρων που ζουν χωριστά από τα παιδιά τους. Η ταινία, βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Έλενα Φεράντε, εστιάζει στην ηθοποιό Ολίβια Κόλμαν που υποδύεται τον ρόλο μιας μητέρας που αφήνει τα παιδιά της με τον σύζυγό της για τρία χρόνια για να κυνηγήσει τους δικούς της επαγγελματικούς στόχους. Τόσο η ίδια όσο και οι άλλοι χαρακτηρίζουν την απόφασή της εγωιστική, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με έναν πατέρα στην ταινία που επίσης έχει αφήσει τα παιδιά του (τον υποδύεται ο Εντ Χάρις), φαινομενικά χωρίς ιδιαίτερη κρίση.

Προσπάθησα να εμποδίσω τον γιο μου να γίνει γκέι. Να τι εύχομαι να γνώριζα

Η φυγή των μαμάδων αυξάνεται

Παρόλο που στην πραγματική ζωή οι γονείς όλων των φύλων απομακρύνονται από τα παιδιά τους εδώ και αιώνες, υπάρχουν κάποια ανεπίσημα στοιχεία που δείχνουν ότι η φυγή των μαμάδων μπορεί να αυξάνεται. Η Μελίσσα λέει ότι τα μέλη της διαδικτυακής ομάδας υποστήριξης που διαχειρίζεται είναι εκατοντάδες και αυξάνονται σταθερά. Και θεραπευτές όπως η Ρενέ Σάιν, εκπρόσωπος του Συμβουλίου Ψυχοθεραπείας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKCP), λένε ότι παρατηρούν μια «ελαφρά μετατόπιση» προς την κατεύθυνση ότι περισσότερες μητέρες επιλέγουν να εγκαταλείψουν τη γονική μέριμνα.

Τα στοιχεία από το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ υποδηλώνουν επίσης αύξηση του ποσοστού των νοικοκυριών με έναν πατέρα, αν και αυτό δεν αποτελεί διάκριση μεταξύ των οικογενειών όπου τα παιδιά εξακολουθούν να περνούν σημαντικό μέρος του χρόνου με τις μητέρες τους – ή όχι – ή του τρόπου με τον οποίο αποφασίστηκαν αυτές οι ρυθμίσεις για τη φροντίδα των παιδιών.

Ανεξάρτητα από τους ακριβείς αριθμούς, το ζήτημα της αποχώρησης των γυναικών – και όχι των ανδρών – από την οικογενειακή εστία εξακολουθεί να προκαλεί πολλές συζητήσεις στους δυτικούς πολιτισμούς.

Δείτε το τρέιλερ της Χαμένης Κόρης

Οι λόγοι για την εγκατάλειψη του σπιτιού

Οι ακαδημαϊκοί και οι θεραπευτές που παρακολουθούν τη «μικρή μετατόπιση» προς την κατεύθυνση ότι όλο και περισσότερες μητέρες επιλέγουν να ζουν μακριά από τα παιδιά τους λένε ότι υπάρχει ένα ευρύ φάσμα λόγων για τους οποίους μπορεί να συμβαίνει αυτό.

Ορισμένες φεύγουν για να αναλάβουν εργασία, αποστολές ή ευκαιρίες σπουδών σε διαφορετικές πόλεις, είτε παραμένοντας σε σχέση με τον πατέρα των παιδιών τους είτε μετά από χωρισμό. «Οι καιροί έχουν αλλάξει αρκετά ώστε οι γυναίκες να αισθάνονται πιο άνετα και να έχουν το δικαίωμα να ακολουθήσουν τη δική τους καριέρα, τα δικά τους ενδιαφέροντα» λέει η Σάιν «ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ζουν μακριά από το οικογενειακό σπίτι».

