Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι προελληνικές γλώσσες (Μέρος Δ’)

Πέραν της «μεσογειακής» οικογένειας γλωσσών, στην κατηγορία των υποθετικών προελληνικών γλωσσών –για τις οποίες, θυμίζουμε, έχουμε στη διάθεσή μας μόνο έμμεσες μαρτυρίες– συγκαταλέγεται και η λεγόμενη οικογένεια γλωσσών με ινδοευρωπαϊκό υπόστρωμα («πελασγική» κ.ά.). Ορισμένοι ερευνητές υποθέτουν εν προκειμένω ότι κάποιες ανεξήγητες λέξεις της ελληνικής με κοινά κατά τα φαινόμενα φωνητικά σημεία συνιστούν πιθανώς κατάλοιπα μίας ή και περισσότερων ινδοευρωπαϊκών γλωσσών που επέζησαν στα συγκεκριμένα και μόνο δάνεια.

Οι εν λόγω λέξεις φέρνουν όντως στο νου ινδοευρωπαϊκές λέξεις, αλλά διαφέρουν από αυτές από απόψεως φωνητικών ιδιαιτεροτήτων. Εξάλλου, με ινδοευρωπαϊκές ρίζες έχουν συσχετιστεί και οι λέξεις με κατάληξη -νθος, για τις οποίες κάναμε λόγο στο αμέσως προηγούμενο άρθρο μας.

Οι προταθείσες από τους ερευνητές γλώσσες της δεύτερης αυτής οικογένειας είναι ποικίλες: «προελληνική Α», «προελληνική Β», «ιλλυρική», «πελασγική», «αρχαία ευρωπαϊκή» κ.ά. Όπως είναι ευνόητο, στην προκειμένη περίπτωση τα υπό εξέταση δάνεια κατανέμονται και ερμηνεύονται συχνά με πολύ διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με τις συγκεκριμένες γλώσσες από τις οποίες υποτίθεται πως εκπορεύονται.

Όλοι ανεξαιρέτως οι προαναφερθέντες υποθετικοί συλλογισμοί απέτυχαν να πείσουν το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας για την ορθότητά τους. Και τούτο, διότι όλοι τους εμφανίζουν –λιγότερους ή περισσότερους– προβληματικούς συσχετισμούς είτε από μορφολογικής είτε από φωνητικής είτε από σημασιολογικής πλευράς (δεν είναι λίγες μάλιστα οι φορές που και οι τρεις αυτές αδυναμίες συνδυάζονται). Αναπόφευκτα, όταν μια λέξη για την οποία υπάρχει υποψία πως αποτελεί προελληνικό δάνειο παραβιάζει την εκάστοτε νόρμα, επιχειρείται να ερμηνευτεί ως ιδιάζουσα περίπτωση. Και όσο μεγαλώνει ο αριθμός των λέξεων που αποδίδονται σε μια υποθετική προελληνική γλώσσα, τόσο αυξάνονται και οι μεθοδολογικοί ακροβατισμοί στους οποίους επιδίδονται οι ερευνητές που πασχίζουν να τις ερμηνεύσουν. Βεβαίως, όλα αυτά δε σημαίνουν πως κρίνεται απίθανο πολλές από τις λέξεις που θεωρούνται προελληνικά δάνεια να προέρχονται πράγματι από κάποιες γλώσσες για τις οποίες δεν υφίστανται –ακόμα τουλάχιστον– άμεσες μαρτυρίες.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του ζητήματος των προελληνικών δανείων αποτελούν τα ελληνικά τοπωνύμια με κατάληξη -νθος. Το συγκεκριμένο επίθημα (πρόσφυμα που τίθεται μετά τη ρίζα μιας λέξης) δεν ερμηνεύεται ικανοποιητικά στην ελληνική, το ίδιο και οι περισσότερες από τις ρίζες στις οποίες αυτό προστίθεται. Εξάλλου, το -νθος δε σχετίζεται εξ όσων γνωρίζουμε με καμία από τις προελληνικές γλώσσες που πιστοποιούνται από άμεσες μαρτυρίες. Όμως, το τοπωνυμικό επίθημα -νθος είναι πολύ πιθανόν να προέρχεται από κάποια προελληνική γλώσσα, καθώς μαρτυρείται ήδη από τους Μυκηναϊκούς Χρόνους και, κατά συνέπεια, πρέπει να ήταν σε χρήση πριν από την εγκατάσταση των Μυκηναίων σε ορισμένες περιοχές της νότιας ηπειρωτικής Ελλάδας. Η γλώσσα αυτή ήταν ενδεχομένως συγγενής προς έναν από τους κύριους κλάδους της ινδοευρωπαϊκής γλωσσικής οικογένειας, τον κλάδο της Ανατολίας, ο οποίος χρησιμοποιούσε ένα ακριβές αντίστοιχο του -νθος, το τοπωνυμικό επίθημα –nda (-νδα στην ελληνική μορφή του).

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, τμήμα της ακτογραμμής της Ζακύνθου, ελληνικού τοπωνυμίου με κατάληξη -νθος.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι προελληνικές γλώσσες (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι προελληνικές γλώσσες (Μέρος Β’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι προελληνικές γλώσσες (Μέρος Γ’)