Ενεργειακή κρίση: Ο πόλεμος αλλάζει το status quo στην ενέργεια

Πολλοί αναλυτές έχουν αναφερθεί στις κρίσεις που έχει προκαλέσει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Μία εξ αυτών είναι η ενεργειακή κρίση που αναμένεται να αλλάξει πολλά στον ενεργειακό και στον γεωπολιτικό χάρτη. Κάποια κράτη πρόκειται να χάσουν σημαντικό κομμάτι της διεθνούς τους ισχύος, ενώ κάποια άλλα μπορεί να βγουν και κερδισμένα.

Η «πληγή» της ενέργειας έχει ανοίξει λόγω της εξάρτησης που είχε η ΕΕ πριν ανοίξει το θέμα του πολέμου στην Ουκρανία. Μπορεί οι ΗΠΑ να είναι ενεργειακά ανεξάρτητες, όμως πολλές ισχυρές χώρες της Ευρώπης έχουν μεγάλη εξάρτηση από το φυσικό αέριο, ενώ κάποιες άλλες είναι εξαρτημένες από το πετρέλαιο.

Οι τρεις στόχοι

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας σε έκθεση του, αναφέρεται στην ενεργειακή κρίση λέγοντας ότι πρόκειται για «την πρώτη πραγματικά παγκόσμια ενεργειακή κρίση, με επιπτώσεις που θα γίνονται αισθητές για αρκετά ακόμη χρόνια». Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να πει με απόλυτη βεβαιότητα πού ακριβώς θα οδηγηθούμε, αλλά όλοι αντιλαμβάνονται πως τα πράγματα δεν θα είναι ποτέ ξανά τα ίδια.

Η κρίση αυτή, προκάλεσε τις κυβερνήσεις να φτιάξουν μία νέα ενεργειακή πολιτική προκειμένου να μπορέσει να αντιμετωπίσει την κρίση. Οι τρεις στόχοι είναι η ενεργειακή επάρκεια, οι προσιτές τιμές και η βιωσιμότητα. Κορυφαία προτεραιότητα είναι τα κράτη να εξασφαλίσουν την επάρκεια για αυτό και έχουν πέσει οι υπογραφές μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ για να ξεκινήσει η προμήθεια LNG έτσι ώστε να μην υπάρξουν ελλείψεις.

Η εργαλειοποίηση του φυσικού αερίου από την Ρωσία

Σύμφωνα με δηλώσεις της αναλύτριας του The Economist Intelligence Unit, Agathe Demarais στο CNBC «η Ευρώπη πρόκειται μεν να αντιμετωπίσει ένα πολύ δύσκολο χειμώνα και μία διετία δύσκολων μακροοικονομικών πιέσεων, αλλά στο τέλος της περιόδου αυτής, πρόκειται να εδραιώσει την ενεργειακή της αυτονομία και να έχει πρόσβαση σε μεγαλύτερη γκάμα ενεργειακών πόρων. Αυτό σημαίνει πως η χρήση της ενέργειας ως όπλο εκ μέρους της Ρωσίας θα τελειώσει. Το Κρεμλίνο γνωρίζει τα ευρωπαϊκά πλάνα και προσπαθεί να πλήξει την ευρωπαϊκή οικονομία όσο μπορεί».

Ακόμα και η Γερμανία που προμηθευόταν πάνω από το 50% των αναγκών του φυσικού αερίου, έχει αρχίσει να μειώνει την εξάρτηση της. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Eurasia Group, Ian Bremmer «η Γερμανία φαίνεται έτοιμη να επιβιώσει τον επερχόμενο χειμώνα χωρίς σοβαρά δελτία ενέργειας ακόμα και στο δυσμενές σενάριο ολικής άρσης εξαγωγών από τη Ρωσία. Αυτό αποτελεί πολύ καλά νέα, αφού η επιρροή της Ρωσίας στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας έχει σχεδόν τελειώσει».

Κρατική παρέμβαση στην αγορά ενέργειας

Από τα βήματα που έλαβαν κατά προτεραιότητα τα ευρωπαϊκά κράτη ήταν η παρέμβαση στις ενεργειακές τους αγορές. Οι κυβερνήσεις έκαναν παρέμβαση στις αγορές καθώς άρχισαν να επιδοτούν, τόσο τα νοικοκυριά για να καταναλώνουν ενέργεια, όσο και τις βιομηχανίες για την παραγωγή των προϊόντων.

Μέσα στις κινήσεις των κυβερνήσεων ήταν και η εθνικοποίηση των εταιρειών ενέργειας. Ο ενεργειακός γίγαντας EDF, στην Γαλλία, πρόκειται να εθνικοποιηθεί. Στην Γερμανία, η κυβέρνηση προχωρεί σε διάσωση της Uniper, έναν από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς φυσικού αερίου στον κόσμο, αφού επλήγη από την μείωση της στην εισαγωγή ρωσικού φυσικού αερίου.

Η κατάληξη της Ρωσίας και ο εφοδιασμός της Ευρώπης

Με βάση δεδομένα από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγός αερίου στον κόσμο και ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας αργού μετά την Σαουδική Αραβία. Ένας Αμερικανός αναλυτής είχε αναφέρει σε άρθρο του για την ενέργεια, ότι Ρωσία όταν θα λήξει ο πόλεμος θα είναι μία «περιορισμένη ενεργειακή δύναμη». Ο αναλυτής ανέφερε ακόμη «Αν και θα παραμείνει ένας απαραίτητος προμηθευτής, ο ρόλος της είναι βέβαιο ότι θα μειωθεί.»