Άλλες γυναίκες αποφασίζουν ότι είναι προτιμότερο για τα παιδιά τους να διαμένουν με τον πατέρα τους μετά από έναν χωρισμό για πρακτικούς ή οικονομικούς λόγους. «Τα παιδιά ζούσαν σε ένα υπέροχο σπίτι σε ένα αγρόκτημα στην εξοχή και πήγαιναν σε καλά σχολεία με υπέροχους φίλους» λέει η Μελίσσα. «Δεν ήξερα πώς θα μπορούσα να αντέξω οικονομικά να τα παρέχω αυτά». Αφήνοντας τα παιδιά της με τον πατέρα τους, μπόρεσε να αποκαταστήσει την καριέρα της ως ελεύθερη επαγγελματίας στα μέσα ενημέρωσης και να μετακομίσει σε μια φθηνότερη γειτονιά, πιο κοντά στην ευρύτερη οικογένειά της. «Ήμουν και εγώ αρκετά καταρρακωμένη από όσα συνέβησαν στον γάμο και χρειαζόμουν χρόνο για να συνέλθω».

Σε άλλο σημείο του φάσματος των επιλογών υπάρχουν μητέρες που εγκαταλείπουν το σπίτι για ένα διαφορετικό τρόπο ζωής ή σχέσης.

«Απλώς ένιωθα παγιδευμένη, εντελώς παγιδευμένη σε μια κατάσταση» λέει η Κέιτι, μια δασκάλα που άφησε τα πέντε παιδιά της με τον πατέρα τους το 2018 και μετακόμισε σε ένα άλλο μέρος της Ευρώπης. «Παντρεύτηκα όταν ήμουν 22 ετών, έκανα το πρώτο μου παιδί στα 25 και μετά ήταν «μπουμ, μπουμ, μπουμ» – το ένα παιδί μετά το άλλο. Και παρόλο που ήταν αυτό που ήθελα εκείνη την εποχή, δεν αισθάνομαι ότι κατάφερα πραγματικά να κάνω για μένα».

Στο απώτερο άκρο της συνέχειας των επιλογών βρίσκονται οι μητέρες που δραπετεύουν από τοξικές σχέσεις. Για αυτή την ομάδα, το να αφήσουν πίσω τα παιδιά τους μπορεί να είναι κάτι σαν έσχατη λύση για να ξεπεράσουν σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας και να προχωρήσουν στη ζωή τους.

Αυτή ήταν η περίπτωση της Νάταλι από την Αυστραλία, η οποία έπαθε σοβαρή κατάθλιψη ενώ ζούσε στο εξωτερικό με τον πρώην σύζυγό της. Λέει ότι η δυναμική μεταξύ τους δεν ήταν υγιής, αλλά ότι εκείνος ήταν πολύ καλός φροντιστής για τα παιδιά τους, οπότε κατέληξε να επιστρέψει στην πατρίδα της χωρίς αυτά.

«Τα παιδιά μου είχαν έναν πατέρα και μια ευρύτερη οικογένεια που τα αγαπούσε, ρουτίνα και ένα σπίτι. Το να φύγω ήταν για να σώσω τον εαυτό μου» λέει. «Μόλις φτάσεις στον πάτο, πρέπει να γίνεις δημιουργικός».

Photo: Nathan Dumlao / Unsplash

Τα βιβλία και τα podcasts βοηθούν

Η Σάιν πιστεύει ότι η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για την ευημερία τροφοδοτεί τις αποφάσεις των μητέρων να εγκαταλείψουν την οικογενειακή φωλιά, σε αντίθεση με τις προηγούμενες γενιές, όπου οι γυναίκες συχνά ένιωθαν ότι έπρεπε να συμβιβαστούν με τις υπάρχουσες οικιακές ρυθμίσεις. Για παράδειγμα, τα σύγχρονα βιβλία αυτοβοήθειας και τα podcasts σχετικά με τους χωρισμούς ή την αυτοφροντίδα μπορούν να προσφέρουν παρηγοριά και επιβεβαίωση σε όσες έχουν πάρει τη δύσκολη απόφαση να ζήσουν μακριά από τα παιδιά τους.

Ωστόσο, η Σάιν προειδοποιεί ότι μέρος αυτής της βιβλιογραφίας υπάρχει μόνο εξαιτίας των στερεοτύπων που εξακολουθούν να υπάρχουν για τη μητρότητα και ανησυχεί ότι ορισμένες γυναίκες μπορεί να αισθάνονται ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουν τους λόγους για την ευημερία «για να δικαιολογήσουν ή να νομιμοποιήσουν αυτό που κάνουν».

«Αν η κοινωνία ήταν πιο ισότιμη και πιο δίκαιη, τότε ίσως να μη χρειαζόταν να βασίζονται τόσο πολύ στη βιβλιογραφία για να νιώθουν άνετα με τις αποφάσεις που παίρνουν. Προσπαθώ να βοηθήσω τις γυναίκες να γίνουν πιο δυνατές και πιο θεμελιωμένες στις επιλογές τους και, ξέρετε, να σκεφτούν «α, καλά, η κοινωνία μπορεί να πει «ό,τι να ‘ναι», αλλά εγώ αυτό θέλω να κάνω αυτή τη στιγμή»»» υποστηρίζει.

Ένα επίμονο στίγμα και η αρνητική κριτική

Η ελευθερία να φύγει κανείς δεν έχει ως αποτέλεσμα την απαλλαγή από την κριτική. Οι γυναίκες -ιδιαίτερα στη Δύση- τείνουν ακόμη να αντιμετωπίζουν αρνητικές αντιδράσεις από τους φίλους, την οικογένεια και την ευρύτερη κοινωνία για την αντισυμβατική απόφαση να ζήσουν μακριά από τα παιδιά τους, όποιοι και αν είναι οι λόγοι πίσω από αυτή.

«Το κοινό θέμα στην διαδικτυακή ομάδα είναι το πόσο έκπληκτες ήταν οι γυναίκες από τα όρια του τι περιμένει ακόμα η κοινωνία από αυτές» λέει η Μελίσσα. Λέει ότι ακόμη και τα μέλη που ζουν μακριά από τα παιδιά τους για να ακολουθήσουν καριέρα στο στρατό ή για χάρη μεταπτυχιακών σπουδών έχουν μοιραστεί εμπειρίες ότι «λοιδορήθηκαν» για τις επιλογές τους. Οι νέες γνωριμίες συχνά ρωτούν τα μέλη «’τι εννοείτε ότι τα παιδιά σας δεν ζουν μαζί σας; Ποια μητέρα δεν θέλει να είναι με τα ίδια της τα παιδιά”. Λες και πρόκειται για μια απλή επιλογή που μόνο η μητέρα μπορεί ενδεχομένως να κάνει.  Λες και οι πατέρες δεν έχουν καμία συμβολή ή λόγο ή ευθύνη».

Σύμφωνα με τη Σάιν αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι συζητήσεις και οι προσδοκίες σχετικά με τη μητρότητα δεν έχουν μετατοπιστεί με τον ίδιο ρυθμό όπως η πρόοδος των γυναικών σε άλλους τομείς. Με άλλα λόγια, οι γυναίκες εξακολουθούν να αναμένεται να παίζουν το ρόλο της τροφού, ανεξάρτητα από άλλες εξωτερικές συνθήκες. «Υπάρχει ακόμη κάποιο στίγμα που συνδέεται με το ότι οι γυναίκες εγκαταλείπουν κατά κάποιον τρόπο τα καθήκοντα και τις ευθύνες τους. Αυτό έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με την ιστορία, τις πολιτιστικές ιδέες και τις σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων».

Επισημαίνει ότι αυτή η αφήγηση είναι ιδιαίτερα συνηθισμένη στους δυτικούς, ατομικιστικούς πολιτισμούς, σε αντίθεση με τις πιο συλλογικές κοινωνίες. «Στις Φιλιππίνες ή στην Ινδία, είναι αρκετά συνηθισμένο για τις γυναίκες να πηγαίνουν να κερδίζουν χρήματα σε μια άλλη χώρα και να τα στέλνουν πίσω στην πατρίδα, ενώ τα παιδιά τους φροντίζονται από την ευρύτερη οικογένεια ή από τους παππούδες και τις γιαγιάδες».