Σε ότι αφορά τον εφοδιασμό της ΕΕ, ισχύει ότι θα πρέπει να λάβει πετρέλαιο και αέριο πριν τον χειμώνα, όμως πολλά ευρωπαϊκά διυλιστήρια ανήκουν εν μέρει σε ρωσικές εταιρείες και συνδέονται άμεσα με τον αγωγό Druzhba.

Σε περίπτωση που ο αγωγός αυτός κλείσει, το πετρέλαιο για αυτά τα διυλιστήρια μπορεί να χρειαστεί να μεταφερθεί δια θαλάσσης, αλλά οι τερματικοί σταθμοί εισαγωγής πετρελαίου της ΕΕ ενδέχεται να μην είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν αποστολές. Η εναλλακτική λύση, δηλαδή η εισαγωγή πετρελαίου και αερίου από την Μέση Ανατολή ή τις ΗΠΑ θα είναι εξαιρετικά δαπανηρή από τις προμήθειες με αγωγούς.

Τελικώς, η Ευρώπη αγοράζει πετρέλαιο από την Μέση Ανατολή και από τις ΗΠΑ υγροποιημένο φυσικό αέριο, το οποίο φεύγει από τα αμερικανικά λιμάνια σε φθηνότερη τιμή και φτάνει στα ευρωπαϊκά αισθητά αυξημένο.

Πλεονεκτική η θέση της Ελλάδας

Από ότι όλα δείχνουν η θέση της Ελλάδας σε αυτήν την ενεργειακή κρίση αναμένεται να είναι καλύτερη συγκριτικά με το πόσο ευάλωτες είναι στον ρωσικό εκβιασμό οι ισχυρές οικονομίες του ευρωπαϊκού βορρά. Η Ελλάδα εμφανίζεται να έχει διασφαλισμένη επάρκεια αερίου, υπό όρους και σε περίπτωση που υπάρξει πλήρης διακοπή αερίου, η ροή θα συνεχιστεί από τον αγωγό TAP και από τον τερματικό σταθμό της Ρεβυθούσας.

Η ετήσια ζήτηση του αερίου στην χώρα υπολογίζεται στις 80 TWh, ενώ το προβλεπόμενο έλλειμμα σε περίπτωση διακοπής της ροής από το Σιδηρόκαστρο θα είναι πάνω από 50% και υπολογίζεται σε 40 έως 50 TWh. Ωστόσο, πάνω σε αυτό το βασικό σενάριο, εάν ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα όπως για παράδειγμα η περικοπή των εξαγωγών ύψους 65 χιλιάδων MWh/ημέρα προς τη Βουλγαρία, τότε το έλλειμμα περιορίζεται.

Εκτός από τη μείωση των εξαγωγών, στην ελληνική φαρέτρα υπάρχουν και άλλα μέτρα όπως η αύξηση της χρήσης των λιγνιτικών μονάδων, αλλά και η λειτουργία με πετρέλαιο των 5 μονάδων φυσικού αερίου που έχουν δυνατότητα εναλλαγής καυσίμου.

Σε κάθε περίπτωση, το σενάριο που εξασφαλίζει στην Ελλάδα ενεργειακή αυτονομία ακόμη και σε περίπτωση πλήρους διακοπής της ροής του ρωσικού αερίου προβλέπει τις εξής κινήσεις: σταμάτημα των εξαγωγών αερίου και ηλεκτρισμού, πλήρη αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων λιγνιτικών μονάδων, λειτουργία με καύσιμο πετρέλαιο των μονάδων αερίου που έχουν τη δυνατότητα διπλού καυσίμου και αξιοποίηση του σταθμού της Ρεβυθούσας για εισαγωγές LNG.

Τα βήματα της Γερμανίας προς την ανεξαρτητοποίηση

Η Ρωσία παράγει περίπου 10 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου την ημέρα και τα τελευταία χρόνια προμηθεύει την Ευρώπη με σχεδόν το 40% των αναγκών της για εισαγωγές φυσικού αερίου. Επίσης προμηθεύει την Ευρώπη με περισσότερο από το ένα τέταρτο του πετρελαίου που αγοράζει από το εξωτερικό.

Το πρώτο μεγάλο χειροπιαστό βήμα προς την ενεργειακή ανεξαρτητοποίηση από τη Ρωσία το έκανε η Γερμανία, η οποία ετοιμάζεται τώρα να κατασκευάσει δύο σταθμούς υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG). «Πρέπει να κάνουμε περισσότερα για να προστατεύσουμε τον ενεργειακό εφοδιασμό της χώρας μας (…) και για να μην εξαρτόμαστε από ορισμένους προμηθευτές ενέργειας» ήταν τα λόγια του καγκελαρίου της Γερμανίας Ολαφ Σολτς.

Σύμφωνα με στοιχεία του CNN, την ώρα που η Ευρώπη βασίζεται στη Ρωσία για περίπου το 35%-40% του φυσικού αερίου της, η Γερμανία βασίζεται στη Μόσχα για τις εισαγωγές άνω του 50% των αναγκών της σε φυσικό αέριο. Οι δύο τερματικοί σταθμοί LNG που θέλει να κατασκευάσει η Γερμανία θα μπορούν επίσης να διαχειρίζονται και πράσινες μορφές ενέργειας σύμφωνα με τον Σολτς.