Photo: Europeana / Unsplash

Οι απόψεις για την πατρότητα συμβάλλουν στην επιβάρυνση των μητέρων -τροφών

Ιστορικά, οι πατέρες που εγκαταλείπουν το οικογενειακό σπίτι ήταν πολύ πιο αποδεκτοί τόσο στην κοινωνία όσο και στη λαϊκή κουλτούρα από ό,τι οι μητέρες, συμφωνεί ο Τομ Μπουκάναν, . Αναφέρει το κομμάτι του βετεράνου Αμερικανού τραγουδιστή Bruce Springsteen Hungry Heart, το οποίο ξεκινά με τους στίχους «Got a wife and kids in Baltimore, Jack, I went out for a ride and I never went back».

Εν μέρει αυτή η αποδοχή οφείλεται στα κοινωνικά στερεότυπα για τους άνδρες αλλά και για τις γυναίκες: οι πατέρες παραδοσιακά θεωρούνται λιγότερο ικανοί φροντιστές από τις μητέρες. Πρόκειται επίσης για την αξία που αποδίδεται στην απλήρωτη οικιακή εργασία, όπως η φροντίδα των παιδιών, σε σύγκριση με τις μισθωτές θέσεις εργασίας, υποστηρίζει ο Τομ Μπουκάναν, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Mount Royal στο Κάλγκαρι του Καναδά. Αυτό έχει τροφοδοτήσει το αφήγημα ότι είναι πιο αποδεκτό για τους άνδρες να εγκαταλείπουν το σπίτι αν συνεισφέρουν οικονομικά, ενώ οι γυναίκες θεωρείται ότι εγκαταλείπουν τα οικιακά τους καθήκοντα. «Οι πατέρες είναι πιο πιθανό να αντιλαμβάνονται απλώς την αμειβόμενη εργασία στην αγορά ως «εργασία». Και μέχρι να αλλάξει αυτό, νομίζω ότι θα δείτε πολλές πιέσεις στις γυναίκες. Οι πατέρες πρέπει να αγκαλιάσουν και να αντιμετωπίσουν και να αμφισβητήσουν το στίγμα ότι είναι μόνο οι ‘οικογενειάρχες’, όχι απαραίτητα οι ‘γονείς’».

Η Σάιν προσθέτει ότι τα κοινωνικά στίγματα μπορεί να παίζουν ρόλο ακόμη και στο πώς τα παιδιά αντιδρούν στην απόφαση της μητέρας τους να μετακομίσει από το σπίτι της οικογένειας. Έχει δουλέψει με πολλούς ενήλικες πελάτες που έγιναν μάρτυρες της γονικής απιστίας μεγαλώνοντας και λέει ότι οι άνθρωποι τείνουν να κρίνουν τις μητέρες που φεύγουν πιο αυστηρά από ό,τι τους πατέρες και θεωρούν ότι «είναι δύσκολο να τις συγχωρήσουν, ακόμη και αργότερα στη ζωή τους».

Επαφή από μακριά

Η Νάταλι περιγράφει τη σχέση της με τα παιδιά της ως «πολύ στενή» και λέει ότι μιλούν αρκετές φορές την εβδομάδα, στέλνουν τακτικά μηνύματα και επισκέπτονται η μία την άλλη. «Ο ποιοτικός χρόνος που περνάμε όταν είμαστε μαζί είναι μαγικός και φυσιολογικός. Διασκεδάζουμε και είμαι εκεί για να διαχειρίζομαι και τα δράματα και τα μαθήματα στο σπίτι».

Αντίθετα, η Κέιτι λέει ότι είναι δύσκολο να διατηρήσει τακτική επαφή με ορισμένα από τα πέντε παιδιά της και έχει ιδιαίτερα εύθραυστη σχέση με τη μεγαλύτερη κόρη της. Ωστόσο, αν και η πανδημία έχει κάνει πιο δύσκολο για τα παιδιά της να τα επισκέπτονται, λέει ότι έχει καταφέρει να τους προσφέρει το είδος του ποιοτικού οικογενειακού χρόνου που ήταν πρόκληση όταν ζύγιζε τη γονική μέριμνα με αντικοινωνικά ωράρια εργασίας.

«Πηγαίνουμε στην παραλία, βγαίνουμε έξω, κάνουμε πικνίκ στο πάρκο μαζί… τέτοια πράγματα. Δεν μετανιώνω για την απόφασή μου. Έκανα αυτό που ένιωθα ότι έπρεπε να κάνω εκείνη τη στιγμή. Μετανιώνω που έβαλα τα παιδιά να το περάσουν αυτό, γιατί νομίζω ότι γι’ αυτά ήταν δύσκολο. Θα ήθελα μια μέρα τα παιδιά μου να μεγαλώσουν και να πουν «καλά, η μαμά μου δεν ήταν ευτυχισμένη, αλλά δεν ανέχτηκε απλώς την κατάσταση. Έκανε κάτι γι’ αυτό»».

Μια πιο ανοιχτή κοινωνία;

Το κατά πόσον η κοινωνία θα γίνει τελικά πιο ανοιχτή απέναντι στις μητέρες που ζουν χωριστά από τα παιδιά τους παραμένει ένα θέμα συζήτησης.

Ο Τομ Μπουκάναν πιστεύει ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν, αλλά μόνο υπό ορισμένες συνθήκες. «Αν πρόκειται για μια κίνηση με στόχο την καριέρα, τότε νομίζω ότι αυτό είναι κάτι που θα ξεπεράσουμε, όσον αφορά τον στιγματισμό» λέει. Αυτό, υποστηρίζει, θα είναι μια παρενέργεια μιας γενικότερης βελτίωσης της ισότητας των φύλων στο σπίτι και στον εργασιακό χώρο, με τους πατέρες να συμμετέχουν όλο και περισσότερο στο σπίτι και περισσότερες γυναίκες σε ηγετικές θέσεις. «Το να απομακρυνθούν από μια οικογένεια μόνο και μόνο επειδή ήθελαν να ακολουθήσουν κάτι διαφορετικό – νομίζω ότι αυτό θα είναι πάντα στιγματισμένο».

«Δεν νομίζω ότι τα πράγματα θα αλλάξουν πολύ στο μέλλον» συμφωνεί η Μελίσσα, η διαχειρίστρια της ομάδας υποστήριξης. Δέκα χρόνια από τότε που μετακόμισε από το σπίτι της οικογένειάς της, λέει ότι έχει δει μικρή πρόοδο στη στάση της κοινωνίας απέναντι στις μητέρες που ζουν χωριστά, όπως η ίδια.

Η Νάταλι, ωστόσο, είναι πιο αισιόδοξη ότι οι γυναίκες που εγκαταλείπουν το σπίτι για λόγους που δεν σχετίζονται με την καριέρα τους θα βρουν τις επιλογές τους πιο «φυσιολογικές στο μέλλον με αρκετή εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση». Αλλά για να συμβεί αυτό, λέει ότι η κοινωνία πρέπει επίσης να γίνει πιο ανοιχτή στην ιδέα ότι οι πατέρες είναι εξίσου ικανοί φροντιστές. Αυτού του είδους η αλλαγή, υποστηρίζει η Σάιν, πρέπει επίσης να συνοδεύεται από μια ευρύτερη, πιο σεβαστή αποδοχή του πλήρους φάσματος των επιλογών που είναι ανοικτές στις σύγχρονες εργαζόμενες γυναίκες, πέρα από τα παραδοσιακά μοντέλα νοικοκυροσύνης.

«Είτε αποκτώντας παιδιά στη ζωή τους, είτε μη αποκτώντας παιδιά, υπάρχει πολλή δουλειά που πρέπει να κάνουμε εμείς οι γυναίκες, απλώς για να νιώθουμε πιο άνετα με το γεγονός ότι υπάρχουν διαθέσιμες επιλογές στις μέρες μας» υποστηρίζει. «Είναι ωραίο να επιλέγουμε κάτι λίγο διαφορετικό… αλλά κάθε μία από αυτές τις επιλογές έχει και ένα κόστος».

*Με στοιχεία από το bbc.com